ESKİ MEZOPOTAMYA KEHANET METİNLERİNDE ADI GEÇEN BAZI HAYVANLAR

Yıl 2024, Sayı: 33, 457 - 478, 11.06.2024

Fatih Erdem , Yusuf Kılıç

https://doi.org/10.56597/kausbed.1483787

Öz

Eski Mezopotamya kehanet geleneğinde hayvanlar ile alakalı neredeyse tüm fenomenler tanrıların insanlara gönderdiği bir kehanet işareti olarak kabul edilmiştir. Zira Eski Mezopotamya toplumları özel bir ritüel ile kurban edilen hayvanların iç organlarının doğrudan tanrılara danışmaya imkân verdiklerine ve çevrelerindeki hayvanların hareketlerinin yahut olağan ya da olağan dışı görünümlerinin de dolaylı yoldan tanrıların niyetlerini gösterdiklerine inanmışlardır. Dolayısıyla Eski Mezopotamya toplumlarının hayvanlar âlemine dair gözlem ve düşüncelerinin önemli bir kısmı kehanet metinlerinde yer almaktadır. Hayvanların ilişkilendirildikleri olumlu ya da olumsuz durumların listelendiği bu metinler hem siyasi, askeri ve dini meselelerde yol gösterici olmuş hem de sosyal ve bilişsel belirsizlikler ile başa çıkılmasına yardımcı olmuştur. Bu yüzden kehanet metinlerinin hermenötiğinin yadsınamayacak bir şekilde kültürel değerleri yansıttığı kabul edilmektedir. Bu çalışmada farklı kehanet metinlerinde (Bārûtu, Šumma Alu, Šumma İzbu) hayvanlardan elde edilen kehanet işaretlerinin nasıl yorumlandıkları ve yorumlara tesir eden toplumsal temayüller anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kehanet, Hayvan, Bārûtu, Šumma Alu, Šumma İzbu

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davranıldığını; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterildiğini ve bu kaynaklara kaynakçada yer verildiğini; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapılmadığını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet edildiğini beyan ederiz.

