YANYALI SÜLEYMAN EFENDİ’NİN ŞERH-İ DÎVÂN-I URFÎ’SİNDEN HAREKETLE URFÎ-İ ŞİRÂZÎ’NİN RUHSAL PORTRESİ

Yıl 2019, Sayı: 21, 289 - 303, 01.08.2019

Mustafa Yasin Başçetin

Öz

Sebk-i Hindî’nin öncülerinden XV. asır şairi Urfî-i Şirâzî m. 1555-m. 1591 özellikle Afganistan ve Anadolu sahasında önemli oranda tesir oluşturmuştur. Bu tesirin bir sonucu olarak, Urfî’nin şiirlerine çok sayıda şerh kaleme alındığı görülür. Bu şerhler, Urfî’nin şiirlerinin Anadolu’da ilgi gördüğünü ve okunduğunu göstermektedir. Öte yandan Urfî, birçok Dîvân şairinin üslûbunu etkilemiş ve üstat kabûl edilmiş bir şairdir. Şairlerin üslûp özellikleri ve seçtikleri konular, psikolojileriyle ve hayatlarıyla doğrudan ilgilidir. Zira şiirler ruhun söze dökülmüş yansımalarıdır. Ayrıca Sebk-i Hindî, şairlerin iç dünyalarına dair her türlü duygu, düşünce ve hususiyetleri farklı ve alışılmadık hayaller çerçevesinde dile getirmelerine olanak sağlayan özel bir üslûptur. Bu yönüyle Urfî’nin iç dünyasındaki iniş-çıkışlar, hüznü, öfkesi, küskünlükleri, coşkusu, ümitsizliği, inancı, inançsızlığı vs. psikolojik yapısı ve değişimlerini şiirlerinde açıkça görmek mümkündür. Şerh metinleri de şairin şiir dünyasının anlaşılması, gizli kalan duygu-düşünce dünyasının aydınlatılması açısından son derece önemli eserlerdir. Çalışmada, Yanyalı Süleyman Efendi tarafından kaleme alınmış olan “Şerh-i Dîvân-ı Urfî” isimli şerh metnindeki yorumlamalar temel alınarak beyitlerinden örnekler verilmek suretiyle Urfî’nin şiir üslubu ve aynı zamanda ruh hâli tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dîvân Edebiyatı, İran Edebiyatı, Urfî-i Şirazî, Psikoloji, Üslûp, Şerh, Sebk-i Hindî, Şerh-i Dîvân-ı Urfî.

SPIRITUAL PORTRAIT OF URFI-I SHIRAZI WITH REFERENCE TO COMMENTARY OF YANYALI SULEYMAN EFENDI

Öz

As one of the pioneers of Hindi Style XV. century poet Urfi-i Shirazi m. 1555-m. 1591 created significant influence especially in Afghanistan and Anatolia literary field. As a result of this influence, many commentaries were written about Urfi's poems. These commentaries show that the poems of Urfi were read and read in Anatolia. On the other hand, Urfi is an accepted as a master poet who influenced the style of many Diwan poets. The stylistic characteristics of poets and the subjects they choose are directly related to their psychology and lives. Because poems are reflections of the soul. In addition, Hindi Style is a special style that allows poets to express all kinds of feelings, thoughts and features about their inner worlds within the framework of different and unusual imaginations. In this respect, the ups and downs in Urfi's inner world, sadness, anger, resentment, enthusiasm, hopelessness, faith, disbelief, etc. it is possible to see the psychological structure and changes clearly in his poems. Commentary texts are also very important in terms of understanding the poet's world and enlightening the hidden emotion-thought world. In this study, it is tried to determine the poetic style and the mood of Urfi by giving examples from couplets based on the interpretations in the commentary text named “Serh-i Diwan-ı Urfi” which was written by Yanyali Suleyman Efendi.

Anahtar Kelimeler

Diwan Literature, Persian Literature, Urfi-i Shirazi, Psychology, Literary Style, Commentary, Hindi Style, Commentary of Diwan-ı Urfi.

Kaynakça

• Albadauni, Abdülkadir İbni Mülukşah (1986). Müntehabatu’t-Tevarih, Delhi.
• Başçetin, Mustafa Yasin (2019). Yanyalı Süleyman Efendi'nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî adlı eseri
• (İnceleme-transkripsiyonlu metin-şerh sözlüğü). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Browne, Edward G. (1959). A Literary History of Persia I-IV, Cambridge.
• Cevâhirî, Cengiz Vecdî (h.1374). Külliyât-ı Eş'âr-ı Mevlânâ Urfî-i Şîrâzî, Tahran, İntişârât-ı Kitâb-hâne-i Senâî.
• Çaldak S., Yoldaş K (Haz.) (2000). Neşatî, Şerh-i Müşkilât-i Bazı Ebyât-ı Urfî, Malatya, Kubbealtı Yayınları.
• Duru, Necip Fâzıl (2003). Şiraz’dan Hindistan’a Urfî’nin Sergüzeşti ve Klâsik Türk Şiirinde Örfi- i Şîrâzî. Bilig Dergisi, 25: 117-143.
• Ensârî, M. Veliyyü’l-hak (tsh.) (h.1378). Urfî-i Şîrâzî, Külliyât-ı Urfî-i Şîrâzî I-III, Tahran.
• Girdaferin, Muhammed Mehdi (h.1391). Nigahi be-Sebkşinasi-i Gaziyyat-ı Urfî-i Şirazi ve Tazegihâ-yı An. Sebkşinasi-i Nazm u Nesr-i Farsi Dergisi, Bahar, C. 5, 1:13-28.
• Gülçin, Ahmed (h. 1369). Karvan-ı Hind, Meşhed, Müessese-i Çap u İntişârât-ı Asitan-ı Kuds-i Rezavî.
• Kam, Ömer Ferit (1998). Âsâr-ı Edebiye Tetkîkatı, (Haz. Halil Çeltik), Ankara, MEB Yayınları.
• Kurtuluş, Rıza (2007). Urfî-i Şirazî, TDVİA, TDV Yayınları, C. 34: 96-97.
• Losensky, P.E (2000). Urfî: The Encylopaedia of Islam, I-XIII, Leiden, X/892.
• Lutfuali Han, Azer Bigdili (h.1336). Ateşgede-i Azer, c. 1, Tahran, Emir Kebir.
• Muîn, Muhammed (h. 1371). Ferhang-i Farisi, 5 C., Tahran, İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Niganî, Herümel Sedar (h. 1365). Parsiguyan-i Hind u Sind, Tahran, İntişarat-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran.
• Germârûdî, Seyyid Ali Mevsuy (h.1392). Bihgozine-i Şi’r-i Urfî-i Şirazî, Tahran, İntişarat-i Hermes.
• Shafi, Muhammed (1993), Urfî: ÎA, İstanbul, MEB Yayınları, C.IX, 481- 482.
• Süleyman Efendi, Yanyalı. Şerh-i Dîvân-ı Urfî Be-Takrîr-i Süleyman Efendi Yanyalı, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, No: 9603.
• Süleyman Nazif (1918), İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri, Edebiyat-ı Umûmiyye Mecmuası, 27-58.
• Süleyman Nazîf (h. 1335-1336), Urfî-i Şîrâzî. Peyâm-ı Edebî, S. 8, 10-15, 18-19, 21-22.
• Şafak, Rızazâde (h. 1353). Tarih-i Edebiyat-ı İran, Tahran.
• Şiblî-i Numanî (h.1363). Şi’rü’l-Acem yâ Târîh-i Şu‘arâ ve Edebiyât-ı İrân,Tahran.