ANTİK ÇAĞ’DA TARSUS EKONOMİSİ

Yıl 2024, Sayı: 34, 855 - 872, 13.12.2024

Sabri Arıcı

https://doi.org/10.56597/kausbed.1580224

Öz

Tarsus, Antik Çağ’da Kilikia Pedias (Ovalık Kilikia/Çukurova) sınırlarında yer alır. Günümüzde, Mersin iline bağlı en batısındaki bir ilçedir. Uzun bir tarihsel geçmişi olan Tarsus’un önemli ekonomik avantajları bulunmaktadır. Çalışmanın amacı, Tarsus’un, Prehistorik Çağlar’dan Roma Dönemi sonuna kadar, sahip olduğu ekonomik durumunu ortaya koymaktır. Yöntem olarak, antik ve modern kaynaklar üzerinden araştırmalar yapılmış ayrıca, kentte gerçekleştirilen arkeolojik gözlemlerle desteklenmiştir. Bu bağlamda, Tarsus’un Antik Çağ’daki ekonomik durumunun ne kadar iyi olduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Tarsus, Kilikia Pylai, Kydnos Nehri, Liman, Doğal Kaynaklar

Kaynakça

• Arrianos. İskender’in Anabasisi, (Çev. H. Örs), İstanbul, 1945.
• Diodorus Sicilus. Diodorus Siculus. Diodorus of Sicily in twelve volumes, IV-VIII, with an English Translation by C. H. Oldfather. Cambridge, Mass.: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. 1989.
• Flavius Philostratus. The Life of Apollonius of Tyana I (Çev. F. C. Conybeare), The Loeb, 1926, London.
• Herodotos. Herodotos Tarihi (Çev. M. Ökmen), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2002.
• Ksenophon. Anabasis (Onbinlerin dönüşü). (Çev. T. Gökçöl), İstanbul, 1974.
• Plinius. Naturalis historia, (Çev. H.R. Rackham) The Loeb, 1938.
• Strabon. Antik Anadolu coğrafyası (Geographika: XII, XIII, XIV), (Çev. A. Pekman), İstanbul, 1993.
• Adak-Adıbelli, I. (2013). Tarsus Cumhuriyet Alanı’nda bulunan insan tasvirli Afrika kırmızı astarlıları. M. Tekocak (Ed.) K. Levent Zoroğlu’na armağan/Studies in honour of K. Levent Zoroğlu, içinde (ss. 19-28). İstanbul: Ege Yayınları.
• Akşit, O. (1985). Roma imparatorluk tarihi (M.Ö. 27-M.S.395). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Alkaç, E. ve Kaplan, D. (2017). Bir başkentin tarihi ve anıtları: Tarsus. İstanbul: Ege Yayınları.
• Alkaç, E. (2020a). Tarsus hinterlandı: Kırıt Mahallesi Cankurtaran Tepesi seramikleri. D. Kaplan (Ed.) Tarsus araştırmaları I, içinde (ss. 33-54). İstanbul: Bilgin Kültür Sanat.
• Alkaç, E. (2020b). Tarsus hinterlandından amphora mühürler. D. Kaplan (Ed.) Tarsus araştırmaları I, içinde (ss. 55-64). İstanbul: Bilgin Kültür Sanat.
• Alkaç, E. (2021). Tarsus hinterlandından bir grup amphora: Keşbükü buluntuları. D. Kaplan (Ed.) Tarsus araştırmaları II, içinde (ss. 191-214). İstanbul: Bilgin Kültür Sanat.
• Alkaç, E. (2024). Trade relations of Tarsus in the light of amphora finds: From Roman Imperial Period to Late Antiquity. Seleucia, 14, 149-166.
• Alkaç, E., Durugönül, S. ve Gökçay, B. (2013). Tarsus Köylü Garajı mezar yapısı ve jeofizik çalışmaları. Y. Özdemir ve A. Cerrahoğlu (Eds.), Tarsus kent sempozyumu II, içinde (ss. 181-190). Tarsus: Tarsus Belediyesi Kültür Yayınları.
• Alkaç, E. ve Adak-Adıbelli (2024). Cilician amphorae from the Tarsus Zeytin Pazarı excavation. ADerg, 32, 85-97.
• Alkım, U. B. (1965). The Road from Sam’al to Asitawandawa, contributions to the historical geography of Amanus Region. Anadolu Araştırmaları, II(1-2), 1-45.
