BİR SAVUNMASIZ GRUP OLAN, HİV (İNSAN İMMÜN YETMEZLİK VİRÜSÜ) VE AİDS TAŞIYICILARININ HUKUKİ DURUMLARININ İNCELENMESİ: AVRUPA, ABD VE TÜRKİYE KARŞILAŞTIRMASI

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 25, 568 - 587, 25.12.2020

Şanser Vurgun

Öz

Gerek WHO gerekse Birleşmiş Milletler’e göre, incinebilir bireylerin yer aldığı “savunmasız grup” kavramı, günümüzde bir çok alanda tartışılmakta ve bu konu-da bir çok çalışma yapılmaktadır. Bireylerin salt insan olmasından kaynaklanan bu durum, onların karşılaştığı koşullar altında değişmekte ve bir hak olarak devletlerce tanınmaktadır. Savunmasız gruplardan biri de İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü (HIV) ile Aids taşıyıcısı olan bireylerdir. Bu kişiler sahip oldukları hastalık bakımından birçok önyargı ve dışlamaya maruz kalmaktadırlar. Bu hususlardan en önemlisi ise, bireylerin sağlığa ve hukuka ilişkin haklarının ortaya konması ya da tanınması olarak nitelendirilebilir. Bu çalışmada öncelikle teorik betimlemeler yapılarak, bilhassa mevzuatlara dayanan bilgilere yer verilmiştir. Ardından ise ilgili kavramların uluslararası hukuktaki durumu irdelenmek üzere, taşıyıcı bireylerin Avrupa, ABD ve Türkiye’deki sağlık hakları ve hukuki durumları karşılaştırılmıştır. Bu bağlamda, Türkiye’de yaşayan taşıyıcı bireylerin hukuki durumlarının, diğer ülkelerde yaşayan bireylere nazaran daha iyi bir durumda olduğu ifade edilmiştir. Buna rağmen, meydana gelen aksaklıklar olması sebebiyle, bu aksaklıkların ortadan kaldırılması için, çeşitli çözümlemeler ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Savunmasız Gruplar, İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü (HIV), Aids, Sağlık Sistemleri

AN INVESTIGATION OF THE LEGAL STATUS OF HUMAN IMMUNODEFİCİENCY VIRUS (HIV) AND AIDS CARRIERS WHO ARE AN VULNERABLE GROUP: EUROPE, USA AND TURKEY COMPARISON

Öz

According to both WHO and the United Nations, the concept of "vulnerable group" including vulnerable individuals is discussed in many areas today and many studies are conducted on this subject. This situation arising from the fact that individuals are merely human changes under the conditions they face and is recognized by states as a right. One of the vulnerable groups is Human Immuno-deficiency Virus (HIV) individuals and AIDS carriers. These people are exposed to many prejudices and exclusions in terms of their illness. The most important of these issues can be described as the demonstration or recognition of individuals' rights to health and law. In this study, first of all, theoretical descriptions are made, and especially information based on legislation is included. Then, for to examine the status of relevant concepts in international law Turkey, health rights of individuals living in the US and Europe compared to their legal status. In this context, the carrier than those living in other countries the legal status of individuals living in Turkey are said to be in better condition. However, due to the problems that occurred, various analyzes have been tried to be put forward in order to eliminate these problems.

