Health Services in Kars From the Tsarist Russian Administration to World War II

Yıl 2024, Sayı: 34, 891 - 917, 13.12.2024

Nurhan Aydın , Ferhat Acar , Bahar Şentürk Acar

https://doi.org/10.56597/kausbed.1505632

Öz

Health institutions needed during war periods have been inevitably hospitals. Sick and injured soldiers once had to be treated immediately and return to their mission fields in order to prevent the decrease in the number of soldiers. Well-educated doctors and healthcare professionals were demanded for the right treatment. Prior to World War I, in the Ottoman Empire, Süleyman Numan Bey was appointed as the Sanitary Department of the Ministry of War on the 24th of December, 1913, and regulations were made in this field. To start with, all doctors who were not believed to be useful were discharged and young and skilful officers were assigned. Along with this arrangement, health organizations of the army were handed over to strong and competent doctors. Radical changes in the field of health were achieved with the proclamation of the Republic of Türkiye. In the first fifteen years after the proclamation of the Republic, regulations and laws in the field of health were comprehensively prepared and constituted the basis of today’s health services.
Before the declaration of the Republic, in Kars, there were major problems with regard to health services. During the Turkish War of Independence, critical problems were faced that threatened human health because of epidemics, poverty and the poor infrastructure in the city. Thanks to Kazım Karabekir Pasha’s initiatives, health school, midwifery course, dentistry course and sanitary courses were launched in the field of health in the region. Kars Memleket Hospital, Maternity and Child Care Home was launched in order to meet the health needs in Kars and its surroundings. The number of beds in these two hospitals in Kars was quite insufficient. Though Memleket Hospital was supposed to possess a bed capacity of 250, it could not satisfy the expectation by staying limited with 25, 50, 60 beds depending on the years. The Maternity and Child Care Home did not surpass its 20-bed capacity. It was attempted to increase the number of doctors working in the province. Dispensaries, malaria control branches and hygiene assemblies were founded in the districts. A plague laboratory was established as part of the fight against epidemic diseases. In addition to serum and vaccination services, quarantine was implemented. Kars Provincial Newspaper also got involved to inform its readers related to the health services and deficiencies in the city.

Anahtar Kelimeler

Kars Memleket Hospital, Health Services, Kars Province Newspaper, Epidemic Diseases

ÇARLIK YÖNETİMİNDEN II. DÜNYA SAVAŞI’NA KARS’TA SAĞLIK HİZMETLERİ

Öz

Savaş dönemlerinde ihtiyaç duyulan sağlık kurumları şüphesiz hastaneler olmuştur. Asker sayısındaki düşüşü önlemek amacıyla hasta ve yaralı askerlerin derhal tedavi edilip görev bölgelerine dönmeleri gerekmekteydi. Doğru tedavi için iyi eğitimli doktor ve sağlık çalışanlarına ihtiyaç duyulmaktaydı. Osmanlı Devleti’nde I. Dünya Savaşı öncesi Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi Başkanlığı’na 24 Aralık 1913 tarihinde Süleyman Numan Bey getirerek bu alanda düzenleme yapma yoluna gidilmişti. İlk iş olarak yararlı olacaklarına inanılmayan bütün doktorlar terhis edilerek, genç ve yetenekli subaylara görev verildi. Bu düzenlemeyle ordu sağlık teşkilatları güçlü ve yetenekli doktorlara teslim edilmiş oldu. Sağlık alanındaki köklü değişiklikler Cumhuriyetin ilanı ile birlikte gerçekleşecektir. Cumhuriyetin ilanından sonraki ilk on beş yılda sağlık alanındaki düzenleme ve kanunlar kapsamlı bir şekilde hazırlanıp bugün ki sağlık hizmetlerinin temellerini oluşturacaktır.
Kars’ta Cumhuriyet’in ilanından önce sağlık hizmetleri konusunda büyük sorunlar yaşanmış. Milli Mücadele yıllarında salgın, yoksulluk şehrin kötü alt yapısı nedeniyle insan sağlı ciddi problemlerle karşı karşıya kalmıştır. Kazım Karabekir Paşa’nın girişimleriyle bölgede sağlık alanında Sıhhiye Mektebi, Ebelik Kursu, Dişçilik Kursu ve Sıhhiye Kursları açılmıştır. Kars ve çevresinin sağlık ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla Kars Memleket Hastanesi, Doğum ve Çocuk Bakım Evi açılmış. Kars’ın sahip olduğu bu iki hastanede yatak sayıları oldukça yetersizdi. Memleket Hastanesi’nin 250 yatak kapasitesine sahip olması gerekirken yıllara göre 25, 50, 60 mevcutlarını geçememiş. Doğum ve Çocuk Bakım Evi ise 20 yatak kapasitesinde kalmıştır. İlde görev yapan doktor sayısı artırılmaya çalışılmış. İlçelerde dispanser, sıtma ile mücadele şubeleri ve Hıfzı Sıhha Meclisleri açılmıştır. Salgın hastalıklarla mücadele kapsamında veba laboratuvarı kurulmuş, serum ve aşılar yapılmış, karantina uygulamasına geçilmiştir. Bu süreçte şehirdeki sağlık hizmetleri ve eksiklikler konusunda Kars İl Gazetesi de okuyucularını bilgilendirmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kars Memleket Hastanesi, Sağlık Hizmetleri, Kars İli Gazetesi, Salgın Hastalıklar

Etik Beyan

Makalenin yazarları bu çalışma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kişi ya da kurum ile finansal ilişkilerinin bulunmadığını dolayısıyla herhangi bir çıkar çatışmasının olmadığını beyan eder.

