OSMANLI DEVLETİ’NİN İLK GENEL SAYIMININ ÖNCÜSÜ OLARAK ÖNERİLEN SAYIMLAR

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 25, 148 - 160, 25.12.2020

Mustafa Mesut Özekmekçi

Öz

Osmanlı Devleti’nin klasik olarak adlandırılan periyodunda devletin timar, avarız gibi mali amaçlara hizmet eden sayımlar yaptığı bilinmektedir. Bununla beraber Osmanlı İmparatorluğunda genel manadaki ilk nüfus sayımı 1830-1831 tarihinde icra edilmiştir. Bu yüzyıldaki nüfus sayımlarının temel amacı yeni kurulan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu için asker teminidir. Bununla beraber tahrir, avarız gibi uygulamaların dışında 1770’li yıllarda pragmatist amaçlarla yapılmış başka sayımlar da mevcuttur. Bu çerçevede her hangi bir savaş durumunda ihtiyaç gereği yapılan ve zorunlu/gönüllü asker celbi manasına gelen nefir-i amm uygulaması için söz konusu dönemde yapılmış çeşitli sayımlar vardır. Ek olarak bilhassa Rumeli’deki eşkıyalık faaliyetlerinin önüne geçmek adına uygulanan böl-gesel nüfus tahrirleri de mevcuttur. Bu çalışmada yukarıda zikredilen Rumeli’deki nefir-i amm uygulamaları için asker yazmak ile eşkıyalık edenlerin tespiti amacıyla yapılan sayımlar mevzubahis edilmiştir. Ayrıca, ilk genel sayıma öncü olarak ad-debilecek bir başka sayım da 1826 tarihinde Rumeli’deki Evlâd-ı Fâtihân grupları-nın tahriridir. Bu bağlamda söz konusu tahririn –belki de- 1826 İstanbul sayımıyla birlikte Osmanlı Devleti’nde yapılan ilk nüfus sayım ve yazım örneği olduğu da iddia edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Nüfus sayımı, Rumeli, Askerlik

RECOMMENDED COUNTRIES AS THE PIONEER OF THE OTTOMAN STATE'S FIRST GENERAL COUNT

Öz

It is known that the state made counts for financial purposes such as timar and avarız in the period of the Ottoman Empire. However, the first general census in the Ottoman Empire began in 1830-1831. The major purpose of the census in this century is the supply of troops for the newly established Asâkir-i Mansûre-i Muhammadiye army. However, besides applications such as tahrir and avarız, there are other counts made in the 1770s for pragmatist purposes. In this context, there are various counts made during the aforementioned period for the application of nefir-i amm, which means obligatory / voluntary military conscript, which is made as required in case of war. In addition, there are also regional population registrations made in order to prevent banditry activities, especially in Rumeli, except for the recruitment of soldiers. In this study, the counts carried out for the purpose of writing soldiers for the nefir-i amm applications in Rumeli mentioned above and the determination of the bandits were mentioned. In addition, another census that can be named as a pioneer to the first general census is the census of the Evlâd-ı Fâtihân groups in Rumelia in 1826. In this context, it can be claimed that the aforementioned census is the first example of census and writing in the Ottoman Empire with the Istanbul census of 1826

Kaynakça

• Afyoncu Erhan, “XVII. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde İki Yeni Defter: Cebe ve Derdest Def-terleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi (TİT), Cit:15, Sayı:1, 2000, ss.221-230.
• Aksan Virginia H, Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870 (Çev. Gül Çağalı Güven), Türkiye İş Bankası Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2011
• Altı Aziz, “Divaneorman Nahiyesinden1768-1774 Osmanlı-Rus Harbine Asker Temini ve Divaneorman Nahiyesinin Demografik Özellikleri (1773 Tarihli 6445 Numaralı Def-tere Göre)”,Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:2, 2018, s.311-340.
• Bilgi Nejdet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları Hakkında”, Türk Yurdu, Cilt: 19-20, Sayı:148-149, 1999-2000. s.117-124
• Halaçoğlu Yusuf, “Evlâd-ı Fâtihân”, TDVİA, Cilt:11, 1995, İstanbul, ss.524-525
• Karal Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831,T.C Başbakanlık DİE, Ankara, 1995
• Kırlı Cengiz, “Devlet ve İstatistik: Esnaf Kefalet Defterleri Işığında III. Selim İktidarı” Nizam-ı Kadim’den Nizam-ı Cedid’e III. Selim ve Dönemi (Ed. Seyfi Kenan) İstanbul, 2010. Ss.183-212
• Öz Mehmet, “Tahrir”, TDVİA, C:39, 2010, İstanbul, ss.425-429
• Özcan Abdülkadir, “Evlâd-ı Fâtihân’ın Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye Ordusuna İlhakı İçin Yapılan Çalışmalar”, Türklük Araştırmaları Dergisi 19 (Ayrı Basım), 2008.
• Özel Oktay, “Osmanlı Demografi Tarihi ve Osmanlı Arşivleri”, Devlet Arşivleri Genel Müdür-lüğü, Ankara, 2006, ss.52-63.
• Özkaya Yücel, Osmanlı İmparatorluğunda Dağlı İsyanları (1791-1808), A.Ü DTCF Yayınları No:344, Ankara, 1983
• Tuğluca Murat, “Osmanlı’da Nefir-i Amm Uygulamasının Erken Dönem Örnekleri ve Top-lumsal Düzene Yansıması” Belleten, LXXX, 289, 2016, ss.773-794
• Yıldız Gültekin, Neferin Adı Yok Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839), Kitabevi, İstanbul, 2009.