DÎVÂN ŞİİRİNDE AĞAÇ: İNANÇ VE KÜLTÜR

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 24, 304 - 323, 20.09.2020

Doğan Yücel

Öz

Dîvân şiiri, hayatın her safhasını içine alan geniş bir edebiyattır. Bu edebiyatın te-melinde din vardır. Din, ferdî ve ictimâî hayattaki hemen tüm yansımalarıyla Divan şiirinde yer alır. Şairler, beyitlerinde tabiatı da çokça işlemişlerdir. Çalışmada dinin tabiata yansıma noktalarından birisi olan ağaçlar ele alınmıştır. Ağaçların lafzen veya mevzûen geçtiği ayet ve hadisler taranmış ve ayrı ayrı sıralanmıştır. Sonrasında 34 Divan şiiri eserinde bu ayet ve hadislerin kullanıldığı örnek beyitler tespit edilmiştir. Son olarak ağaçlarla ilgili halk inanışlarından Divan şiirinde tespit edilenler çalışmaya eklenmiştir. Ayetlerle ilgili 15, hadislerle ilgili 8 ve halk inanışlarıyla ilgili 3 madde bu çalışmada yer almaktadır. Taramalar neticesinde ağaçların geçtiği ayet ve hadislerin hemen tamamının Divan şiirinde yer bulduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dîvân şiiri, Dîvân şiirinde ağaç, Halk inanışları, Ayet ve hadis

TREE IN DIVAN POETRY: FAITH AND CULTURE

Öz

Divan poetry is a vast literature that covers every point of life. Faith is the base of this literature. Faith is included in the Divan poetry with almost all its reflections in individual and social life. The poets also embraced nature in their couplets. In this study, trees, one of the reflection points of religion on nature, are discussed. The verses and hadiths, where the trees are written or said, are scanned and listed se-parately. Afterward, sample couplets using these verses and hadiths were identified in 34 Divan poetry books. Finally, the ones found in Divan poetry among the folk beliefs about trees were added to the study. 15 articles on verses, 8 on hadiths, and 3 on folk beliefs are included in this study. As a result of researches, it was found that almost all of the verses and hadiths that include trees are found in Divan poetry.

