BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA UYGULANAN DÂHİLİ İSTİKRAZIN TERCÜMÂN-I HAKİKAT, SABAH VE VAKİT GAZETELERİNE YANSIMALARI

Yıl 2019, Sayı: 20, 136 - 158, 01.06.2019

Nevim Tüzün Neslihan Altuncuoğlu

Öz

Balkan Savaşları'nın yorgunluğu ve yoksulluğuyla bir oldubitti sonucu kendini Birinci Dünya Savaşı'nın içinde bulan Osmanlı Devleti, söz konusu savaşı finanse edebilmek için çeşitli yöntemlere başvurmuştur. Devlet, bu doğrultuda 1915 Nisanı'ndan itibaren kâğıt para çıkarmış, tedavüle sürülen kâğıt paraya karşılık ise Almanya'dan yüklü miktarda borç almak zorunda kalmıştır. Savaşın devam ettiği 1918 yılında kâğıt paranın doyum noktasına ulaşması ve Almanya'nın artık Osmanlı Hükümeti'ne borç vermedeki isteksizliği, Osmanlı Devleti'ni tarihinde ilk defa geniş halk kitlesinin tasarrufuna yönlendirmiştir. Osmanlı Hükümeti, 3 Nisan 1918 tarihinde çıkardığı bir kanun ile % 5 faizli ve 20 yıl vadeli uzun süreli bir istikraza başvurmuştur. Osmanlı Devleti, vatandaşlarını istikraza teşvik edebilmek için o güne değin daha önce denenmemiş çeşitli propaganda yöntemlerine başvurarak halkı tahvil satın almaya ikna etmeye çalışmıştır. Bu çalışmada da söz konusu süreçte uygulanan dâhili istikraz diğer bir ifade ile iç borçlanmanın dönemin önemli gazetelerinden olan Tercümân-ı Hakikat, Sabah ve Vakit Gazeteleri'ne yansımaları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı, Gazete, İstikraz, Dâhili İstikraz.

REFLECTIONS OF THE INTERNAL LOAN BORROWED DURING WORLD WAR ONE IN TERCÜMÂN-I HAKİKAT, SABAH AND VAKIT NEWSPAPERS

Öz

The Ottoman Empire was suffering from combat fatigue and poverty after Balkan Wars and found itself involved in World War One as a result of politique de faite accomplie accomplished fact and consequently, fell back upon various methods to finance the said war. Accordingly the Empire began to issue banknotes as of April 1915 and was forced to borrow an immense amount of loan from Germany in exchange for the circulated banknotes. In 1918, while the war was still on, banknotes in circulation reached the saturation point and Germany was reluctant to loan money to Ottoman Government anymore. As a result, the Ottoman Empire was forced to turned towards the savings of the large mass of people. The Ottoman Government enacted a law on April 3rd, 1918 and called upon 20-year term long term loan at 5% interest. The Ottoman Empire tried to convince the people to purchase bonds by all available propaganda methods never used until that day in order to prompt the people to loan. This study will address the reflections of internal borrowing policy implemented at the time, on Tercümân-ı Hakikat, Sabah and Vakit which are the outstanding newspapers of the period.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire, World War One, Newspaper, Loan, The Internal Loan.

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri BOA, MV. 211/ 147.
• BOA, BEO. 4515/ 338579. B. Resmi Yayınlar
• Meclis-i Mecbusan Zabıt Ceridesi
• Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi C. Süreli Yayınlar Tercümân-ı Hakikat. Sabah Gazetesi. Vakit Gazetesi.
• D. Tetkik Eserler: Kitap ve Makaleler
• A.D, Noviçev: Osmanlı İmparatorluğu'nun Yarı Sömürgeleşmesi, (Çev: Nebi Dinçer), Onur Yayınları, Ankara 1979.
• Açba, Sait: Osmanlı Devleti'nin Dış Borçlanması (1854-1914), Afyon Kocatepe Üniversitesi Ya- yınları, Afyon 1995.
• Afyoncu, Erhan: “ 10 Soruda Osmanlı Borçları”, Popüler Tarih, Sayı: 12, Mayıs 2001.ss.16-21.
• Aysal, Necdet : “ Kırım Savaşı'ndan Lozan Barış Antlaşmasına Osmanlı Dış Borçlarının Tarihsel Gelişim Süreci (1854-1932)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:53, 2013, ss.1-28.
• Cezar, Yavuz: Osmanlı Maliyesi'nde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıl'dan Tanzi- mat'a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• Çavdar, Tevfik: Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü Talat Paşa, İmge Kitabevi, Ankara 2001.
• Çiçek, Hüseyin Güçlü ve Dikmen, Süleyman: “Osmanlı Devleti'nde Bütçenin ve Bütçe Hakkının Tarihsel Gelişimi”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.11, Yıl.11, Sayı:2, 2015.
• Eldem, Vedat: Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Eldem, Vedat: Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1970.
• Gürsel, Seyfettin: “Osmanlı Dış Borçları”, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C:III, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.ss. 688- 691.
• Kıray, Emre: Osmanlı'da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
• Kopar, Metin ve Yolun, Murat: “18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Borçlar Tarihine Bir Bakış”, History Studies, Volume/4, 2012, ss.335-338.
• Müderrisoğlu, Alptekin: Kurtuluş Savaşı'nın Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi, An- kara 1990.
• Öksüz, Melek :“Amerikan Amerikan Belgelerine Göre Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti'nde Para Politikası ve Bu Doğrultuda Yapılan Düzenlemeler”, Türkiyat Mec- muası, C: 26/1, Yıl: 2016, ss. 233-266.
• Önsoy, Rıfat: Mali Tutsaklığa Giden Yol Osmanlı Borçları (1854-1914), Turhan Kitabevi Yayınla- rı, Ankara 1999.
• Özdemir, Biltekin: Osmanlı Devleti Dış Borçları, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
• Öztel, Muharrem: II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
• Pamuk, Şevket: Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İs- tanbul 2016.
• Pamuk, Şevket: Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913) , Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994.
• Pamuk, Şevket: Osmanlı İmparatorluğu'nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Pamuk, Şevket: Osmanlı'dan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme Seçme Eserler II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
• Tokgöz, Erdinç: Türkiye'nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2004), İmaj Yayınevi, Ankara 2004.
• Toprak, Zafer :“II. Meşrutiyet Döneminde İç Borçlanma”, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:4, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss. 942-946.
• Toprak, Zafer: Türkiye'de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
• Toprak, Zafer :“Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı Finansmanı ve Para Politikası”,ODTÜ Gelişme Dergisi, 1980, ss.205-238.
• Yılmaz, Binhan Elif : “Osmanlı İmparatorluğu'nu Dış Borçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç”, Akdeniz İ.B.B.F Dergisi, S:4, 2002, ss. 186-198.
• Yılmaz, Faruk: Osmanlı Borçları Tarihi ( Duyûn-i Umûmiye ), Berikan Yayınevi, Ankara 2013.