• Arıcı, S. ve Göçmen, İ. (2022). Kydnos Nehri ve Tarsus. Arkhaia Anatolika 5, 288-304.
• Aslan, N. (2010). Kilikya Demir Çağı seramiği ithal boyalı seramikler ve ilişkiler. İstanbul: Ege Yayınları.
• Bing, J. D. (1969). A History of Cilicia during the Assyrian Period. Yayınlanmamış doktora tezi, Indiana University, Indiana.
• Broughton, T. R. S. (1958). A Greek ınscription from Tarsus. AJA, 42, 55-57.
• Bulut, E. (2018). Eskiçağ’da Kappadokia Bölgesi’nin temel geçim kaynaklarından hayvancılık. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 75, 569-582.
• Cohen, G. M. (1995). The Hellenistic settlements in Europe, the Islands, and Asia Minor. Berkeley: University of California Press.
• Coşkun, İ., Çavuşoğlu, R. ve Demirtaş, D. (2021). MÖ 1. Binde Anadolu ve Mezopotamya Arasındaki Ticari İlişkiler. Ankara: İksad Yayınevi.
• Dalley, S. (1999). Sennacherib and Tarsus. AnatSt, 49, 73-80.
• De Boer, J. G. (2010). River trade in Eastern and Central Thrace from the Bronze Age till the Hellenistic Period. Eirene, 46, 177-190.
• Desideri, P. ve Jasink, A. M. (1990). Cilicia: Dall’eta di Kizzuwatna alla conquista Macedone. Torino: Casa Editrice Le Lettere.
• Diler, A. (1994). Akdeniz Bölgesi Antik Çağ zeytinyağı ve şarap işlikleri. AST, 12, 505-520.
• Dinç, A. (2009). Tarsus Çayı havzasının coğrafi etüdü. Yayınlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Durukan, M. (1998). M.Ö. 301- 188 Arasında Olba territoriumunda yaşanan siyasi gelişmeler. Olba, I, 87-95.
• Durukan, M. (2015). Anazarbus, Aegai ve Tarsus kentlerinin ticaret yollarıyla bağlantısı. Çukurova Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-7.
• Ertekin, E. (2005). İlkçağ’da Tarsos ketencileri ve ketenleri. Olba, 11, 147-175.
• Ertekin, E. (2013). Tarsus’ta imparatorluk kültü festivalleri. Y. Özdemir ve A. Cerrahoğlu, II. Tarsus Kent Sempozyumu bildiriler kitabı (15-17 Kasım 2012), içinde (ss. 13-21). Tarsus: Tarsus Belediyesi.
• Gale, H. ve Stos-Gale, A. Z. (2006). Uluburun Batığı bakır külçelerinin kaynak analizi ve Geç Tunç Çağında Akdeniz’de metal ticareti. Ü. Yalçın, C. Pulak ve C. Slotta (Eds.) Uluburun Gemisi: 3000 yıl önce dünya ticareti, içinde (ss.119-133). İstanbul: Ege Yayınları.
• Goetze, A. (1940). Kizzuwatna and the problem of Hittite geography. London: Oxford University Press.
• Günal, N. (2013). Türkiye’de iklimin doğal bitki örtüsü üzerindeki etkileri. Acta Turcıca, 5(1), 1-22.
• Günbattı, C. (1997). Kültepe’de Akadlı Sargon’a ait bir tablet. Archivum Anatolium, 3, 133-135.
• Hanfmann, G. M. (1963). The Iron Age pottery in Tarsus. H. Goldmann (Ed.), Excavations at Gözlü Kule Tarsus I, içinde (ss. 18-332). Princeton: Priceton University Press.
• Hild, F. ve Hellenkemper, H. (1990). Kilikien und Isaurien, Tabula imperii Byzantini. Wien: V. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Jasink, A. M. ve Bomberdieri, L. (2007). The Göksu River Valley from Late Bronze to Iron Age: Local cultures, External influences, and relations with foreign peoples. M. C. Hoff ve R. F. Townsend (Eds.) Rough Cilicia new historical and archaeological approaches, içinde (ss. 16-26). Oxford: ‎Oxbow Books
