DİLBİLİMSEL TEFSİRİN GELİŞİMİ VE İBN ABBÂS’IN DİLBİLİMSEL TEFSÎRE ETKİSİ

Yıl 2019, Sayı: 21, 400 - 436, 01.08.2019

Mehmet Ali Durur

Öz

Kur’ân-ı Kerim insanlara dil aracılığıyla hitap etmiştir. Bu sebeple Kur’ân’ın anlaşılmasında dilin önemi âşikârdır. Kur’ân’ı dile dayalı olarak anlama uğraşısı, dilbilimsel tefsîr terimiyle ifade edilmektedir. Dilbilimsel tefsîr vahyin nüzûl döneminden başlayıp, sahabe ve tabiun dönemiyle devam eden, daha sonra hicri üçüncü asırda bir disiplin haline gelip sistemleşen Allah’ın kitabını dile dayalı yorumlamayı gaye edinen bir yöntemdir. Hz. Peygamber bazen kendisi bir âyeti okuyarak izah etmiş, bazen sahabeye soru sorarak bu soru doğrultusunda ya da sahabenin sormuş olduğu bir soru üzerine âyetleri yorumluyarak açıklamıştır. O’nun tefsîr etme tarzı, mücmelin tebyîni, mutlak olanların takyîdi, müşkil olanların izahı, anlamı kapalı olan bazı kelimelerin açıklanması şeklinde olmuştur. Bunun yanı sıra, Hz. Peygamber kelimelerin müteradiflerini zikrederek, tariflerini yaparak, terim manasını izah ederek, âyette mutlak anlamın kastedildiğini belirterek açıklamalarda bulunmuştur. Haliyle bu şekil yorumlama da dilbilimsel yorumlama olmaktadır. Nüzûl döneminde sahabe, âyetlerin kırâati, anlamı ve uygulaması konusunda bir sorunla karşılaştığında Hz. Peygamber’e başvurarak bunu çözüyordu. O’nun vefatıyla birlikte söz konusu problemlerin çözümü bizzat sahabeye kalmıştır. Sahabe gerek zaman, gerekse mekân açısından tenzil döneminde yaşadığı için o gün kullanılan dili ve Arapların örf, adetlerini iyi bilmekteydi. İşte bu gibi avantajlar sayesinde, onlar Kur’ân’ı Kerimi tefsîr edip, dilsel izahlarda bulunarak anlaşılmayan kelimelerin anlamlarını açıklamışlardır. Sahabîler içtihatlarını büyük ölçüde dile dayalı izahlarla temellendirmişlerdir. Sahabenin önde gelen müfessirlerinden Abdullah İbn Abbâs ö.68/687 , kelimelerin anlamlarını açıklarken dilsel izahlarda bulunmuştur. Bu bağlamda kendisini imtihan etme amacıyla bir takım sorular soran Nafi’ b. Ezrâk’a Arap şiiriyle cevaplar vermiştir. Bu bilgilere binaen dilbilimsel tefsir nüzûl döneminde başlamıştır diyebiliriz. Yalnız dilsel unsurları diğer sahabîlere nazaran daha çok kullanan İbn Abbâs dilbilimsel tefsirin öncüsü kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Dilbilimsel, İbn Abbâs, Gelişim, Âlimler.