Destekleyen Kurum

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• Akkuş M. S. (2014). Eski Mezopotamya'da Tanrılara sunulan kurbanlar. Tarih Okulu Dergisi, S. 17, 1-17.
• Albayrak, İ. & Zoroğlu, M. (2023). Eski Asurca belgeler ışığında eski Anadolu’da yol ve ticaret güvenliği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 63(2), 1358-1383.
• Ay Arçın, Ş. (2019). Eski Mezopotamya yazılı kaynaklarında Mušen/İṣṣūru “Kuş. ve sembolizmi üzerine bir değerlendirme. Tarih Okulu Dergisi, S. 39, 483-527.
• Aydın, S. & Erdal, Y. S. (2013). Antropoloji. (Ed.) H. Üstündağ, Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Baskıcı, M. M. (1998). Evcilleştirme tarihine kısa bir bakış. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi, C. 53, S. 1-4, 73-94.
• Black, J. & Green, A. (2017). Mezopotamya mitolojisi sözlüğü tanrılar ifritler semboller. (Haz.) N. T Hasgül, İstanbul: Köprü Kitapları.
• Bordreuil, P., Briquel-Chatonnet, F. & Michel, C. (2015). Tarihin Başlangıçları eski yakındoğu kültür ve uygarlıkları. (Çev.) L. Başaran, Alfa Basım Yayım ve Dağıtım, İstanbul.
• Bottéro, J. (2012a). Kültürümüzün şafağı Babil, (Çev.) A. Berktay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bottéro, J. (2012b). Mezopotamya yazı, akıl ve tanrılar. (Çev.) M. E. Özcan, A. Er, Ankara: Dost Kitabevi.
• Bottéro, J. (2019). Kitabı Mukaddes’teki tanrı. inancın en güzel tarihi. (Çev.) İ. Birkan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 13-42.
• Bottéro, J. (2023). Dünyanın en eski mutfağı. (Çev.) N. Ç. Tezel, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• CAD (2004). The Assyrian dictionary of the oriental Institute of The University of Chicago.
• Caplice, R. (1965). Namburbi texts in the British museum. I. Orientalia, Nova Series, Vol. 34/2, 105-131.
• Caplice, R. (1967). Namburbi texts in the British museum. II. Orientalia, Nova Series, Vol. 36/1, 1-38.
• CDA (2000). Concise dictionary of Akkadian, Wiesbaden.
• Civil, M. (1974). Medical commentaries from Nippur. journal of Near Eastern studies, Vol. 33, No. 3, Chicago, 329-338.
• Cohen, Y. (2017). Heads or Tails? The transmutations and peregrinations of a sapiential theme. (Ed.) A. Baruchi-Unna, et al., ‘Now It Happened in Those Days:’ Studies in Biblical, Assyrian, and Other Ancient Near Eastern Historiography Presented to Mordechai Cogan on His 75th Birthday, Vol. 2, Eisenbrauns, Winona Lake s. 539-552.
• Çayır, M. (2020). Eski Mezopotamya mitolojisinde insanın yaratılışı. Antropoloji, S. 39, 98-102.
• Çeçen, S., Gökçek, L. G. & Akyüz, F. (2020). Marqasi’den Namburbi ritüeline ait bir tablet: Nisan ayında görülen yılanın uğursuzluğu. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri, C. 14, S. 2, 157-175.
• De Zorzi, N. (2011). The omen series Šumma Izbu: Internal structure and hermeneutic strategies. KASKAL, Vol. 8, 43-75.
• De Zorzi, N. (2022). Raving dogs and promiscuous pigs: Rethinking the representation of animals in Mesopotamian animal omens. (Ed.) J. C. Coulon, K. Dosoo, Magikon zōon: Animal et magie dans l’Antiquité et au Moyen Âge, Institut de recherche et d’histoire des textes. Erişim tarihi: 29 Nisan 2024, https://doi.org/10.4000/books.irht.664
• Demirel, H. R. (2014). Köpek ve diğer bazı hayvanların öldürülmesine cevaz veren hadislerin değerlendirilmesi. Mütefekkir, 1/1, 67-102.
• Dilek, Y. (2019). Eski Mezopotamya dini ritüeller ve kullanılan objeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları,
• Durmuş, İ. (2019). Sumerlilerde inanç. Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, (Ed.) L. G. Gökçek, vd., Değişim Yayınları, İstanbul, 9-40.
• Duymuş Florioti, H. H. (2013). Eski Mezopotamya’da kehanet olgusuna genel bir bakış. Tarih Okulu Dergisi, S. 15, 23-42.
• Erol, H. (2014). Anadolu’nun ilk yazılı belgelerinde büyü ve kehanet. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 54, S. 2, s. 37-48.
• Foster, B. R. (2002). Animals in Mesopotamian literature. (Ed.) B. J. Collins, A History of the Animal World in the Ancient Near East, Brill, Leiden, 271-288.
