TARAMA SÖZLÜĞÜ’NDEKİ AKRABALIK ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Sayı: 22, 139 - 156, 01.02.2020

Burak Telli

https://doi.org/10.29228/kesit.42141

Öz

Aralarında kan bağı bulunan veya evlilik yoluyla aralarında bir yakınlık, ilişki meydana gelen kişilerin birbirine göre olan durumuna akrabalık denmektedir. Türkçe, akrabalık adları konusunda zengin bir söz varlığına sahiptir. Türkçede her akrabalık durumu için ayrı bir adlandırma bulunmaktadır. Türk toplumunda aile ve akrabalık kavramları tarih boyunca önem arz etmiş, hatta aile kavramı kutsal sayılmıştır. Akrabalık adlarındaki çeşitlilikte toplum olarak Türklerin aile ve akrabalık kavramlarına verdiği değerin etkisi bulunmaktadır. Tarih boyunca kullanılan akrabalık adlarından kimisi Eski Türkçe döneminden beri kullanılagelmiş, kimisi daha sonraki dönemlerde Türkçenin söz varlığına dahil olmuştur. Bu çalışmanın merkezine Tarama Sözlüğü konmuştur. Tarama Sözlüğü 13. yüzyıldan günümüze kadar verilmiş pek çok eserden hareketle hazırlanmış Türkçenin önemli bir söz varlığı eseridir. Sözlükte akrabalık bildiren 69 söz varlığı incelenmiştir. Bu söz varlığı unsurlarının Eski Türkçe döneminde, Dîvânü Lugâti’t-Türk’te ve bugün Türkçe Sözlük’teki durumu ortaya konmuştur. Ayrıca akrabalık adları içinde Türkçenin imkanları ile oluşturulan dikkat çekici akrabalık adlandırmaları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Akrabalık Adları, Tarama Sözlüğü, Söz Varlığı.

AN ANALYSIS OF KINDREDSHIP NAMES IN THE TARAMA SÖZLÜĞÜ

Öz

It is called kinship between the people who have blood ties between them or a relationship between them through marriage and the relationship between them. Turkish has a rich vocabulary on kinship names. There is a separate naming for each kinship situation in Turkish. In Turkish society, the concepts of family and kinship have been important throughout history, even the concept of family has been considered sacred. The diversity of kinship names has an effect on the value given by Turks as a society to the concepts of family and kinship. Some of the kinship names used throughout the history have been used since the Old Turkish period, and some have been included in the vocabulary of Turkish in later periods. The Scan Dictionary is placed at the center of this study. Scan Dictionary is an important vocabulary work of Turkish prepared from many works that have been given since the 13th century. In the dictionary, 69 vocabulary expressing relatives were examined. The situation of these vocabulary elements in the Old Turkish period, Dîvânü Lugâti’t-Türk and today in the Turkish Dictionary has been revealed. In addition, remarkable kinship names that were created with the possibilities of Turkish among kinship names were emphasized.

Anahtar Kelimeler

Kinship Names, Scanning Dictionary, Vocabulary.

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (2018). Divanü Lûgati’t-Türk Cilt I-II-III-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulduk, T. B. (2019). “Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığında Eski Türkçe Kelimeler”. Mavi Atlas, 7/1, 52–67.
• Caferoğlu, A. (1972). “Kaşgarlı Mahmut’a göre Akraba Adları”, Türk Dili, XXVII, 253, 23-26.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, İ. ve Usta, Z. (2014). Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı, İstanbul: Altınpost Yayınları.
• Emiroğlu, S. (2012). “Türkçe Sözlükteki Akrabalık Adlarının Tasnifi”, Turkish Studies, 7/4 Fall, 1691-1710.
• Gabain, A. V. (2000). Eski Türkçenin Grameri, 3. Baskı, Çev: Mehmet Akalın, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gömeç, S. (2001). “Divan’u Lügat’it Türk’te Akrabalık Bildiren Terimler”, Türk Kültürü, S. 464, 714-724.
• Gülensoy, T. (1974). “Altay Dillerinde Akrabalık Adları Üzerine Notlar”, TDAY-Belleten 1973- 1974, Ankara, 283-318.
• Güllüdağ, N. (2012). “Karay Türklerinde Akrabalık Adları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 5/6, 205-217.
• Günşen, A. (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Ankara: Türk Dil Kuru- mu Yayınları.
• Hirik, E. (2017). “Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Akrabalık Bildiren Kelimeler ve Duygu De- ğerleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/3, 1726-1746.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1960). “Amca ve Teyze Kelimeleri Hakkında”, TDAY-Belleten, 283-294.
• Türk Dil Kurumu (2009a). Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitap- lardan Toplanan Tanıklarıyla, C I-VIII, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009b). Derleme Sözlüğü: Türkiye’de Halk Ağzından, C I-VI, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz, S. (2013a). “Dîvânü Lügâti’t-Türk’teki Akrabalık Adları ve Bu Adların Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Karşılıkları”, EKEV Akademi Dergisi, S. 56, 345-360.
• Yavuz, S. (2013b). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Akrabalık Adları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 23, S. 2, 71-91.
• Yazıcı Ersoy, H. (2011). “Başkurt Türkçesinde Aile ve Akrabalık İsimlerinde Kullanılan –y Bi- çimbirimi”, Türkbilig, 2011/21, 87-112.
• Yong Song Li (1999). “Türk Dillerinde Akrabalık Adları”, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstan- bul: Simurg .