• Jasink, A. M. ve Bomberdieri, L. (2008). Assyrians, Phoenicians, Cypriots and Greeks: Co-existence of foreign culturali influences in the Çukurova Plain during the Iron Age. Olba, 16, 23-56.
• Karagel, E. (2021). Üç idari alanın kesişme noktasında kurulmuş bir yerleşme Anavarza Antik Kenti (Dilekkaya). F. Gülşen (Ed.) Anazarbos&Anavarza Cilt I, içinde (ss. 1-30). Ankara: Akademisyen Yayınevi.
• Kozal, E. (2005). Unpublished Middle and Late Cypriot pottery from Tarsus-Gözlükule. A. Özyar (Ed.) Field seasons 2001-2003 of the Tarsus Gözlükule interdisciplinary research project, içinde (ss. 135-144). İstanbul: Ege Yayınları.
• Kozal, E. (2016). Cypro-Anatolian connections in the 2nd Millennium BC. L. Summerer ve H. Kaba (Eds.) The Northern face of Cyprus new studies in Cypriot archaeology and art history, içinde (ss. 51-64). İstanbul: Ege Yayınları.
• Köse, V. (2017). Nehirler, kıyılar, limanlar ve kentler. Anadolu/Anatolia, 43, 179-2010.
• Kurt, M. (2006). M.Ö. I. binyıl Asur-Anadolu ilişkilerinde Kilikya Bölgesi. Belleten, 70(257), 1-26.
• Kurt, M. (2009). Kilikia’da Yeni Asur egemenliği ve yerel güçler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 327-337.
• Kurt, M. (2015). M.Ö. VI.‐V. yüzyıllarda Kilikia Bölgesi: Küresel güçler ve Syennesis Krallığı. Tarihin Peşinde Dergisi, 13, 303-326.
• Kuruçayırlı, E. (2015). Copper metallurgy in Cilicia and the Amuq in the second millennium BC: Insights into aspects of Bronze Age technology and trade. Yayınlanmamış doktora tezi, Bryn Mawr College, Bryn Mawr.
• Levick, B. (1967). Roman colonies in Southern Asia Minor. Oxford: Clarendon.
• Luckenbill, D. D. (1924). The annals of Sennacherib. Chicago: The University of Chicago Press.
• Magie, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor to the end of third century after Christ I-II. Princeton ve New Jersey: Princeton University Press.
• Mellink, M. J. (1989). Anatolia and foreign relations of Tarsus in the Early Bronze Age. Emre, K. ve Mellink, M. (Eds.) Tahsin Özgüç’e armağan Anatolia and Ancient Near East, studies in honor of Tahsin Özgüç, içinde (ss. 319-331). Ankara: Anadolu Medeniyetleri.
• Mert, İ. H. (2021). Büyük Menderes Nehri ve Priene. O. Dumankaya (Ed.) Çağlar boyunca nehirler, denizler ve göller, Prehistorya’dan Bizans Dönemine, içinde (ss. 348-364). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Muhly, J. D. (1993). Early Bronze Age tin and the Taurus. AJA, 97(2), 239-253.
• Öner, E., Hocaoğlu, B. ve Uncu, L. (2005). Tarsus Ovasının jeomorfolojik gelişimi ve Gözlükule Höyüğü. Turqua, 5, 82-83.
• Özyar, A. (2005). Tarsos-Gözlükule 2003 yılı disiplinler arası araştırmalar. AST, 22(2), 87-92.
• Özyar, A. ve Ünlü, E. (2015). Çukurova’nın batısında bir merkez: Tarsus-Gözlükule. Ü. Aydınoğlu (Ed.) Mersin arkeolojik kazıları ve araştırmaları, içinde (ss. 40-57). Mersin: Mersin Valiliği.
• Palaz-Erdemir, H. (2009). Economic management of Cilicia in the time of Cicero. Olba, 17, 141-156.
• Pınarcık, P. (2018). Geç Hitit Dönemi’nde Toroslardan Amanoslara uzanan bölgedeki ekonomik faaliyetler. Belleten 82(294), 383-406.
