NEDÎM’İN ŞİİRİNDE MAHALLÎLEŞME

Yıl 2019, Sayı: 18, 272 - 294, 01.02.2019

Hüseyin Ezilmez

Öz

Nedîm, Lâle Devri’nin bir şairi olarak, yaşadığı dönemin tüm özelliklerini ve zihniyetini sanatına yansıtmış bir şairdir. 18. asırda yaşayan Nedîm, mahallîleşme akımının edebiyatımızdaki en büyük temsilcisi sayılır. Kısaca yerli unsurların, gelenek ve görenekler ile halk söyleyişlerinin, deyim ve atasözlerinin edebiyatımıza girmesi olarak nitelendirilen “mahallîleşme”, Nedîm ile zirveye taşınır. Nedîm’in şiirleri, yaşadıklarının, gördüklerinin, hissettiklerinin edebî metinlere birer iz düşümüdür sanki. Zira o, yaşadığı şehrin yani Lâle Devri İstanbul’unun doğal güzelliklerini, buradaki mekânları, mimarî eserleri, şehrin hareketli ve renkli sosyal yaşamını, geleneklerini ve yaşadığı yerdeki dil özelliklerini-halk söyleyişlerini şiirinde ustaca kullanmayı bilmiştir. Klasik Türk şiirine İstanbul Türkçesinin incelik ve yalınlığını getiren, halk söyleyişlerine, seviyeli bir argoya, deyim ve atasözlerine başvuran şair, Lâle Devri’nin edebî zevkine uygun bir anlatım tarzı oluşturmuştur. Nedîm, 18. asırda Divan şiiri geleneğinin sadece devam ettiricisi değil, aynı zamanda bu şiir geleneğine mahallîleşme ile yeni açılımlar getiren, bunu dil ve anlatımıyla olduğu kadar şiirinde kullandığı yerli hayat sahneleri, gelenekler, beşerî aşk teması ve şarkı nazım biçimiyle de kanıtlayan büyük bir şairdir. Bu çalışmanın temel amacı Nedîm Divanı’ndaki mahallîleşme unsurlarının tespit edilmesidir. Bu bağlamda Muhsin Macit’in neşretmiş olduğu Nedîm Divanı taranarak, mahallîleşme unsurları belirlenmiş ve incelenmiştir. Ancak Nedîm Divanı üzerinde yapılan taramada mahallîleşmenin çok sayıda örneği tespit edilmiştir. Bu incelemede bütün örneklerin verilmesi, kuşkusuz mümkün değildir. Bu sebeple söz konusu şiirler içinden seçmeler yapılarak, konu ana çizgileriyle değerlendirilmeye çalışılmıştır. Konunun tipik veriler sunabilecek örneklerle daraltılan kapsamı, ayrıca mahallîleşmede öne çıkan temel özelliklere göre de alt başlıklara ayrılıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nedîm, mahallîleşme, İstanbul, Lâle Devri, halk söyleyişi.

THE LOCALISM IN NEDIM’S POETRY

Öz

Nedim, as a poet of the Tulip Period, reflected his period’s characteristics and mentality to his art. Nedim lived in the 18. Century and was the great representative of the Localism movement in our literature. In short, “Localism” means, to use local elements, the antiquities, and folkloric sayings, idioms and proverbs in literature, and Nedim took this to the highest level. The poetry of Nedim, is the projection of what he lives, sees and feels, in text. Because, in his poetry, he masterly used the natural beauties, spaces, architectural works, the city’s vibrant and colourful social life, traditions and characteristics of local language, of his city, that is Istanbul in the Tulip Period. He added the Istanbul tongue’s fineness and simplicity to Classic Turkish and used slang, some idioms and proverbs, he formed a phrase suitable to the taste of the Tulip Period. Nedim is a great poet, and he proved this by not just continuing with the Divan Poetry tradition, but at the same time, he expanded “the Localism”, as much as with his language and expressions, also with the local life scenes, traditions, love theme, song and verse form. The main aim of this work, retains the elements of “the Localism” in Nedim’s Divan. In this context Muhsin Macit’s Nedim’s Divan is scanned and the elements of Localism designated and examined. And, while scanning Nedim’s Divan, many examples of “Localism” has been retained. In this study, no doubt it’s not possible to show all these examples. Therefore, selected among the poems in question, and the topic evaluated as ground line. The topic has narrowed down to examples of typical data; also it is separated by subheading and examined, according to the prominence “the Localism”.

Anahtar Kelimeler

Nedim, Localism, Istanbul, Tulip Period, Folkloric Sayings.

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım. (1988). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayınları.
• Banarlı, Nihat Sami. (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Devellioğlu, Ferit. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Ya- yınları.
• Emil, Birol. (1997). Türk Kültür ve Edebiyatından Meseleler I. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Horata, Osman. (2004). Türk Dünyası Türk Edebiyatı Tarihi. C.V. Ankara: Atatürk Kültür Mer- kezi Başkanlığı Yayınları.
• İpekten, Halûk ve Mustafa İsen. (1992). Türk Dünyası El Kitabı, C.III. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kaplan, Mehmet. (1994). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmaları 2. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kefeli, Emel. (2006). Edebiyat Coğrafyasında Akdeniz. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Macit, Muhsin. (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mazıoğlu, Hasibe. (1957). Nedim’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilik. Ankara: İş Bankası Kültür Cep Kitapları.
• Mazıoğlu, Hasibe. (1988). Nedim. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (2001). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabe- vi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (Y.T.Y.). Büyük Osmanlı Tarihi. C.VI. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yesirgil, Nevzat. (1952). Nedim. İstanbul: Varlık Yayınları.