TÜRK KÜLTÜRÜNDEKİ İLAHİ VARLIK KURT ANA VE KURT ATA’NIN ANADOLU GELENEKLERİNDEKİ DOĞUM PRATİKLERİNE ETKİSİ ÜZERİNE BAZI TESPİTLER

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 24, 232 - 240, 20.09.2020

Gülperi Mezkit Saban

Öz

Türk dünyası inanç ve uygulamalarında kutsallığına inanılan birçok hayvan, sembolik özellikleriyle halkların önemli temsilcileri olmuşlardır. Doğal yaşamdaki üstün güçleriyle ve karizmatik (liderlik, koruyuculuk, güçlülük vb.) özellikleriyle boyların beğenisini kazanmış ve bunun sonucunda kutsal bir ruh barındırdıkları inancını düşündürmüşlerdir. Hayvanlara kutsiyet yükleyen her halk, kendisine bir hayvanı ongun (tös) olarak seçmiş ve bu ongunları bayraklarında, hakanlar çadırlarında ve damgalarında, şamanlar davullarında, elbiselerinde, başlıklarında sergilemişlerdir. Türk kültür varlıkları içinde sembolik değeri kayda değer olan kurt kültü ve tezahürü olan kurt-ata ve kurt-ana kültü, Türk destan ve efsanelerinde, kılavuz, koruyucu ve soy devam ettirici- kurtarıcı vasıflarıyla karşımıza çıkmaktadır. Türk destan ve efsanelerinden yola çıkılarak hazırlanan bu makalede kurdun Türk milleti için önemi üzerinde durulacak, geçmişteki ve günümüzdeki Türk yaşamındaki izleri gözler önüne serilecektir. Orta Asya Türk ve Oğuz coğrafyasında dolayısıyla bugünkü Anadolu coğrafyası da dâhil olmak üzere türeyişi konu alan efsane ve destanlardan örnekler sunularak günümüz halk inançları üzerine etkisi tartışılacaktır. Ayrıca kurdun ilahi soy devam ettirme yetisi üzerinden kurda ait nesnelerin halk inançlarındaki “doğum kolaylaştırma teknikleri”ni nasıl etkilediği ve kurt-ata inancının geleneklerimizdeki yeri üzerinde durulacaktır. Kurt motifinin, asırlar sonra dahi Türk milletinin gelenekçi tutumu dolayısıyla değerinden ödün vermeyişi ve biyolojik devamlılığa, kendisi olarak katılmasa bile, hangi uzuv ve nesneleriyle katıldığı irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kurt, gelenek, kült, ata

SOME FINDINGS ON THE EFFECT OF BIRTH PRACTICES OF THE WOLF-MOTHER AND WOLF FATHER WHICH ARE DIVINE IN TURKISH CULTURE IN ANATOLIAN TRADITIONS

Öz

Many animals believed to be sacred in the belief culture of the Turkish world have become important representatives of the peoples with their symbolic features. With their superior powers in natural life and their charismatic qualities (leadership, protection, strength, etc.), they gained the admiration of the tribes and made them believe that they had a holy spirit. Every people who sanctified the animals chose an animal as a tug, and displayed it in their flags, khan's tents and stamps, shamans, drums, clothes, and hoods. The wolf cult and its manifestation as wolf-father and wolf-mother cult which are symbolically significant among Turkish cultural assets came into existence as a guide, protector and bloodline keeper-saver. In this article, which is prepared basing on the ancient Turkish legends, the importance of the wolf for Turkish people will be stressed and its effects on Turkish people’s lives in the past and the present will be shown. The examples from the Middle Asian, Oghuz and Anatolian myths and epics which are about the belief that Turks descended from wolves will be presented and their effects on folk belief will be discussed. In this article, we will emphasize how the objects belonging to wolves affected the “birth facilitation methods” in the framework of its divine ability to continue bloodline and we will emphasize how the wolf-ancestor belief affected the traditions. As a conclusion, the fact that the wolf motive still keeps its value today due to Turkish people’s traditionalist approach, the wolf’s contribution to biological continuance and through which objects it contributes to birth facilitation methods will be discussed.

Kaynakça

• Akmataliyev, A. (2008). “Manas Destanında “Kurt” Kavramı”. Çev. Kulamshaev, Kalmamat, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Barlas, G. (1975). Hakkâri İli Evlenme Töre ve Törenleri. Karabük: Özer Basımevi.
• Beydilli C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Çeviren; Eren Ercan, Ankara: Yurt Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İnan, A. (1987). “Türk Rivayetlerinde Bozkurt”, Makaleler ve İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları.
• İnayet, A. (2008). “Divanü Lügati’t-Türk’te Doğumla İlgili Örf Adet ve Ritüeller”, 2. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: TDK Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1996). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Lalezar Yayınları.
• ----- (2005). “Doğu Anadolu Halk Kültüründe Kurt”, I. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu.
• ----- (2005). “Sözlü Kültürde Bursa ve Yöresi Örnekleri ile Kurt” II. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu bildirileri, Bursa, c.2, s.415-423.
• ------ (2005). “Türk Halk İnançlarında Kurtla İlgili Yeni Tespitlerimiz”, Prof. Dr. Fikret Türkmen armağanı, İzmir.
• ------ (2006). “Azerbaycan Anadolu-Suriye Sözlü Kültüründe Kurt”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Kayseri.
• ------- (2007). “Türk Halk İnançlarında Kurt ile İlgili Yeni Bulgular”. Türk Halk İrfanında Kurt, Ankara.: Lalezar Yayınları.
• Kaynak kişi: Dr. Mustafa Aksoy, Kültür Tarihçisi, 12.9. 2005, Tebriz
• Mahmud, K. (2006). Divân-ı Lügati't Türk. Çeviri. Cilt IV, Ankara: TDK Yayınları.
• M.Z. Binler (1980). “Türk Dünyasında Evlenme ile İlgili Gelenekler”. Ankara: Basılmamış tezler.
• Ögel, B. (1984). Türk Kültür Tarihine Giriş VI. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK Yayınları.
• Özönder, S. (2003). “Türkler Ne Zaman Bir Millet İdi?”; KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi.Ankara, Cilt I Sayı 2.
• Öztürk, A. (2011). “Çağlar içinde Türk Destanları”. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Roux, Jean-Paul (1994), “Türklerin Moğolların Eski Dini”. Çeviren: Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Turan, O. (1969). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, C. I sf: 77
• Yıldırım, Dursun. “[Ergene kon] = [Erkin kün] mü?”. [TDAY Belleten 1997, [61-149]