• Frahm, E. (2010). Reading the tablet, the exta, and the body: The Hermeneutics of cuneiform signs in Babylonian and Assyrian text commentaries and divinatory texts. (Ed.) A. Annus, Divination and Interpretation of Signs in the Ancient World, The Oriental Institute of the University of Chicago Oriental Institute Seminars No: 6, Chicago, 93-141.
• Freedman, S. M. (1998). If a city is set on a height, The Akkadian Omen Series Šumma Alu ina Mēlê Šakin, Vol. 1: Tablets 1-21. Occasional Publications of the Samuel Noah Kramer Fund 17, Philadelphia: The University of Pennsylvania.
• Freedman, S. M. (2006). If a city is set on a height, The Akkadian Omen Series Šumma Alu ina Mēlê Šakin, Vol. 2: Tablets 22-40. Occasional Publications of the Samuel Noah Kramer Fund 19, Philadelphia: The University of Pennsylvania Museum.
• Freedman, S. M. (2017). If a city is set on a height, The Akkadian Omen Series Šumma Alu ina Mēlê Šakin, Vol. 3: Tablets 41-63. Occasional Publications of the Samuel Noah Kramer Fund 20, Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns.
• Guinan, A. (1989). The perils of high living: Divinatory rhetoric in Šumma Alu. (Ed.) H. Behrens, et al., DUMU.E2.DUB.BA.A. Studies in Honor of Åke W. Sjöberg (Occasional Publications of the Samuel Noah Kramer Fund, 11), Philadelphia The University Museum, Philadelphia, 227-235.
• Guinan, A. K. (1996). Left/right symbolism in Mesopotamian divination. State Archives of Assyria Bulletin, 10(1), 5-10.
• Heeßel N. P. (2010). The calculation of the stipulated term in extispicy. (Ed: A. Annus), (Ed.) A. Annus, Divination and Interpretation of Signs in the Ancient World, The Oriental Institute of the University of Chicago Oriental Institute Seminars No: 6, Chicago, 163-175.
• Hooke, S. H. (1955). Omens, Ancient and Modern. Folklore, Vol. 66, No. 3, 330-339.
• Hunger, H. (1992). Astrological reports to assyrian kings. SAA 8, Helsinki: Helsinki University Press.
• Kağnıcı, G. (2018). Eski Mezopotamya çivi yazılı metinlerde kuduz. (Ed.) Ç. Büke, vd., Tarihsel Süreçte Anadolu’da Kuduz, Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği Yayınları/Gece Kitaplığı, Ankara, s. 31-44.
• Kağnıcı, G. (2019). Sumer yazınında hakaret: İki Sumer metninde (ETCSL 5.4.11 VE 5.4.12) geçen hakaret ifadeleri üzerine bazı etimolojik düşünceler. Cedrus, 7, 41-58.
• Kienast, B. (2003). Iškar šēlebi: die Serie vom Fuchs. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Kocatürk, U. (1994). Açıklamalı tıp terimleri sözlüğü, İngilizce, Latince, Grekçe tıp terimlerinin dilimizdeki açıklamalı karşılıkları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Koch, U. S. (2011). Sheep and sky: Systems of divinatory ınterpretation. (Ed.) K. Radner, E. Robson, The Oxford Handbook of Cuneiform Culture, Oxford University Press, Oxford, 447-469.
• Koch, U. S. (2015). Mesopotamian divination texts: conversing with the gods, Sources from the First Millennium BCE. Münster: Ugarit-Verlag.
• Koch-Westenholz, U. (1995). Mesopotamian astrology: An ıntroduction to Babylonian and Assyrian celestial divination. Copenhagen: The Carsten Niebuhr Institute of Near Eastern Studies Museum Tusculanum Press.
• Koch-Westenholz, U. (2000). Babylonian liver omens: The chapters Manzāzu, Padānu and Pān Tākalti of the Babylonian extispicy series mainly from Assurbanipal's library. Copenhagen: Museum Tusculanum Press.
• Koch-Westenholz, U. (2002). Old Babylonian extispicy reports. (Ed.) C. Wunsch, Mining the Archives, Festschrift for Christopher Walker on the Occasion of his 60th Birthday, Islet, Dresden, 131-145.
• Leichty, E. (1970). The omen series Šumma Izbu. New York: J.J. Augustin Publisher.
• Leichty, E. & Guinan, A. (2014). The rejected sheep. (Ed.) L. Sassmannshausen, He Has Opened Nisaba’s House, Studies in Honor of Åke Waldemar Sjöberg on the Occasion of His 89th Birthday on August 1st 2013, Cuneiform Monographs Vol. 46, Brill, Leiden-Boston, 103-112.
• Leick, G. (2019). Kentin mucidi Mezopotamya: Mitoloji, arkeoloji ve tarih. (Çev.) E. Duru, İstanbul: Say Yayınları.
• Lewis, S. & Llewellyn-Jones, L. (2018). The Culture of animals in antiquity: A sourcebook with commentaries. New York: Routledge.
• Maul, M. S. (1994). Zukunftsbewältigung, Eine untersuchung altorientalischen denkens anhand der babylonisch-assyrischen Löserituale (Namburbi). Mainz: Verlag Philipp von Zabern.
