Tulıp Motıf And Inverted Tulıp In Anatolıa In The Context Of Turkısh Culture

Yıl 2024, Sayı: 34, 515 - 532, 13.12.2024

Nevin Büyükkaya , Gülay Mirzaoğlu

https://doi.org/10.56597/kausbed.1580556

Öz

Tulip is a flower that differs from other plants with its color, structure, shape and meaning and has become the symbol of Turkish culture with its meanings. Inverted tulip (Fritillaria Imperialis), which is an indicator of the expression of the sadness of the soil on earth , is a flower that grows in different regions of Anatolia. The inverted tulip, which belongs to the lily family, resembles a tulip with its appearance. The aspect that distinguishes it from the tulip is that the inverted tulip is a symbol of sadness, mourning, longing and shyness with its leaves facing the ground. In the study, the importance of tulip in Turkish culture, its meaning in the artistic context, its journey from Turkestan geography to Anatolia, from Anatolia to Europe, and its use as the name of a period in the Ottoman Empire will be mentioned; On the other hand, the focus will be on the meaning and function of the inverted tulip, which varies according to the place where it grows in the Anatolian geography. In addition, the appearance of both motifs reflected in Turkish culture and architecture will also be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Tulip, Inverted tulip, Turkish Culture, Tulip age, Flower.

TÜRK KÜLTÜRÜ BAĞLAMINDA ANADOLU’ DA LÂLE MOTİFİ VE TERS LÂLE

Öz

Lâle, rengi, yapısı, şekli ve anlamıyla diğer bitkilerden ayrılan ve taşıdığı anlamlarla Türk kültürünün simgesi hâline gelen çiçektir. Yeryüzünde toprağın hüznünün dışavurumunun göstergesi olan Ters lâle (Fritillaria İmperialis) ise Anadolu’nun farklı yörelerinde yetişen bir çiçektir. Zambakgiller familyasına ait olan ters lâle, görünümüyle lâleye benzemektedir. Lâleden ayrılan yönü ise ters lâlenin toprağa bakan yaprakları ile hüznün, matemin, hasretin ve utangaçlığın sembolü olmasıdır. Çalışmada, Türk kültüründe lâlenin öneminden, sanatsal bağlamda anlamından, Türkistan coğrafyasından Anadolu’ya, Anadolu’dan Avrupa’ya yolcuğundan ve Osmanlı İmparatorluğunda bir dönemin adı olarak kullanılmasından bahsedilecek; ters lâlenin ise Anadolu coğrafyasında yetiştiği yere göre çeşitlenen anlamı ve işlevi üzerine odaklanılacaktır. Ayrıca, her iki motifin Türk kültürüne ve mimarisine yansıyan görünümüne de değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Lâle, Ters lâle, Türk Kültürü, Lale Devri, Çiçek.

Kaynakça

• Açıl, B. (2015). Klasik Türk şiirinde estetik bir unsur olarak çiçekler. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5, 1-28.
• Akpınarlı, H. F. ve Özdemir, H. A. (2016). Konya-Lâdik halılarındaki motiflerin incelenmesi, İdil. 5 (26), 955-982.
• Ayvazoğlu, B. (2003). Ateş Çiçeği Lale. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay.
• Baytop, T. (2015). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilik, M. (2006). Şemdinli lalesi (fritillaria imperialis l.) ve Adıyaman lalesi (f.persica l.)’nin doku kültürüyle çoğaltılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Dolunay, A., Kahraman. M. E. ve Nuhoğlu, M. (2019). Lalenin Osmanlı ve Hollanda sanatındaki yansımaları. Kalemisi. 7 (15). 163-173.
• Gökalp, G. G. (2005). Çağdaş Türk şiirinde lale imgesi. Türkbilig, 9, 15-39.
• Görsel Genel Kültür Ansiklopedisi (1981). “Lale” mad. 589, 3, Görsel Yayınlar.
• İrepoğlu, G. (2017). Lâle Doğada, Tarihte, Sanatta. R. Yavaş (Ed.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, Ö. ve Özzambak, E. (2006), Topraksız kültür, sera koşullarında organik ve inorganik ortamların ağlayan gelin (fritillaria imperialis) soğanları üzerine etkileri, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6 (2), 65-70.
• Kutlar, F. S. (1998). İzzet Ali Paşa divanında lâle ve İstanbul Lâlesi isimleriyle ilgili bir dizin denemesi. Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan (Ed.). (ss. 250-270).
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. (haz. Muhsin Macit). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2019). Halk Türküleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Önal, S. (2009). Klasik Türk edebiyatında lâle ve edebi bir tür örneği olarak lâle şiirleri. Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4/2, 912.
• Özler, F. (2021). Taç Mahal’de ağlayan gelin (ters lale motifi). Sanat Tarihi Yıllığı Journal of Art History. 30, 145-168.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayınları.
• Pala, İ. (2009). Katre-i Matem. İstanbul: Kapı Yay.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Satıcıoğlu, H. (2020). Batken’de (Kırgızistan) ve Batman’da (Türkiye) ters lale efsaneleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 9 (1). 417-434.
• Semiz, N. (2019). Ters Lale. İstanbul: Alfa Yay.
• Yılmaz, M. ve Mazlum, H. (2019). Kültürel motiflerin reklam üzerinde kullanımı: Türk hava yolları lale motifi örneği. Akdeniz Sanat Dergisi. C.13, S. 23, ss. 59- 69.