DEVELOPMENT OF LINGUISTIC TEFSIR AND THE IMPACT OF IBN ABBAS AS ON LINGUISTIC TEFSIR

Öz

The Holy Quran has addressed people through language. Therefore, the importance of language in the understanding of the Qur'an is evident. An attempt to understand the Qur'an based on language is expressed in the term linguistic exegesis. The linguistic exegesis is a method which aims to interpret the book of Allah, which starts from the period of revelation and continues with the period of the companions and the subject, and then becomes a discipline in the third century. Hz. The Prophet sometimes explained himself by reading a verse, sometimes by asking questions to the Companions in accordance with this question or comment on the question asked by the Companions explained. His style of commentary has been in the form of the exaltation of the mujjal, the sanction of the absolute ones, the explanation of those who are obliged, and the explanation of some words which are closed in meaning. Besides, Hz. The Prophet made statements by mentioning the intercessors of the words, making descriptions, explaining the meaning of the term and stating that the broad meaning was meant. This figure interpretation is also linguistic interpretation. When the Companions faced a problem about the verse, meaning and application of the verses, Solving this by referring to the Prophet. With his death, the solution of these problems was left to the Companions. Since the Companions lived in the period of deduction both in terms of time and space, he knew the language and customs of the Arabs well. It is through these advantages that they interpret the Qur'an and explain the meaning of words that are not understood by linguistic explanations. The Companions have based their ijtihads mostly on language-based explanations. One of the foremost commentators of the Companions, Abdullah Ibn Abbas d.68 / 687 made linguistic explanations while explaining the meaning of the words. In this context, Nafi asked a number of questions for the purpose of self-examination ’b. He gave answers to Ezrâk in Arabic poetry. Therefore, we can say that linguistic exegesis started in the nüzûl period. Only Ibn Abbas, who uses linguistic elements more than other companions, was accepted as the pioneer of linguistic commentary.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Linguistics, Ibn Abbâs, Development, Scholars

