KADİM VERİLERDEN HAREKETLE ANADOLU’DAKİ DİŞİL TOPRAK ALGISININ TÜRK YÖRESEL MÜZİĞİNDEKİ GÖRÜNÜMÜ ÜZERİNE KÜLTÜR ANALİZİ

Yıl 2019, Sayı: 20, 26 - 40, 01.06.2019

Banu Mustan Dönmez

Öz

Bu çalışmanın amacı, “Anadolu”daki “dişil toprak algısı”nın “müzik”teki görünümünü, “Türk Yöresel Müziği” örneklemi üzerinden, “kültürel” bağlamda analiz etmektir. Coğrafi konumu nedeniyle çok farklı medeniyetleri birbirine bağlayan Anadolu toprakları, bu medeniyetlerin bıraktığı kültürel izlere karşın, kendi antikitesi içerisinde “ana” figürünün son derece başat olduğu kadim bir kültürel yapı sergiler. Bu nedenle de, adını ana Tanrıçalardan alarak, “Anadolu” biçiminde adlandırılır. Anadolu’daki ana motifine ait bu inançsal-kültürel başatlık, tüm yönleriyle belirleyici olmuştur. “Somut” ve “somut olmayan” kültür ürünlerinden, “ana motifi”ne ait bu başatlığı “kültürel olarak” “okuyabilmek” mümkündür. Kadim dönemlerden gelen bu kültürel yapı, Anadolu halkı için dinler, mezhepler ve kültürlerüstü güçlü bir kolektif belleğin ürünüdür. Dolayısıyla soyut kültür ürünlerinden en soyutu olan “müzik” de ana motifinin görünürlük kazandığı kültür ürünlerinden biridir ve toplumların dünya tasavvurlarının ve kolektif belleklerinin analiz edilmesi açısından son derece değerlidir. Bu çalışmada Anadolu Tasavvufundaki toprak algısı, Anadolu’nun kadim verilerinden yola çıkılarak, başta Aşık Veysel Şatıroğlu örneklemi olmak üzere Türk Yöresel Müziğinin farklı örneklerinden yola çıkılarak analiz edilecektir. Çalışmada, bugüne ait kollektif belleğin köklerini tarihsel kalıntılardan bulup çıkarabilmek amacıyla öncelikle Anadolu’daki Ana Tanrıçalar kronolojisi ve bu tanrıçaların anlamsal betimlemesi üzerinde durulacaktır. Ardından bu tarihsel izlerin, günümüz Anadolu tasavvufunda ve kültür öğeleri içerisinde ne şekilde yer aldığı üzerinde durulduktan sonra, son olarak bu algının Anadolu türkülerine ait söz varlığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

1. Anadolu, 2. Ana Tanrıça, 3. Dişil Toprak Algısı, 4. Türk Yöresel Müziği, 5. Etnomüzikoloji

CULTURAL ANALYSIS ON THE APPEARANCE OF THE FEMININE SOIL PERCEPTION IN ANATOLIAN REGIONAL MUSIC BY MEANS OF ANCIENT DATA

Öz

The aim of this study is to analyze in cultural context the appearance of “feminine soil perception“ in Anatolian Regional Music. The Anatolian lands, which connect to many different civilizations due to their geographical location, in spite of the cultural tracks of their different civilizations, exhibit an ancient structure in which the “mother figure” is extremely dominant in its antiquity. This geography takes its name from the mother Goddesses, “Anatolia” Anadolu means full of mother or mother Goddesses. This religious-cultural dominance of “mother motif” in Anatolia has been decisive in all aspects. It is possible to read culturally the dominance of the “mother motif” of concrete and intangible cultural products. This cultural structure, which came from ancient times is a product of a transculture, transreligious and transdenominational strong collective memory for the people of Anatolia. Therefore, music, which is the most intangible of intangible cultural products, is one of the cultural products in which the “mother motif” gains visibility. In this study, soil perception in Anatolian sufism will be analysed based on the ancient data of Anatolia; different lyrics of Turkish Regional Music, especially lyrics of Aşık Veysel Şatıroğlu -Famous Anatolian Bard- sample will be analysed. In this study, Mother Goddesses will be discussed in chronological order for finding the historical collective memory; then, the cultural impact of “mother cult” on Anatolian Civilizations will be discussed with examples in terms of concrete and intangible cultural products. Than, it will be emphasized how these historical traces take place in the contemporary Anatolian Sufism and cultural elements. Finally, the cultural analysis of feminine soil perception in Turkish Regional Music lyrics, especially in Aşık Veysel Şatıroğlu’s and other bards’ songs lyrics will be done and the study will be finalized.

Anahtar Kelimeler

1. Anatolia, 2. Mother Goddes, 3. Feminine Soil Perception, 4. Turkish Regional Music, 5. Ethnomusicology.

Kaynakça

• Avcı, Ali Haydar (2006), Osmanlı Gizli Tarihinde Pir Sultan Abdal ve Bütün Deyişleri, Nokta Kitap, Bursa.
• Bozkurt, Turan (2011), Sevgi ve Aşk Çağlayanı Yunus Emre, Yılmaz Basımevi, İstanbul.
• Desti, Marc (2009), Anadolu Uygarlıkları, Dost Kitabevi, Ankara.
• Erginli, Zafer (Editör) (2006), Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yayınevi, İstanbul.
• Erhat, Azra (2008), Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Gökovalı, Şadan (2017), Halikarnas Balıkçısı: Anadolu Efsaneleri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Howatson, M. C. (2013), Oxford Antikçağ Sözlüğü, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Kılıç, Mahmud Erol (2012), Tasavvufa Giriş, Sufi Kitap, İstanbul.
• Pehlivan, Battal (1984), Âşık Veysel: Yaşamı, Sanatı, Şiirleri Üzerine Bir İnceleme, Deniz Kitap- lar Yayınevi, İstanbul.
• Roller, E. Lynn (2004), Ana Tanrıça’nın İzinde, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Sarı, Emre (2016), Türkü Sözleri, Nokta E-Book Publishing, Antalya.
• Sarı, İbrahim (2018), Anadolu Medeniyetleri, Mezopotamya Medeniyetleri, Nokta E-Book Pub- lishing, Antalya.
• Uçankuş, Hasan Tahsin (2002), Ana Tanrıça Kybele’nin ve Kral Midas’ın Ülkesi Phrygia, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. İnternet
• https://www.ceyiz444.com/sifon-organze-kaftan-bindalli-kina-gecesi-kiyafeti-5841
• https://www.sarkisozleri.bbs.tr/sarki/9235/geldi-gecti-omrum-benim