• Ramsay, W. M. (2000). Tarsus, (Aziz Paulus’un kenti), Çev. L. Zoroğlu. Ankara: TTK.
• Sayce, A. H. (1910). The Cilician cities of Anchiale and Illubri. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1339-1343.
• Sayar, M. H. (2004). Mersin’de kayıp kentler: Mersin’in Antikçağ yerleşim coğrafyası. F. Özdem (Ed.) Sırtı dağ, yüzü deniz: Mersin, içinde (ss. 11-26). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sayar, M. H. (2013). Tarsus’un coğrafi konumunun Eskiçağ tarihinde önemli merkezlerden biri olmasında oynadığı rol. Y. Özdemir ve A. Cerrahoğlu (Eds.) 2. Tarsus kent sempozyumu, (15- 17 Kasım 2012) bildiriler, içinde (ss. 22-28). Tarsus: Tarsus Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sayar, M. H. (2019). Römische straßen und meilensteine im Ebenen Kilikien. A. Kolb (Ed.) Roman roads. New evidence-New perspectives, içinde (ss. 147-165). Berlin: De Gruyter.
• Şahin, H. (2003). Geç Roma İmparatorluk ve Erken Bizans Dönemlerinde Dağlık Kilikya (Kilikia Trakheia) bölgesi yazıtlarında meslekler. Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Tekocak, M. ve Adıbelli, H. (2010). Tarsos-Sağlıklı (Bayramlı) Köyü Sakızlıklı Mevkii şarap ve zeytinyağı işlikleri.
• Ü. Aydınoğlu ve A.K. Şenol (Eds.) Antikçağda Anadolu’da zeytinyağı ve şarap üretimi, uluslararası sempozyum bildirileri (6-8 Kasım 2008), içinde (ss. 53-73). İstanbul: Ege Yayınları.
• Tempesta, C. (2005). Antiochus IV Epiphanes and Cilicia. Adalya, 8, 59-81.
• Tulumcu, G. ve Canlı, H. (2016). Tarsus Bölgesi antik kaynakları, gezginleri, epigrafik ve arkeolojik araştırmaları. S. Durugönül (ed.) Tarsus Müzesi taş eserleri heykeltraşlık ve mimari plastik eserler, içinde (ss. 141-156). İstanbul: Ege Yayınları.
• Ünal, A. (2006). Hitit İmparatorluğu’nun yıkılışından Bizans Dönemi’nin 312 Sonuna Kadar Adana ve Çukurova tarihi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15(3) (Arkeoloji Özel Sayısı), 67-102.
• Ünal, A. ve Girginer, K. S. (2010). Tatarlı Höyük kazılarında bulunan Anadolu hiyeroglifli damga mühür baskısı. Ş. Dönmez (Ed.) Veysel Donbaz'a sunulan yazılar, içinde (ss. 275-283). İstanbul: Ege Yayınları.
• Ünlü, E. (2016). Tarsus-Gözlükule Höyüğü Geç Tunç Çağı IIB katmanında rastlanan seramik devamlılıkları, Cedrus, 4, 1-9.
• Ürkmez, Ö. (2021). Kaystros Nehri ya da Menderes Nehri arkeolojisi. O. Dumankaya (Ed.). Çağlar boyunca nehirler, denizler ve göller, Prehistorya’dan Bizans Dönemine, içinde (ss. 573-598). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Von Aulock, H. (1963). Die münzprägung der Kilikischen stadt Mopsos. Archäologischer Anzeiger, 2, 231- 278.
• Yakubovich, I. From Lower Land to Cappadocia. M. Kozuh et al. (ed.) Extraction and Control: Studies in Honor of Matthew W. Stolper içinde (347-352) Chicago: Oriental Institute.
• Yener, A. (1985). Bolkardağ, Alada ve Keban madenlerinde 1984 Yılı İncelemeleri. ArkST, 1, 93-106.
• Yener, K. A., Özbal, H., Barnes, L., Brill, R. H. ve Joel, E. C. (1998). Anatolian metal trade and lead isotope analysis. XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji kongresi, içinde (ss. 547-564). Ankara: TTK.