Kaynakça

• Biko Steve, Vulnerable Groups, WMA Expert Conference on the Revision of the Declaration of Helsinki, University Of Witwatersrand, 2012. https://www.wma.net/wpcontent/uploads/2017/01/DoH_Dec_Presentation_2012_Vulner able.pdf, Erişim Tarihi:17/05/2020.
• Resnick D.B., Exploitation in Biomedical Research, Theoretical Medicine and Bioethics. 2003; 24: 233-259.
• Büken Örnek Nükhet, Bilim, Toplum, Etik ve Biyoetik Paneli, Biyoetikte Örselenebilir Gruplar, s.1, 2013, http://www.hubam.hacettepe.edu.tr/ekler/pdf/savunmasizlik_calistay/Nuket_Ornek_Buk en_Biyoetikte_orselenebilir_gruplar.pdf, Erişim Tarihi:21/05/2020.
• Yücel Yonca F., Hak ve Menfaatler Üzerine Bir İnceleme, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.335, http://portal.ubap.org.tr/App_Themes/Dergi/2010-91-663.pdf
• Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/?kelime=hak, Erişim Tarihi: 21/05/2020.
• Aybay Aydın, Aybay Rona, Pehlivan Ali, Hukuka Giriş, S.161, Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, 2014.
• Jellinek Georg, L’Etat modern et son droit (Traduction française par Georges Fardis), Paris, M.Giard & E. Briere, Cilt II S.51-57, 1913.
• Gözler Kemal, Kısa Anayasa Hukuku, Ekin Yay., S.111, Bursa, 2016.
• Çağlayan Ramazan, Spor Hukuku (Spor Hukuku Temel Metinleri), S.21, Asil Yay. Dağ., Ankara, 2007.
• 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Madde:17-40, Kabul Tarihi:18/10/1982, RG:9/11/1982, Sayı:17863 (Mükerrer).
• Ulusal Aids Komisyonu Raporu, s.25, 1999.
• Yakıt Eda, Savunmasız Gruplara Yönelik Hıv İle İlgili Güvenli Olmayan Cinsel Davranışların Belirlenmesi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enst., Hemşirelik ABD. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, s.10, İstanbul, 2015.
• Işık Yakup, Hıv Tanısı Almış Heteroseksuel Ve Homoseksuel Erkeklerin Psikososyal Durumla-rının Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Adli Tıp ve Adli Bilimler Enst. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, s.25-26, İstanbul, 2019.
• Aydoğdu, Arslan ve Saçlı, Kadın Ve Çevre İlişkisinde Birleşmiş Milletler’in Rolü Ve Uygulama-larının Tarihsel Süreci, 201. https://www.academia.edu/19518592/KADIN_VE_%C3%87EVRE_%C4%B0L%C4%B0 %C5%9EK%C4%B0S%C4%B0NDE_B%C4%B0RLE%C5%9EM%C4%B0%C5%9E_M %C4%B0LLETLER_%C4%B0N_ROL%C3%9C_VE_UYGULAMALARININ_TAR%C4% B0HSEL_S%C3%9CREC%C4%B0, s.23, s.25, Erişim Tarihi:21/05/2020.
• Pozitif Yaşam Derneği, Türkiye Hıv/Aids Önleme Ve Destek Programı, AIDS, İnsan Hakları ve Yasalar Türkiye’de AIDS Konusundaki Yasal Düzenlemeler ve Öneriler Kitabı, s.16, 2005.
• AJMC Journals, https://www.ajmc.com/journals/supplement/2006/2006-11-vol12- n13suppl/nov06-2390ps348-s352?p=3, Erişim Tarihi: 20/05/2020.
• Gökengin Çalık ve Öktem, Türkiye’de HIV’le İlgili Damgalama ve Ayrımcılığın Analizi: HIV’le Yaşayan Kişiler İçin Damgalanma Göstergesi Sonuçları Türkiye’de HIV’le İlgili Damga-lama ve Ayrımcılığın Analizi: HIV’le Yaşayan Kişiler İçin Damgalanma Göstergesi So-nuçları, 26th International Union Against Sexually Transmitted Infection (IUSTI) Europe Congress 2011 on STIs and HIV/AIDS, Letonya, 2011.
• Sosyoloji Derneği, Türkiye’de Hıv İle Yaşayan Kişilerin Hassasiyet/Savunmasızlık Araştırma-sı/Değerlendirmesi, s.18, Ankara, 2007.
• Hasta Hakları Yönetmeliği, Md 7, https://getatportal.saglik.gov.tr/TR,8468/hasta-haklari- yonetmeligi.html, Erişim Tarihi:22/05/2020.
• https://www.kirmizikurdele.org/post/hiv-ve-koronavirus-cagri-metni, Erişim Tarihi:20/05/2020.
• Powers M. Vulnerable Populations in the Context of Public Health Emergency Preparedness Planning and Response. In: Jennings B, Arras JD, Barrett DH, Ellis BA, editors. Emergency Ethics: Public Health Preparedness and Response. 1st ed. New York: Oxford University Press; 2016. p. 135–154.
• URL1:“Who-Vulnerable Groups”. https://www.who.int/environmental_health_emergencies/vulnerable_groups/en/. (Erişim Tarihi:17/05/2020).
• URL2:“Norwegian National Research Ethic Commitees”. https://www.forskningsetikk.no/en/resources/the-research-ethics-library/research-on- particular-groups/vulnerable-groups/. (Erişim Tarihi:17/05/2020.)
• URL-3:” Hacettepe Üniversitesi Ekoloji Grubu Topluluğu”. https://ekog.org/2020/05/12/hiv/. (Erişim Tarihi:21/05/2020.)
• URL-4:”Tümer,HIV, AIDS Epidemiyolojisi ve Korunma, s.1-6”. http://www.hatam.hacettepe.edu.tr/Epid_web_09.pdf. (Erişim Tarihi:19/05/2020.))
• URL-5:”Ntv”. https://www.ntv.com.tr/galeri/dunya/insanlik-tarihini-etkileyen-10- pandemi,IUMSBOR3OUeCevZRr3lJeQ/HHjxEtJ5x0yjYgZgkyCqyA. (Erişim Tari- hi:19/05/2020.)
