“ÖTÜKEN TÜRKÇE SÖZLÜK”ÜN SÖZLÜKBİLİMİ YÖNTEMLERİNE GÖRE İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 24, 204 - 223, 20.09.2020

Melike Somuncu

Öz

Sözlük hazırlama yollarını ve yöntemlerini teknik olarak ele alan sözlükbilim, hem kuramsal hem de uygulamalı bir bilim dalıdır. Sözlüklerin yapısını, kullanım alanlarını inceleyen bu bilim dalı sözlük kullanıcılarına sözlük hakkında bilgi vermek amacıyla en üst düzeyde inceleme, anlama ve tarama imkânı sunmaktadır. Howard Jackson’un Lexicography: An Introduction (Sözlükbilime Giriş) adlı kitabında yer alan sözlük ve sözlükbilim ile ilgili hazırlamış olduğu teknikten yararlanılarak teorik sözlükbilim çerçevesinde, Yaşar Çağbayır’ın 2007 yılında yayınlanmış olan Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük adlı sözlüğü ile ilgili sözlükbilimsel bir inceleme denemesi yapılarak, sözlüğün sözlükbilim tekniklerine göre hazırlanıp hazırlanmadığı tespit edilmiştir. Makro ve mikro yapısı incelenen sözlük, sözlüğün amacı, hedef kitlesi, özelliği, yapısı, türü, sözlük hazırlanırken yararlanılan kaynaklar, sözlüğün statüsü hakkında bilgi verildikten sonra sözlüğün verilerinin uluslararası düzeyi, madde başı sıralanışı, madde içindeki düzeni, verilerin kökenleri ve sesletim biçimleri, gramer kategorileri, kullanım etiketleri, tanımlar, işaretleyiciler, çapraz gönderim ve sözlüğü oluşturan diğer etmenler başlıklarında örnekler ile değerlendirilmiştir ve bazı eksiklikleri barındırsa bile sözlükbilim tekniklerine büyük ölçüde uygunluk gösterdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, Ötüken Türkçe Sözlük, Sözlükbilim

THE INVESTIGATION OF THE "ÖTÜKEN TÜRKÇE SÖZLÜK" BY LEXICOGRAPHY METHODS

Öz

Dictionary science, which technically deals with the ways and methods of dictionary preparation, is both a theoretical and applied science. This branch of science, which examines the structure and usage areas of dictionaries, provides the highest level of examination opportunity to inform dictionary users about the dictionary. In this study, Yaşar Çağbayır's Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük in 2007 which was determined whether a dictionary was prepared according to dictionary science techniques by making a dictionary scientific study about dictionary named. Howard Jackson's Lexicography: An Introduction (Lexicology Introduction) under the theoretical lexicography utilizing the technique has prepared relating to the dictionaries and lexicography in his book data provided by the Ötüken Turkish dictionary was evaluated in terms of glossary scientific. The aim of the dictionary, the target audience, feature, structure, type, dictionary preparing utilized resources, international levels of data dictionary after giving information about the status of the dictionary, substances per the order, order of their contents, origins and pronunciation forms of data, grammatical category, usage labels, definitions, markers were evaluated with dictionary examples in cross-sending headers. Thus, the appropriateness of the dictionary, whose macro and micro structure was examined, was discussed and it has been found that it does not comply with lexicography techniques even if it contains some deficiencies.