Kaynakça

• Ahfeş, Ebû’l-Hasan Sâid b. Mes’ade, Meâni’l-Kur’an, (thk. Fâiz Fâris) Beyrut, 1981.
• Ahmed Emîn, Duha’l-İslam, Kahire 1984.
• Bağdadî, Abdulkahir b. Ömer, Hizânetu’l-Edeb ve Lubbu Lisani’l-Arap, Kahire, 1997
• Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekr İbnu’t-Tayyib İbn Muhammed b. Cafer b. Kasım, Îcâzu’l-Kur’ân, 2010.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Câmiu’s-Sahîh, Dımeşk, 1995.
• Bulut, Ali; Kur’an Filolojisine Dair İbn Abbâs’a Nisbet Edilen Üç Eser, Ondokuz Mayıs Ünv. İ. F. Dergisi, sayı, 20-21. Samsun, 2003.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Mahbûb, el-Beyânu ve’t-Tebyîn, Kahire, 1967. -----------, Kitabu’l-Hayavân, Beyrut, 2010.
• Cezerî, Şemsü’ddîn, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf, Ğâyetu’n-Nihâye fi Tabakâti’l-Kurra, Kahire, 1924.
• Cürcânî, Ebû Bekir Abdulkâhir b. Abdurrahman, Delâilu’l-İ’câz fi İlmi’l-Meânî, Kahire, 2008. ----------, Esraru’l-Belağa, Kahire, 1991.
• Davûdî, Muhammed b. Ali b. Ahmed, Şemseddin, Tabakâtu’l-Müfessirîn, Beyrut, 2012.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak, Sünen-i Ebî Dâvud, (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut, 2010
• Ebû Tayyib el-Luğavî, Merâtibu’n-Nahviyyîn, (thk. Muhammed Ziynehem), Beyrut, 1987.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ, Mecâzu’l-Kur’an, (thk. Fuad Sezgin) Kahire, 2010.
• Ebû’l-Arap, Muhammed b. Ahmed b. Temîm, Tabakâtu Ulemâi İfrikiyyye Cezair, 1914.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak, Sünen-i Ebî Dâvud, (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid), Beyrut, 2010.
• Eş’arî, Ebû’l-Hasan Ali İbn İsmail, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu’l-Musallîne, Beyrut, 1990
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd, Meâni’l-Kur’an, (thk. Ahmed Yûsuf Necâtî - Muhammed Ali en-Neccâr), Beyrut, trs. Hâdî el-Catlâvî, Kadâyâ’l-luğa fi’t-tefsir, Tunus, 1998.
• Hâkim, en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah b. Muhammed, el-Müstedrek ale’s-Sahîheyni, (thk. Mustafa Abdulkadir Atâ), Beyrut, 1990.
• Hamevî, Yakut, Mu‘cemü’l-Üdebâ İrşâdü’l-Erîb ilâ Ma‘rifeti’l-Edîb, (thk. İhsan Abbâs), Beyrut, Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Müsned, (thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî), Medine, 2001.
• Hayyât, Ebû’l-Hüseyn Abdurrahîm b. Muhammed b. Osmân el-Bağdâdî, Kitabu’l-İntisâr ve’r- Red ala İbni Râvendiyi’l-Mulhid, Kahire, 1993.
• Itr, Nureddin, Muhâdarât fi Ulûmi’l-Kur’an, Dımeşk, 1997
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir, et-Tefsîr ve Ricâluhu, Kahire,1997.
• İbn Âtiyye, Ebû Muhammed Abdu’l-Hâk b. Ğâlib b. Abdurrahman b. Ğâlib el-Muhâribî el- Ğırnâtî, el-Muharrıri’l-Vecîz fi Tefsîri Kitâbillâhi’l-Azîz, (thk. Abdusselam Abduşşâfi Muham- med), Kahire, 1988.
• İbn Ebî’l-Hadîd, Ebû Hamid İzzeddin b. Hibetullah b. Muhammed, Şerhu Nehcu’l-Belâğa, (thk. Muhammed Abdulkerim en-Nemîrî), Beyrut, 1959.
• İbn Hacer Askalânî, Ahmed b. Ali, el-İsâbe fi Temyizi’s-Sahâbe (thk. Ahmed b. Ali), Beyrut. trs. İbn Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekir, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâi Ebnâi’z-Zaman, Beyrut, trs. İbn Kuteybe, Ebû Abdullah b. Müslim, Tefsiru Garîbi’l-Kur’an, (thk. Seyyid Ahmed Sakr) Bey- rut, 1978. ----------, Tevîlu Muhtelifi’l-Hadîs, Beyrut, 1974.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, (thk. Muhammed Fuad Abdulbaki), Kahire, 2001.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mukrim Ebû’l-Fadl Cemaluddin, Lisânu’l-Arap, Beyrut, 2010.
• İbn Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-Verâk, (ö. 438) Fihrist, Beyrut, İbn Teymiyye, Tâkiyüddin Muhammed, Mukaddime fî Usûli’t-Tefsir, Beyrut, 1980.
• İsfahânî, Rağıb, Hüseyn b. Muhammed, Müfredatu Elfâzu’l-Kur’an, (thk. Muhammed Seyyid keylânî), Dımeşk, 2009.