• URL-6:”Wikipedia”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Pandemi#HIV/AIDS. (Erişim Tarihi:19/05/2020)
• URL-7:”UNAIDS”. WHO, UNAIDS. Geneva: UNAIDS, 2018. https://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/unaids-data-2018_en.pdf. (Erişim Tarihi:19/05/2020.)
• URL-8: “Karabay Mehmet, Anadolu Ajansı 02/12/2019 tarihli gazete makalesi”. https://www.aa.com.tr/tr/sirkethaberleri/saglik/medicanadan-hiv-virusu- egerlendirmesi-/654545. (Erişim Tarihi:21/05/2020.)
• URL-9: ”Bora Önder, Türkiye’de Hiv pozitif olmak, 01/12/2019 tarihli makale”. https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiyede-hiv-pozitif-olmak/a-51487931. (Erişim Tari- hi:21/05/2020.)
• URL-10:”ABD Hükümeti Resmi İnternet Sitesi”. https://www.hiv.gov/hiv- basics/overview/about-hiv-and-aids/what-are-hiv-and-aids. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-11:”WHO”. http://www.who.int/about/history/en/. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-12:”HIV Travel”. http://www.hivtravel.org/Default.aspx?pageId=142. (Erişim Tari- hi:22/05/2020.)
• URL-13:”Wikipedia”. https://en.wikipedia.org/wiki/Joint_United_Nations_Programme_on_HIV/AIDS. (Erişim Tari-hi:22/05/2020.))
• URL-14:”Deutsche Welle”. https://www.dw.com/tr/bm-raporu-aidse- ba%C4%9Fl%C4%B1-%C3%B6l%C3%BCmlerin-say%C4%B1s%C4%B1- d%C3%BC%C5%9Ft%C3%BC/a-49616020. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-15:”UNAIDS”. http://lawsandpolicies.unaids.org/about. (Erişim Tarihi:22/05/2020.))
• URL-16:”UNAIDS”. https://www.unaids.org/en/topic/UHC, (Erişim Tarihi:22/05/2020.))
• URL-17:”UNAIDS Unaids, HIV and Univeral Coverage. Aguide For Civil Society, s.5”. https://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/hiv-uhc-guide-civil- society_en.pdf. (Eri-şim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-18.”BBC, Sağlık Sistemleri”. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya- 52049989. (Erişim Tarihi:25/05/2020.)
• URL-19:”Curran ve Jaffe”. https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/su6004a11.htm. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-20:”CDC, ABD Hükümet Resmi Sitesi” https://www.cdc.gov/hiv/basics/index.html. (Erişim Tarihi:22/05/2020.))
• URL-21:”Postakoliptik”. https://www.postapokaliptik.com/hastalik-kontrol-ve-onleme- merkezi-cdc/. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-22:”ABD hükümeti Resmi Sitesi”. https://www.hiv.gov/federal-response/national- hiv-aids-strategy/nhas-update. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-23:” ABD hükümeti Resmi Sitesi”. https://www.hiv.gov/federal- response/funding/federal-funding. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-24:”ABD Hükümet Resmi Sitesi”. https://www.hiv.gov/federal-response/policies- issues/the-affordable-care-act-and-hiv-aids. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-25:”ABD Sağlık Sigortası Durumu”. https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/SaglikBilgisi/USA.(Erişim Tarihi:25/05/2020.)
• URL-26:”ABD Hükümet Resmi Sitesi”. https://www.hiv.gov/federal-response/ending-the- hiv-epidemic/overview. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-27:”ABD Hükümet Resmi Sitesi”. https://www.hiv.gov/federal-response/ending-the- hiv-epidemic/key-strategies. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-28:”CDC, ABD Hükümet Resmi Sitesi”. https://www.cdc.gov/hiv/basics/statistics.html. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-29:”Pozitif Dayanışma Derneği, 01/12/2019 tarihli gazete makalesi”. https://gazetekarinca.com/2019/12/1-aralik-hiv-aids-gunu-turkiyede-hiv-ile-yasayanlarin- yuzde-49u-bunu-bilmiyor/. (Erişim Tarihi:21/05/2020.)
• URL-30:”Karapınar Arda, Türkiye’de Hiv pozitif olmak, 01/12/2019 tarihli makale”. https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiyede-hiv-pozitif-olmak/a-51487931. (Erişim Tari- hi:21/05/2020.)
• URL-31:”Pozitif Yaşam Destek Merkezi - Ntv”. https://www.ntv.com.tr/saglik/hiv- pozitiflerin-hak-ihlalleri-raporu,h5NH7cLZO0KAUA8o0yiNGw. (Erişim Tarihi:20/05/2020.)
• URL-32:”UNESCO IBC. Report of the IBC on the Principle of Non-discrimination and Non-stigmatization”. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000221196. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)
• URL-33:”UNESCO IBC. The Principle Of Respect For Human Vulnerability and Personal Integrity”. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000219494. (Erişim Tarihi:22/05/2020.)