Vesîletü'n-Necât'ta Çatı

Yıl 2023, , 168 - 182, 31.12.2023

Sibel Doğan

https://doi.org/10.61694/kbbd.1397714

Öz

Eski Anadolu Türkçesi (EAT), Oğuzca’nın 13-15. yy’da Anadolu’da oluşan yazı dilinin adıdır. Bu dönem kendi içerisinde Selçuklu dönemi Türkçesi, Beylikler dönemi Türkçesi ve Osmanlı Türkçesine geçiş dönemi olarak üç başlık altında değerlendirilmektedir. Osmanlı’nın kuruluş dönemine tanıklık eden Süleyman Çelebi, genellikle halk arasında “Mevlid” adıyla bilinen “Vesîletü’n-Necât” adlı eserin sahibidir. Eser Ulu Cami’de meydana gelen bir tartışma sonrasında Hz. Muhammed’in diğer peygamberlerden üstünlüğünü kanıtlamak amacıyla yazılmıştır. Eylem işletimine dönük bir incelemenin yapıldığı bu çalışmada “sözcük türünü değiştirmeyen biçimbirim” olan “çatı” konusu ele alınmış ve bu doğrultuda Boz (2022) tarafından İstanbul Millet Kütüphnesi’nde No. 1357 kayıtlı yazmadan hareketle hazırlanan eser taranarak çatı ögeleri incelenmiştir. Çatı ögeleri etken, edilgen, dönüşlü, ettirgen ve işteş şeklinde sınıflandırılmış, ilgili başlık altında Vesîletü’n-Necât’ta geçen beyitler günümüz Türkçesiyle verilmiştir. Vesîletü’n-Necât’ta EAT’nin çatı oluşturmakta görevli biçimbirimleri ve işlevleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Eylem işletimi, Süleyman Çelebî, Vesîletü’n-Necât, Mevlid

Voice in Vesîlet’ün-Necât

Öz

Old Anatolian Turkish (OAT) is the name of the written language of Oghuz language that emerged in Anatolia in the 13th-15th centuries. This period is evaluated under three headings: Selçuk Turkish, Principalities Turkish and the transition period to Ottoman Turkish. Süleyman Çelebi, who witnessed the founding period of the Ottoman Empire, is the author of the work "Vesîletü'n-Necât", commonly known as "Mevlid". The work was written to prove the superiority of the Hz. Muhammed over other prophets after a debate in the Great Mosque. In this study, in which an analysis of action operation is made, the subject of "voice", which is a "morpheme that does not change the word type", is discussed, and in this direction, the work prepared by Boz (2022) based on the manuscript registered in Istanbul Millet Library No. 1357 was scanned and the voice elements were examined. The voice elements are classified as active, passive, reflexive, causative, reciprocal, and the couplets in Vesîletü'n-Necât under the relevant heading are given in today's Turkish. In Vesîletü’n-Necât the morphemes and functions of OAT in forming voices were
identified.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, Action Operation, Süleyman Çelebi, Vesîletü'n-Necât, Mevlid

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Alan, N. (2018). Türkiye Türkçesi Biçimbilgisi. E. Boz(ed.), Türkiye Türkçesi II Biçimbilgisi içinde (ss. 11-41), Gazi Kitabevi: Ankara.
• Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2022). Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât (Mevlid). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Gülsevin, G.-Boz, E. (2013). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Gülsevin, G. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kemikli, B. (2016). Mevlid Külliyâtı I. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2005). Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri. G. Gülsevin ve M. Arıkan(ed.), Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı içinde (ss.471-474), Kanyılmaz Matbaası: İzmir.
• Köksal, M. F. (2022). Süleyman Çelebî ve Vesîletü’n-Necât. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. (1989). Mevlid Süleyman Çelebî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uysal, B. (2018). Eylem İşletimi (Biçimbirimler-İşlevler). E. Boz(ed.), Türkiye Türkçesi II Biçimbilgisi içinde (ss. 79-94), Gazi Kitabevi: Ankara.