Destekleyen Kurum

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• Aslan, B. (2000). I. Dünya Savaşında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine Kardeş Kömeği (Yardım) ve Bakü Müslüman Hayriyesi. Ankara
• Aslan, M. (2021). Anılarda Milli Mücadele Döneminde Sağlık Koşulları ve Verilen Sağlık Hizmetleri. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi. Sayı 27.
• Aydın, H. (2023). Cumhuriyet Döneminde Kars, Erzurum ve Erzincan’a Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımları. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi. Erzurum.
• Aydın, N. (2014). Kafkas Cephesinde Tahliye ve Sıhhiye Hizmetleri. Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• Aydın, N. (2015). Kafkas Cephesi’nin Kilit Noktası Sarıkamış ve Sarıkamış Harekatı. Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• Aydın, N. (2021). Milli Mücadele’de Kuruluşlar ve Yerel Faaliyetler. Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• Aydın, N., Ergün, E. (2018). Çanakkale Cephesi’nde Sağlık Hizmetleri 1914-1916. Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• Aydın, N., Işık, Z. (2018). Kazım Karabekir Paşa’nın Eğitim Faaliyetleri. Ankara: Sonçağ Yayınevi.
• Badem, C. (2010). Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi. (1978). II. Cilt II. Kısım, Kafkas Cephesi 2 nci Ordu Harekatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi. Kafkas Cephesi. 3 ncü Ordu Harekatı. (1993). Cilt II, Birinci Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Birinci Dünya Savaşında Doğu Cephesinde Sağlık Hizmetleri. (2011). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Boy, A. (2019). Gürcistan Arşiv Belgeleri Işığında Çarlık Rusya Döneminde Rusça Yayınlanan Kars Gazetesi Yazılarına Bir Bakış. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 36.
• Cumhuriyet Dönemi Yataklı Tedavi Hizmetleri 1923- 1983 ve 1982 yılı Çalışmaları. (1983). Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Müdürlüğü. Ankara.
• Dervişoğlu, F. M. (2009). Milli Mücadele’de Sağlık Teşkilatı’na Bir Bakış. Ankara: Cedit Neşriyat. Düstur. (1960). Üçüncü Tertip, Cilt 1-4.
• Ege, R. (1998). Atatürk ve Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetleri 1923-1998. Türk Hava Kurumu Basımevi.
• Erat, M. (2005). Doğu Cephesi’nde Sağlık Faaliyetleri ve Kâzım Karabekir Paşa (1919-1922). 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 3, Ankara.
• Erginöz, H. (1988). Türkiye’de Sağlık İdaresi. Dünyada ve Türkiye’de 1850 Yılından Sonra Tıp Dallarındaki İlerlemelerin Tarihi. İstanbul.
• Fişek, N. H. (1983). Halk Sağlığına Giriş. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Dünya Sağlık Örgütü Hizmet Araştırma ve Geliştirme Yayını.
• Gümüşçü, O. (2003). Osmanlı’dan Cumhuriyete Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Halk Sağlığı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 55.
• Gürsoy, G. (1983). Sağlık. Cumhuriyet Dönemi Türk Ansiklopedisi. Cilt 6, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kahya, E., Erdemir, A. D. (2000). Osmanlı’dan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kanuni’nin Ölümünden İkinci Viyana Kuşatmasına Kadar Olan Devre 1566-1683. (1981). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, Cilt 3, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Karabekir, K. (1969). İstiklal Harbimiz, İkini Baskı. İstanbul.
• Karabekir, K. (2015). Çocuk Davamız. İstanbul: Yapı Kedi Yayınları.
• Kılıç, S. (2016). Oltu’nun İşgali, Kurtuluşu ve Anavatan’a Katılımı. Atatürk Araştırma Dergisi, Sayı 94, Güz.
• Köstüklü, N. (2009). Kazım Karabekir ve Eğitim. Konya: Çizgi Kitabevi
• Kuntman, M. D. (2009). Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları. Ankara: Genelkurmay Atase Yayınları.
• Küçükoğlu, T. (2019). Kuva-yı Milliye ve Düzenli Orduya Sunulan Sağlık Hizmetleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Nikolski, G. (1990). Sarıkamış Harekatı (12-24 Aralık 1914). çev. Emekli Kaymakam (Yb.) Nazmi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Öncü, A. S. (2000). Varlık Gazetesi (21 Ağustos 1921-31 Aralık 1923). Erzurum. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özdemir, H. (2010). Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918). Ankara: TTK Basımevi.
• Saltık, A. (1998). Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetlerinin Tarihçesi. Bilim ve Ütopya Dergisi, Sayı 14.
• Selahattin, Y. (2006). Kafkas Cephesinde 10 uncu Kolordunun Birinci Dünya Savaşının Başlangıcından Sarıkamış Muharebelerinin Sonuna Kadar Olan Harekâtı, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• TBMM Tutanak Dergisi. Dönem 2, Cilt 1, Birleşim 15, 08.09.1923.
• Topçu, İ. (2019). Demokrat Parti Döneminde Kars’ta Sağlık Hizmetlerinde Yaşanan Gelişmeler. OPUS, Yıl 9, Cilt 11, Sayı 18.
• Türk İstiklal Harbi, Kurtuluş Savaşı İdari Teşkilatı. (1975). 7. Cilt, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi. (1980). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri, Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik. (1985). 10. Cilt, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Uçar, M. (2010). Birinci Dünya Savaşında Türk Ordularındaki Sağlık Hizmetlerinin Arşiv Belgeleri Işığında Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Ural, S. (2006). Atatürk Döneminde Kars’ın Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Durumu. Kars, Beyaz, Uykusuz, Uzakta, İstanbul.