• Maul, S. M. (2007). Divination culture and the handling of the future. (Ed.) G. Leick, The Babylonian World, Routledge, New York, 361-372.
• Oates, J. (2015). Babil. (Çev.) F. Çizmeli, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Ören, H. & Ateş, A. (2023). Eski Mezopotamya – Anadolu Toplumlarında sedir ağacının kullanımı ve önemi. (Ed.) Y. Kılıç vd., Prof. Dr. Sebahattin Bayram Armağanı Eskiçağ Tarihi Yazıları, Çizgi Kitabevi, Konya, 435-455.
• Parpola, S. (1993). Letters from Assyrian and Babylonian scholars. SAA 10, Helsinki: Helsinki University Press.
• Pirngruber, R. (2013). The historical sections of the astronomical diaries in context: Developments in A Late Babylonian Scientific Text Corpus. Iraq 75, 197-210.
• Plantholt, I. S. (2017). Black dogs in Mesopotamia and beyond. (Ed.) D. Kertai, O. Nieuwenhuyse, From the Four Corners of the Earth, Studies in Iconography and Cultures of the Ancient Near East in Honour of F. A. M. Wiggermann, Ugarit Verlag, Münster, 165-178.
• Rochberg, F. (2004). The heavenly writing divination, horoscopy, and astronomy in Mesopotamian culture. Cambridge: Cambridge University Press.
• Sabuncuo, T. (2020). Eski Mezopotamya’da gebelik ve doğum. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7/3, 1820-1841.
• Scurlock, J. (2002a). Animal sacrifice in Ancient Mesopotamian religion. A History of the Animal World in the Ancient Near East, Brill, Leiden, 389-403.
• Scurlock, J. (2002b). Animals in Ancient Mesopotamian religion. (Ed.) B. J. Collins, A History of the Animal World in the Ancient Near East, Brill, Leiden, 361-387.
• Scurlock, J. (2006). The techniques of the sacrifice of animals in ancient Israel and ancient Mesopotamia: New ınsights through comparison, Part 2. Andrews University Seminary Studies, Vol. 44, No. 2, 241-264.
• Smith, D. (2011) A. Shuilla: Shamash 1. (Ed.) A. Lenzi, Reading Akkadian Prayers and Hymns: An Introduction, Society of Biblical Literature, Atlanta, 367-384.
• Smith, D. E. (2016). The color of fortune: The Role of color in Mesopotamian divination. (Ed.) R. B. Goldman, Essays in Global Color History: Interpreting the Ancient Spectrum, Gorgias Press, Piscataway, 9-30.
• Starr, I. (1983). The rituals of the diviner. Biblioteca Mesopotamica 12, Malibu: Undena Publications.
• Starr, I. (1990). Queries to the sungod: Divination and politics in Sargonid Assyria. SAA 4, Helsinki: Helsinki University Press.
• Steinkeller, P. (2005). Of stars and men: The conceptual and mythological setup of Babylonian extispicy. (Ed.) A. Gianto, Biblical and Oriental Essays in Memory of William L. Moran, Biblica et Orientalia 48, Pontificio Istituto Biblico, Roma, 11-47.
• Stol, M. (2000). Birth in Babylonia and the Bible its Mediterranean setting. Groningen: Styx Publications.
• TTDK (2006). Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Türkçe tıp dili kurulu, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Basımevi.
• Ulanowski, K. (2019). Communication with gods, The role of divination in Mesopotamian civilization. (Ed.) V. Sazonov, et al., Cultural Crossroads in the Middle East The Historical, Cultural and Political Legacy of Intercultural Dialogue and Conflict from the Ancient Near East to the Present Day, University of Tartu Press, Tartu 2019, 49-62.
• Ünal, A. (2020). Falcılık ve kehanet. (Haz.) M. Doğan-Alparslan, M. Alparslan, Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 229-245.
• Van De Mieroop, M. (2020). Babil felsefesi üzerine tezler. (Çev.) G. Kağnıcı, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, VI/2, 231-258.
• Van De Mieroop, M. (2022). Antik Yunan’dan önce felsefe Eski Babil’de hakikat arayışı. (Çev.) G. Kağnıcı, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Veenhof, K. R. (1996). An old Assyrian incantation against a Black Dog (kt a/k 611). Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 86, 425-433.
• Wiggermann, F. A. M. (1996). Scenes from the shadow side. (Ed.) M. Vogelzang, H. L. J. Vanstiphout, Mesopotamian Poetic Language: Sumerian and Akkadian, Styx Publications, Groningen, 207-230.