BÂKÎ’NİN ŞİİRLERİNDE BERÂAT-İ İSTİHLÂL SANATI

Yıl 2019, Sayı: 19, 81 - 90, 01.04.2019

Sevda Önal Kılıç

Öz

Klasik Türk edebiyatı, özellikle XVI. yüzyıldan sonra, anlamla birlikte söyleyiş ve estetiğin önemli olduğu hatta çoğunlukla söyleyişin anlamın önüne geçtiği bir edebi gelenek oluşturmuştur. XVI. yüzyıl klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinden biri olan Bâkî de şiirlerinde ses, söyleyiş ve üslup özelliklerine fazlasıyla dikkat göstermiş bir şairdir. Bâkî’nin şiir üslubu çoğunlukla süslemeli ve estetik bir yapıya sahiptir. Ritim ve ahenk kullanımının çok başarılı olduğu şiirleri, Bâkî’nin bir ses ve söyleyiş şairi olduğunu ortaya koyar niteliktedir. Bâkî’nin şiirlerinde sıklıkla başvurduğu söyleyiş özelliklerinden biri de “berâat-i istihlâl” olarak bilinen şiire çarpıcı bir üslup ve dikkat çekici bir ifade ile başlama tekniğidir. Bu dikkatele incelenen Bâkî Dîvânı’nda yer alan incelemeye esas alınan şiirlerde, gelenekli Osmanlı şiirinin belagat unsurları ile şiir dilinin kendine has birtakım uygulamaları vasıtasıyla berâat-i istihlâl sanatına örnek oluşturabilecek girişlerle başladığı görülmektedir. Bâkî’nin şiirlerinin matla beyitlerinde berâat-i istihlâl sanatını oluşturmak için kullandığı yöntemler ise cümle başı edatları olarak adlandırabileceğimiz seslenme nidâ edatlarının kullanımı, seslerin ahenk oluşturacak şekilde seçilmesi yani aliterasyon ünsüz tekrarı ve asonans ünlü tekrarı uygulamaları, benzerlik ilişkisi içeren sözcüklerin seçimi tenasüp, iham, leff ü neşr , soru sorma tekniği istifhâm , yüklem içermeyen isim cümleleriyle oluşturulmuş söz dizimi uygulamalarıdır. Bu çalışmada, Bâkî’nin Türkçe Dîvânı’nda yer alan şiirlerinde berâat-i istihlâl sanatının nasıl ve hangi yöntemlerle kullanıldığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Bâkî, berâat-i istihlâl.

BERÂAT-İ İSTİHLÂL ART İN BÂKÎ’S POEMS

Öz

Classical Turkish literature, especially after the XVI. century, it was established a literary tradition in which meaning and aesthetics were important and even the meaning of speech was prevented. Bâkî, who is one of the most important poets of XVI. century classical Turkish literature, is a poet who has paid great attention to voice, utterance and style in his poems. Bâkî's style of poetry is mostly ornamented and has an aesthetic structure. His poems, in which the use of rhythm and harmony were very successful, reveal that Bâkî was a voice and utterance poet. One of the characteristics that Bâkî’s poems frequently refers to in his poems is the technique of starting with a striking style and remarkable expression to the poem known as ”berâat-i istihlâl. In the poems which are taken into consideration in the Bâkî’s Dîvan which is examined in this attention, it is seen that the eloquence of the traditional Ottoman poetry and the poetry language started with the entries that can set an example for the art of berâat-i istihlâl. The methods used by Bâkî in order to create the art of the berâat-i istilâl in the matla couplets, the use of the calligraphy nidâ prepositions, which can be called the prepositions of the sentence, the selection of the sounds in a harmony, that is alliteration consonant repetition and asonans famous repetition applications the choice of words tenasüp, iham, leff ü nasşr , the questioning technique hoax , predicate-free syntax is created with the name sentences. In this study, it will be examined how and by what methods the art berâat-i istihlâl art is used in the poems of Bâkî’s Turkish Divan.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Bâkî, berâat-i istihlâl.

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Belâgât-i Osmâniye, Haz. Turgut Karabey, Mehmet Atalay, Akçağ Yayın- ları, Ankara, 2000.
• Babacan, İsrafil “Bâkî’nin Gazellerinde Hüsn-i Talil Sanatı”, Turkish Studies International Pe- riodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer, 2012.
• Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Haz. Sebahattin Küçük, TDK Yayınları, Ankara, 1994; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-78361/baki-divani.html
• Bilgegil, Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989.
• Bulut, Ali “Arap Edebiyatında Berâat-i İstihlâl Sanatı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Der- gisi, Cilt, 8, Sayı 2, Nisan, Mayıs, Haziran, 2008.
• Daşdemir, Muharrem “Yunus Emre’nin Üslubunun Dil Bilimsel/Dil Bilgisel Temelleri”, Yunus Emre Kitabı Editör: Orhan Kemal Tavukçu, Aksaray Valiliği Yayınları, Ankara, 2017
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah “Berâat-i İstihlâl”, DİA, 5. C. İstanbul, 1992.
• Kaplan, Hasan, Bâkî’nin Ses Dünyası, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2017.
• Karaağaç, Günay “Edat Üzerine Düşünceler”, Gazi Türkiyat, Güz 2009, Sayı 5.
• Macit, Muhsin, Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, Kapı Yayınları, İstanbul, 2005.
• Özünlü, Ünsal, Edebiyatta Dil Kullanımları, Multilingual Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• Tâhir-ül Mevlevi, Edebiyat Lugati, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994.
• Timurtaş, Faruk Kadri, “BâkÎ’nin Kanûnî Mersiyesi’nin Dil Bakımından İzahı” , İstanbul Üni- versitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 1962.