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2010). “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”. Türk Dili, 698, 162-169.
• Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Aliyeva-Esen, M. (2009). “Rus Sözlükbilimine Genel Bir Bakış”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/4 Summer, 467-480.
• Aslan, E. (2015). “Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri)”. I. ve II. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (ed. Hayati Develi ve Mehmet Gürlek), 03-04 Kasım, İstanbul, 119-135.
• Aslan, E. (2017). Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/30,35-70.
• Baskın, S. (2012). Eş-ġüzûrü’z-Zehebiyye Ve’l-Kıtai’l-AhmediyyeFîl-Lugati’t-Türkiyye (Sözlükbilimsel Bir İnceleme). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baskın, S. (2014). “Türkiye ve Dünyada Sözlük Bilimi: Tanımı, Kapsamı ve Diğer Bilimlerle İlişkisi”. International Journal of Language Academy, Volume 2/4, 445/457.
• Bingöl, Z. (2006). “Sözlük ve Sözlükçülük Üzerine Bir Araştırma”. Akademik Bakış Dergisi, 9, 196-206, Kırgızistan.
• Boz, E. (2011). “Leksikografi Teriminin Tanımı ve Türkçe Karşılığı Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 9-14.
• Boz, E. (2015). “Sözlük ve Kullanıcı İlişkisi”, Erdem, 69, 41-52.
• Böler, T. (2006). “Türkçe Sözlük (TDK) ile Örnekleriyle Türkçe Sözlük‟ü (MEB) Karşılaştırma Denemesi”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 101-118.
• Burkhanov, I. (1998). Lexicography, A Dictionary of Basic Terminology, Wydawn. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie in Rzeszów. 
• Çağ, H. D. (2020). “Okyanus Ansiklopedik Sözlük’ün Sözlükbilimin Verileri Işığında İncelenmesi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(2), 553-571.
• Çağbayır, Y. (2007). Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Çiçek, A. (2009). “Sözlük Bilimi Açısından Kâmûs-İ Türkî Üzerine Bir İnceleme”. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 183-193.
• Dursunoğlu, H. (2011). “Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi”. S.31, Aralık, 2011, 255-272.
• Eminoğlu, E. (2010). Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası. Sivas: Asitan Yayıncılık.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlhan, N. (2007). Geçmişten Günümüze Sözlük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri. Elazığ: Manas Yayınları.
• İlhan, N. (2009). “Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/4, Summer, 534-554.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş. (çev. Mehmet Gürlek ve Ellen Patat), İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kahraman, M. (2016). “Sözlükbilim kuram, ilke ve yöntemler üzerine”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, 5(8), 3288-3312.
• Kamacı Gencer, D. (2018). “TDK Türkçe Sözlükte Eskimiş Kullanım Etiketi Üzerine.” Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 232-240.
• Karadağ, Ö. (2011). “İlköğretim Türkçe Sözlüklerinin hazırlanmasında Temel Ölçütler”. Tübar XXX Güz, 193-207.
• Kartal, M. (2013). Ahterî-i Kebîr ve Sözlükbilim Açısından Değeri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kocaman, A. (1998). “Dilbilim, Sözlük ve Sözlükçülük”. Kebikeç, 6, 111-113.
• Kültüral, Z. (2009). “Sözlükbilimi açısından Dîvân ü Lugâti‟t-Türk”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (4) , 805-813.
• Maclaren Ağbaba, G. (2007). Türkçe Sözlüklerdeki Tanımlarda Eylemden Türemiş Sözcüklerin Üye Ve Rol Yapısının Yeri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Meral Türkmenoğlu, T. (2019). Ahmet Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmânî Adlı Sözlüğünün 1876 ve 1889 Tarihli Baskıları Üzerine Sözlükbilimsel Bir Değerlendirme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, E. (2019). Genel Sözlük Hazırlama Süreci Üzerine Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sterkenburk, P. V. (2003). A Practical Guide to Lexicography. edit. Amsterdam ve Philadelphia: Benjamins Publishing Company.
• Usta, H. İ. (2006). “Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları” . Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46, 1, 223-242.
• Usta, H. İ. (2010). “Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7/2,92-101.
• Uysal, İ. N. (2018). “Sözlük Biliminde Tanıklama Ve Salâh Birsel’in Türkçe Sözlük’e Tanık Olarak Katkıları“, GÜSBEED, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 9, 22, 109-121.
• Ülkü, V. (1991). “Yabancı Kelimeler-Yerlileşmiş Kelimeler ve Uluslararası Kelimeler”. Türk Dili Dergisi, 476, 81-87.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yavuzarslan, P. (2004). “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî‟nin Kâmûs-ı Türki’si”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 185-202.
• Zengin, D. (2010). “Türkçenin Tersine Sözlüğü”, Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.