• Kaftî, Cemaleddin Ali b. Yusuf, İnbahu’r-Ruvât ala Enbâhi’n-Nuhât, Kahire, 1955.
• Kâsımî, Cemâleddin b. Muhammed b. Saîd b. Kâsım, Mehâsinu’t-Te’vîl, Beyrut, 1989.
• Kazan, Tahsin. İbn Teymiyye’ye Göre Müctehid İmamların Hadisleri Terk Etme Sebepleri - Refu‘l-Melâm Özelinde-. Artuklu Akademi, 5 (2) 2018
• Kurtubî, Ebû Abdullah b. Ahmet b. Ebî Bekr b. Ferâh Şemseddin, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’an, Kahire, 1964.
• Makrızî, Muhammed, Ahmed b. Ali b. Abdulkadir, el-Mevâizu ve’l-İ’tibaru bi Zikri’l-Hutati ve’l-Âsâr, Beyrut, 1995.
• Mekkî b. Ebî Talib, Ebû Muhammed b. Muhammed b. Muhtâr, Kitabu Tefsiri’l-Müşkil min Ğaribi’l-Kur’ani’l-Azîm, (thk. Hatem Salih ed-Dâman), Beyrut, 2010.
• Mendûr, Muhammed, en-Nakdu’l-Menhecî İnde’l-Arap, Kahire 1992.
• Menkût, Sâbir Ğanem, Letâifu’l-Beyân fi Ahkâmi ve Ulûmi’l-Kur’ân, Katar, 1988.
• Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fi Ulumi’l-Kur’an, Kahire, 2000.
• Merâgî, Ebû’l-Vefâ Ahmed b. Mustafa, ‘Ulûmu’l-Belaga: el-Beyân ve’l-Me‘ânî ve’l-Bedî‘, Beyrut, trs. Muhammed b. Şakir b. Ahmed b. Abdurrahman b. Şakir b. Harun b. Şakir, Fevâtu’l-Vefeyât, Beyrut, 1974.
• Mufaddal b. Muhammed b. Ya’lâ b. Sâlim ed-Dabiyyi, Mufaddıliyyât, (Ahmed Muhammed Şakir – Abdusselam Muhammed Harun), Beyrut, trs. Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezid, el-Kâmil fi’l-Luğa ve’l-Edep, Kahire, 1986.
• Müslim b. Haccac, Sahîh, Medine, 2006
• Râfiî, Mustafa Sadık b. Abdurrezzak, Tarihu Âdabi’l-Arabî, Kahire, 1997.
• Razî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddin, Mefâtihu’l-Ğayb, Beyrut, 2010.
• Rufeyde, İbrahim, en-Nahvu ve Kutubu’t-Tefsîr, Trablus, 1972.
• Rummânî, Selase Resâil fi İ’câzi’l-Kur’ân, (Thk. Muhammed Halefullâh ve Zağlûl Selâm) Kâhire, 1976.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Tefsiru Âyâti’l-Ahkâm, Beyrut 2004.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr İbn Osman b. Kanber, el-Kitap, Kahire, 1991.
• Subhi es-Salih, Mebâhis fi Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 1954.
• Suyûtî, Celaleddin Abbdurrahman b. Ebî Bekr, Durru’l-Mensûr fi Tefsiri’l-Me’s’ûr, Beyrut, ----------, Buğyetu’l-Vuâ fi Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhhât, (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim), Sayda, 1968. ----------, el-İktirâh fi İlmi Usûli’n-Nahiv, Kahire, 1975. ----------, Hem’u’l-Hevami’ fi Şerhi Cem’i’l-Cevâmi’, (thk. Abdulhamid Hindâvî), Kahire, 1978. ----------, İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Beyrut, 2003.
• Şerif Ali, İbnu’l-Hüseyn el-Alevî, Emâliye’l-Murteda, Kahire, 1967.
• Şerîf Murteda, Ahmed b. Murtedâ b. el-Mufaddal b. Mansûr, el-Minyetü ve’l-Emel fi Şerhi’l- Milel ve’n-Nihal, Beyrut, 1990.
• Taberî, Muhammed b. Cerir, Câmiu’l-Beyân an Te’vili Âyi’l-Kur’an, Beyrut, 2010.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fi Mevduâti’l-Ulûm, Beyrut, 1985.
• Tifahşî, Şihâbuddin Ahmed, Nüzhetu’l-Elbâb, Mısır, 1988.
• Tirmîzî, ’Muhammed b. İsa, el-Câmiu’l-Kebîr (Sünenü Tirmizî), (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Beyrut, 1998.
• Yahya b. et-Tasârîf, (thk. Hind Çelebî), Tunus 1979.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. Sehl b. Seriyy, İ’râbu’l-Kur’ân ve Meânihi, (thk. Abdülcelil Çelebi), Beyrut, 2010.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Kahire, 1994.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmut b. Amr b. Ahmet Cârullah, Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t- Tenzil, Beyrut, 2010.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah, el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’an, (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim), Beyrut, 1991.
• Zübeydî, Ebû Bekr, Muhammed İbnu’l-Hasan b. Abdullah, Tabakâtu’n-nahiviyyin ve’l- luğaviyyin, (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim), Beyrut, 2014