HÜSEYİN ÂLÎ EFENDİ VE RİYÂZÜ’T-TERÂCİM ADLI BİYOGRAFİK ESERİ

Yıl 2019, Sayı: 20, 49 - 62, 01.06.2019

Gülay Karaman

Öz

17. yüzyıl şair, nasir ve müverrihlerinden olan Edirneli Hüseyin Âlî Efendi ö. 1058/1648 ; edebiyat, tarih ve İslamî ilimler alanında eserler vermiş çok yönlü bir âlimdir. Riyâzü’t-terâcim, şairin biyografi alanında kaleme aldığı mensur bir eserdir. Eser, 13. yüzyılda yaşamış meşhur biyografi yazarı İbn-i Hallikân ö. 681/1282 örnek alınarak huruf-ı heca tertibine göre kaleme alınmış ve 1041/1631-1632’de tamamlanmıştır. Biyografilerden oluşan ana bölümden başka bir önsöz ve fihristin bulunduğu eserde üç yüzü aşkın âlim, şair ve ünlünün biyografisine yer verilmiştir. Riyâzü’t-terâcim; çoğu tefsir, hadis, fıkıh gibi temel İslam bilimleri ile Arap dili ve edebiyatı alanında eser vermiş çok sayıda şahsiyetin biyografisine yer vermesi açısından önemli bir eserdir. Önde gelen tabakât ve ensâb yazarlarından faydalanılarak ortaya konulan eserde İslam tarihinin önemli şahsiyetlerinin belli başlı özellikleri, eserleri, menkıbeleri, ölüm yeri ve tarihi ile varsa şiirlerinden örneklere yer verilmiştir. Bu makalede, Riyâzü’t-terâcim tanıtılarak eserin klasik Türk edebiyatındaki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Edirneli Hüseyin Âlî Efendi, Riyâzü’t-terâcim, biyografi.

HUSEYIN ALI EFENDI AND HIS BIOGRAPHIC WORK CALLED RIYAZU’T-TERACIM

Öz

Hüseyin Ali Efendi from Edirne d. 1058/1648 who was one of the 17th century poets, writers and historians is a sophisticated scholar who has produced works in literature, history and Islamic sciences. Riyazü’t-teracim is a prose written by the poet in the field of biography. The work was written in alphabetical system like Ibn Hallikan d. 681/1282 who was a famous biographer lived in the 13th century and completed in 1041/1631-1632. More than three hundred scholars, poets and famous people are included in the work in which there are preface and index other than the main section consists of biographies. Riyazü’t-teracim is an important work since it includes a large number of personalities’s biographies most of them have given work in basic Islamic sciences such as commentary, hadith, fiqh and Arabic language and literature. The main features, works, legends, place and the date of death and poems, if any, of the important personalities of Islamic history are included in the work which was written by using leading tabaqat and ensab writers’ works. In this article, Riyazü’t-teracim is introduced and its place and importance in classical Turkish literature is discoursed.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Hüseyin Ali Efendi from Edirne, Riyazü’t-teracim, biography.

Kaynakça

• Arıkoğlu, İsmail (1999). Âlî (Edirneli Hüseyin Efendi) Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Divanının Ten- kitli Metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü.
• Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev. Coşkun Üçok. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tâhir Bey (1975). Osmanlı Müellifleri. Haz. İsmail Özen. C. 3. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Canım, Rıdvan (Haz.) (1995). Edirne Şâirleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Cengiz, Merve (2017). Ali Hüseyin Çelebi Edirnevî’nin “Kafiye ve Nazire” İsimli Eserinin Tah- kik ve Değerlendirmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çakır, Müjgân (2014). “Âlî, Hüseyin Âlî Çelebi”. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/ index.php?sayfa=arama_sonuc&genel_arama=%C3%82l%C3%AE&p=16 (E.T. 28.06.2019).
• Devellioğlu, Ferit (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Bozkurt Matbaası.
• Hüseyin Âlî Efendi (1041). Riyâzü’t-terâcim. Millet Kütüphanesi, No. 34 Ae Tarih 1151.
• İpşirli, Mehmet (1993). “Çelebi”. DİA. C. 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 259.
• İsen, Mustafa vd. (2015). Şair Tezkireleri. Ed. Mustafa İsen. Ankara: Grafiker Yayınları.
• İsmail Beliğ (1999). Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘ar. Haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Keleş, Mahmut Recep (2018). “İbn Hallikan’ın Vefeyatü’l-A’yân İsimli Eserine Göre Selçuklu Biyografileri”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS), C. 11, S. XXXVI, s. 316-337.
• Levend, Agâh Sırrı (2008). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mustafa Safâyî Efendi (2005). Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr min Fevâidi’l-Eş’âr) İnceleme- Metin-İndeks. Haz. Pervin Çapan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Okuyucu, Cihan, Ahmet Kartal ve Fatih Köksal (2012). Klasik Dönem Osmanlı Nesri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Özkan, Ferudun Hakan (2013). “Şâirin Şiiri/ni Müdâfaası”. Turkish Studies - International Peri- odical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 8, S. 9, s. 2055-2068.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Şemseddin Sami (1999). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atilla ve Ahmet Kartal (2007). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şeyhî Mehmed Efendi (1989). Vekayiü’l-Fudalâ. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayın- ları.
• Yörük, Saim (2011). “Çelebi Unvanı Hakkında Bir Değerlendirme”. Uluslararası Sosyal Araş- tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, C. 4, S. 18, s. 290-297.
• Zavotçu, Gencay (Haz.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sara- yı.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/387165?SearchType=1 (E.T. 09. 08. 2019).