Kaynakça

• Abdel-Maksoud, B. S. (2004). M. Leylâ ile Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Larendeli Hamdî’nin Eseri, cilt 2 (Metin) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Admed-i Dâî (1992). Çengnâme, (Haz. Gönül Alpay Tekin). Boston: Harvard University, The Department of Near Eastern Languages and Civilizations.
• Kufacı, O. (2006). Adnî Dîvânı ve Adni Dîvânında Benzetmeler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi. SBE.
• Ahmed Cevdet Paşa (1985). Kısas-ı Enbiya I-III, (Haz. Mahiz İz). (2.Baskı). İstanbul: KTB Yayınları.
• Akdoğan, Y. (1979). Ahmedi Dîvânı ve Dil Hususiyetleri: Gramer, Sentaks, Sözlük, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi. Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0)
• Aşık Paşa - Garibnâme I-II (2000). (Haz. Kemal Yavuz). İstanbul: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0)
• Bâkî Dîvânı. (2015). (Haz. Sabahattin Küçük). Ankara: TDK Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0)
• Bayram, Y. (2007). Dîvân Şiirinde Tarımsal Ürünler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara. Özel Sayı, 81- 96.
• Beyânî Dîvânı (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî‟nin Dîvânı İnceleme-Tenkitli Metin, (Haz. Fatih Başpınar). (Yayımlanmamış Doktora tezi). Marmara Üniversitesi İstanbul. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0)
• Buyruk, İ. E. (2015). Bağdatlı Rûhî Dîvânı’nda Sosyal Hayat. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, SBE, Konya.
• Canan, İ. (1993). Kütüb-i Sitte I-XVIII, İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Cantürk, U. (2002). Ahmed Paşa Divanı’nda Ağaçlar. (Yayımlanmamış Lisans Tezi). Yakın Doğu Üniversitesi FEF, Lefkoşe, KKTC.
• Cenâbî Ahmed Paşa Dîvânı (2018). (Haz. Beyhan Kesik). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59983,cenabi-divanipdf.pdf?0)
• Doğan, A. (2010). Enderûnlu Vâsıf Dîvânı’nda Zaman. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sa-karya Üniversitesi SBE.
• Enderunlu Vâsıf Dîvânı (1999). (Haz. Rahşan Gürel). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Erbaş. A. (2012). Tuba. (41, 316-31). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu İnançları Anadolu Üçlemesi I. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Ya-yınları.
• Lâmi‘î Çelebi, (1998). Ferhadnâme, Ferhad ile Şîrîn (İnceleme-Metin-İndeks). (Haz. Hasan Ali Esir). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, Z. (2006). Dîvân Şiirinde Peygamber Hikâyelerine Telmihler. Malatya: Fırat Üniversitesi Ya-yınları.
• Gülhan, A. (2008). Dîvân Şiirinde Meyveler Ve Meyvelerden Hareketle Yapılan Teşbih Ve Me-cazlar. Turkish Studies, 3(5), 345-375.
• Hafî - Zâdü’l Meâd (Kitâbü Mevlüdü’n Nebi) (2011). (Haz. Secaattin Tural). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10717,zadul-mead-secaattin-tural- pdf.pdf?0)
• Hayâlî Bey Dîvânı (1992).(Haz. Ali Nihad Tarlan). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hâzık Dîvânı (1992). Hazık Mehmed Efendi'nin Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Dîvânı'nın Tenkitli Metni. (Haz. Hüseyin Güfta). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Cemâlî, (1990). Hümâ vü Hümâyûn, (Gülşen-i Uşşâk): İnceleme, Tenkitli Metin. (Haz. Osman Horata). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Ibn Kesir (1994). El Bidaye ve-n Nihaye Büyük İslam Tarihi 1-15. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbrahim Gülşehrî - Mantiku’t-tayr, (Haz. Kemal Yavuz). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10686,metinpdf.pdf?0).
• İbrahim İbn Bâlî (2018). Hikmetnâme II, (Haz. Ali Şeylan). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56530,ibrahim-ibn-i-bali-hikmet-name-ipdf.pdf?0)
• Kaadı İyaz (1975). Şifa-i Şerîf. (Ter. Naim Erdoğan, Hüseyin S. Erdoğan). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Kânî Dîvânı (2012). (Haz. İlyas Yazar). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0)
• Karahan, A. (1980). Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edb. Fak. Yay.
• Keçecizâde İzzet Molla - Mihnetkeşân. (Haz. Ali Emre Özyıldırım). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10694,kmmetinpdf.pdf?0).
• Kılınç, A. (2017). Fuzûlî Dîvânı, Fuzûlî’nin Türkçe Dîvânı Edisyon Kritik ve Konularına Göre Fuzûlî Dîvânı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi SBE.
• Köksal, A. (2011). Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed ve İslâmiyet I-II. İstanbul: Işık Yayınları.
• Köksal, A. (2014). Peygamberler Tarihi. (19. Baskı). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kürkçüoğlu, K. E. (1973). Seyyid Nesimi Dîvânı' ndan Seçmeler. İstanbul: MEB Yayınları.
• Levend, A. S. (1984). Dîvân Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. (4.Baskı). İstanbul: Enderun Yayınevi.
• Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı (1994) (Haz. Adnan İnce). Ankara: Yükseköğretim Kurulu Mat-baası.
• Muvakkitzâde Pertev Dîvânı. (2017). (Haz. Ekrem Bektaş). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0)
• Nâilî-i Kadîm Dîvânı, (Haz. Abdülbaki Gölpınarlı). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ahmed Neylî Dîvânı, (1994). (Haz. Atabey Kılıç). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Nigârî Dîvânı (2017). (Haz. Azmi Bilgin). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0).
• Onay, A. T. (2004). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar Ve İzahı, (Haz: Prof. Dr. Cemal Kurnaz). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Öntürk, A. (2017). Dîvân Şiirinde Renkler, Ulakbilge, 5, (12) 972-982.
• Pala, İ. (2011). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. (20. Baskı). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sevinç, D. K. (2007). 18. Yüzyıl Şairlerinden Sünbülzade Vehbi (lutfiyye). Bosnalı Sabit, Enderunlu Vasıf ve Nedim’in Dîvân ve Mesnevilerinde Atasözleri ve Deyimler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi SBE, Edirne.
• Süheylî Dîvânı (2017). Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ, (Haz. M. Esat Harmancı), Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf? 0)
• Süleyman Çelebi Mevlid (1990). (Haz. Faruk K. Timurtaş). Türk Klasikleri. İstanbul: MEB Yayınları.
• Şeyh Gâlib Dîvânı. (Haz. Naci Okçu). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0).
• Şeyh Gâlib, Hüsn ü Aşk, (Haz. Muhammed Nur Doğan). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10653,girispdf.pdf?0)
• Şeyhülislam İshak Efendi Dîvânı (1997). (Haz. Azmi Bilgin). Ankara: M.E.B. Yayınları.
• Tâcî-Zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı (2018). (Haz. İsmail E. Erünsal). Ankara: KTB Yayınları. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0)
• Tanyu, H. (1988). Ağaç (1, 456-457). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Taşlıcalı Yahya Bey Dîvânı. (1977). (Haz. Mehmed Çavuşoğlu). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın no: 2233, İstanbul.
• Topaloğlu, B, (1988). İslamda Ağaç. (1, 457-459). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Uludağ, S, (2009). Sidretü’l-müntehâ. (37, 151-152). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi. Uzun, M, (2012). Tuba-Kültür ve Edebiyat. (41, 317-319). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Uzun, M. (2009). Sidretü’l-müntehâ –Edebiyat. (37, 152-153). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Yaran, R, (1988). İslam Hukukunda Ağaç (1, 459). Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Yücel, D. & Özuygun, A. R. (2020). Dîvân Şiirinde Ağaç: Ağaçlara Dair Söz Varlığı ve Tasrif Usulleri. JRTL, 2(1), 29-62. DOI: 10.31757/jrtl.213
• Zâtî Dîvânı, (2017). (Gazeller Dışındaki Şiirler). (Haz. Orhan Kurtoğlu). Ankara: Kültür Bak. Yay. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0)
• Zâtî Dîvânı, II Cild, (Haz. Ali Nihad Tarlan).
• Kalafat, Y. (2006a). Balkanlardan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları V-VI. (1. Baskı). Ankara: Berikan Yayınları.
• Kalafat, Y. (2006b). Balkanlardan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları III-IV. (1. Baskı). Ankara: Berikan Yayınları.
• Kalafat, Y. (2007a). Balkanlardan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları I. (2. Baskı). Ankara: Berikan Yayınları.
• Kalafat, Y. (2007b). Balkanlardan Uluğ Türkistan'a Türk Halk İnançları VII. (1. Baskı). Ankara: Beri-kan Yayınları.
• Kalafat, Y. (2009). Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları İslâmiyet ve Türk Halk İnançları. (Geniş-letilmiş 2. Baskı). Ankara: Berikan Yayınları.
• Yazır, E. H. (1979). Hak Dini Kuran Dili I-X. (3. Baskı). İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım.
• Cenâb Şahabeddin (2001). Evrâk-i leyâl. (Birinci Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.