XVIII. YÜZYIL EDİRNE GÜMRÜĞÜ’NE KONU OLAN MENSUCAT TİCARETİ (YÜNLÜ, PAMUKLU VE İPEKLİ)

Yıl 2024, Sayı: 34, 919 - 938, 13.12.2024

Fulya Feyiz

https://doi.org/10.56597/kausbed.1513350

Öz

Bu çalışmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi’ndeki Kamil Kepeci, Bâb-ı Defterî İstanbul Mukataası Kalemi, Bâb-ı Defterî İstanbul Gümrük Emini Kalemi ve Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Maden Mukataası İstanbul Gümrük Emini Kalemi gümrük defterleri kayıtlarına bağlı kalınarak; XVIII. yüzyıl boyunca Edirne Gümrüğü’ne gelen ve giden mensucat mallarının, mal ve mali kompozisyonları incelenmiştir. Malların çeşitleri, malların üzerinden alınan vergiler ve birimleri söz konusu kayıtlardan derlenmek suretiyle hazırlanmıştır. Vergilendirilen mallar içerisinde tekstil, tuhafiye ve manifatura ürünleri öncü konumdadır. Bu sebeple tekstil malları üzerinden tablolar oluşturulmuştur. Bahsi geçen tablo içerisinde ithalat ve ihracat bulguları da bulunmaktadır. Elde edilen bulgulardan hareketle, XVIII. yüzyıl mensucat ticaretine dair bir örneklem teşkil etmesi amaçlanmaktadır. İncelenen döneme ait defter serileri takip edildiğinde gümrüğe konu olan yapağı, tiftik, aba, çuka, alaca, kirpas ve kazzaz eşyası gibi pek çok farklı türde mensucat ürünü tespit edilmiştir. Tablolar aracılığıyla gümrüğe konu olan; ipekli, pamuklu ve yünlü tekstil ürünleri bu çalışmada sunulmuştur. “XVIII. yüzyıl Osmanlı Gümrük Kayıtları Işığında Edirne Ticaret Hayatı” doktora tezinden türetilen çalışmada yaklaşık 50 gümrük kaydı işlenmiştir. Ticarete konu olan mallar içerisinde dokuma ürünleri, diğer ürünlerin 1/3’ünü oluşturduğu için bu derleme hazırlanmıştır. Yünlü, pamuklu ve ipekli olarak ele alınan mallarda ağırlıklı olarak hammadde ve yarı mamul ürünler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

XVIII. yüzyıl, Edirne, gümrük, mensucat, ticaret, vergi.

Kaynakça

• Barkan, Ö. L. (1966). Edirne Askerî Kassamı’na âit tereke defterleri (1545-1659). Belleten, 3/5-6, 1-479.
• BOA, D.BŞM.İGE.d., 17188.
• BOA, D. İSM.d., 25518, 25460, 25480.
• BOA, KK., 5245.
• BOA, D.MMK.İGE.d., 23449, 23451, 23452, 23453, 23454, 23456, 23474.
• Bozkurt, N. (2007). Pamuk, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 34. İstanbul. 154-156.
• Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi şartları hakkında bir tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Elibol, N. (2005). XVIII. yüzyıl Osmanlı dış ticaretiyle ilgili bazı değerlendirmeler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/1, 61-76.
• Ergenç, Ö. (1988). XVIII. Osmanlı sanayi ve ticaret hayatına ilişkin bazı bilgiler. Belleten, 52/203, 501-534.
• Feyiz, F. (2022). XVIII. yüzyıl Osmanlı gümrük kayıtları ışığında Edirne ticaret hayatı. Yayımlanmamış doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Fidan, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ile Belçika devleti arasındaki ticaretle ilgili gümrük tarife defterleri (1862). Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18/1, 287-309.
• Genç, S. ve Genç G. F. (2017). Rusçuk’ta giyim kuşam (17. ve 18. Yüzyıllar). XI. Uluslararası Mübadele ve Balkan Türk Tarihi Araştırmaları Kongresi Bildirileri kitabı içinde (ss. 559-582). Samsun.
• Genç, M. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Genç, M. (2022). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi II. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Halaçeli, H. (2005). 15. ve 16. yüzyıl Osmanlı dokuma sanatı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/2, 131-146.
• İnalcık, H. (2020). İpek. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 22, Ankara. 362-365.
• İnalcık, H. (2020). Osmanlı Hâkimiyetinde Ortadoğu ve Balkanlar. İstanbul: Kronik Yayınları.
• İnalcık, H. (2017). Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I klasik dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. 59. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Karakuş, S. E. (2018). Osmanlı idaresinde Edirne (1789-1839). Yayımlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Kolçak, Ö. (2005). Osmanlılarda bir küçük sanayi örmeği: Selanik çuha dokumacılığı (1500-1650). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Küçükkalay, A. M. ve Elibol N. (2022). Osmanlı Dönemi’nde İzmir’den yapılan ihracatın analizi (1774-1776). Belleten. LXXXVI/86, S. 306, 603-640.
• Kütükoğlu, M. S. (2018) Osmanlı’nın sosyo-kültürel ve iktisadî yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pamuk, Ş. (2021). Osmanlı-Türkiye iktisadî tarihi 1500-1914. 13. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Panzac, D. (1992). International and domestic maritime trade in the Ottoman Empire during the 18th Century. International Journey of Middle East Studies. 24/2, 189-206.
• Quataert, D. (2020). Sanayi devrimi çağında Osmanlı imalat sektörü. çev: T. Güney İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1968). XVIII. yüzyıl Edirne’nin ticari imkânları. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi. 13, Ankara, 61-66.
• Salman, F. (2004). Türk kumaş sanatında görülen geleneksel kumaş çeşitlerimiz. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. 6, 13-42.
• Tabakoğlu, A. (2015). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Todorov, N. (1967-1968). 19. yüzyılın ilk yarısında Bulgaristan esnaf teşkilatında bazı karakter değişmeleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi. XXVIII/1-2, 1-36.
• Webb, Yıldırmak, G. (2011). XVIII. yüzyılda Osmanlı-İngiliz tiftik ticareti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yavaşcaoğlu, A. (2012). Tekstil katı atıkları, katı atık oluşumunun azaltılması ve geri kazanımı. Mesleki Bilimler Dergisi. 1/2, 137-148.
• Yılmaz, S. (1992). XVIII. yüzyıl tekstil dünyasından: Hindistan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun pamuk-ipek karışımı kumaşları Fransız arşivlerinden II. Belleten. C. 56, S. 217, 775-808.