TÜRKİYE AÇISINDAN DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ GELİŞİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Sayı: 17, 293 - 313, 01.10.2018

İsmet Titiz

Öz

21. yüzyılda hızlı değişim ve mobilizasyon her alanda olduğu gibi ülkeleri arası yabancı sermaye yatırımlarının dağılımın da olmuştur. İşletmeler kendini ulusal sınırlara hapsetmek yerine ürün veya hizmet üretimi ve satışını mümkün olan en yüksek kazancı elde edecekleri ülkelerde yapmaktadırlar. Gelişmekte olan tüm dünya ülkeleri daha fazla doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını DYSY çekmek için bir birleriyle yarış içerisindedir. Gelişmekte olan ülkelerin yabancı yatırımcılara daha cazibeli yatırım ortamı oluşturma gayretleri uluslararası rekabete dönüşmüştür. Ülkelerin daha cazip ve avantajlı yatırım ortamı yaratmayı amaçlayan reformları, yatırımcıların kararlarında yönlendirici ve önemli bir rol oynamaktadır. Karar vericiler yatırım teşviklerini yönlendirilirken mevcut yatırımcılar arasında da haksız rekabet oluşmaması için büyük çaba gösterirler. Doğrusu birçok ülke rekabet dengesini sağlıklı kurmak ve yatırımcıların dikkatini çekecek cazip yöntemler geliştirmek için özel bir gayret içinde olmuşlardır. Birçok bilgin ve uygulayıcı, DYSY çeşitli etkenlerden dolayı ekonomik büyümenin anahtarı olarak görür. Yatırım teşviklerine ek olarak, yabancı yatırımcılar cezbeden ülkeler küresel ticareti sürükleyen önemli bir güç olarak değerlendirilir. Bu çalışma 1980’lerden beri Türkiye’nin küresel ticaretle bütünleşme hedefleri ve bunların ülke ekonomisine etkisini değerlendirmektir. Çalışma DYSY'nin Türkiye ekonomisine olumlu ve olumsuz etkilerine istatistiksel gerçekleşmeler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Etkileri, Yatırım Teşvikleri, Rekabet Gücü, Ülke Güven Endeksi

EVALUATION OF PROGRESS OF FOREIGN DIRECT INVESTMENT FOR TURKEY

Öz

In the 21sth century, allocation of foreign capital investments between countries change rapidly as same as changes and mobilization happen in all other areas. Firms produce and sales their products or services in any country where they can earn as much as possible instead of limiting themselves to their nations. All developing countries in the world race to attract more foreign direct investment FDI . Efforts of developing countries in creating more appealing investment environments for foreign direct investment turn into international rivalry. The reforms of countries that aim to create a more attractive and advantageous investment environment play a leading and important role in the decisions of foreign investors. Decision makers make great efforts not to create unfair competition among available investors while leading incentives of investments. Indeed, many countries have endeavored to establish a healthy balance in competitiveness and to develop attractive methods that encourage foreign investors. Many scholars and practitioners consider FDI a key to economic growth due to various factors. In addition to the investment incentives, countries attracting foreign investors are considered an important force that drives global trade. This study aim to evaluate Turkey’s targets to integrate with global trade and their effects on national economy since 1980s. The study has been evaluated positive and negative impacts on economy of Turkey by using statistical analysis datas.

Anahtar Kelimeler

Effects Of Foreign Direct İnvestments, Investment İncentives, Competition Power, Country C

Kaynakça

• Abdoulaye Oury Bah, Xie Kefan, Oji-Okoro Izuchukwu; “Strategies and Determinants of Fore- ign Direct Investment” (FDI) Attraction, International Journal of Management Science and Business Administration Volume 1, Issue 5, April 2015.
• Akbulut Mustafa; “Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Büyüme ve İstidam İlişkisi”, Yük- sek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ka- raman-2009.
• Arslan Salih, Çiçek Macide; “Yabancı Portföy Yatırmaları ile Döviz Kuru İlişkisi: Türkiye’de Yabancı Sermayenin Vergilendirilmesi”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICMEB17 Özel Sayı 2017.
• Aydemir Aysel; “Tüketici güven endeksi nedir? Piyasaları Nasıl etkiler”, 17 Haziran 2016, ttps://www.gcmforex.com/egitim/makale-arsivi/tuketici-guven-endeksi piyasaları-nasıl-etkiler. -nedir
• Bülbül Okan Güray, Emirmahmutoğlu Furkan; Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının İsti- dam Etkisi: Türk Bankacılık Sektörü Örneği, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi 12/1-, s. 205- 238, 2010.
• Durgan, Selma; “Türkiye’nin Doğrudan Yabancı Yatırım Potansiyelinin Çekim Modeli Kullanı- larak Belirlenmesi”, Uzmanlık Tezi, T.C. Kalkınma Bakanlığı Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayın No: 2954, 2016.
• Eğilmez Mahfi; http://www.mahfiegilmez.com/2014/01/odemeler-dengesini-okumak. html, Erişim:14/09/2018.
• Elitaş Cemal, Şeker Ayberk, Danacı Tugçe; “Technology Transfer In The Context Of Foreign Capital And Domestic İnvestment: Cointegration And Casulatiy Analiysis For Turkey”, Eurasian Academy of Sciences Eurasian Econometrics, Statistics &Economics Journal 2016, Valume:s1 pp.39-53.
• Emmelie Marcus, Erik Fjordgren, Sofie Palmqvist; “İmportant Factors Behind Country choice- Where to invest” Master Thesis, School of Management and Economics, Växjö Univer- sity. FE3014 - International Marketing Strategy, spring 2008, http://www.diva- portal.org/smash /get/diva2:206024/FULLTEXT01. (Erişim 08/08/2018).
• Ercan, M.K; “Doğrudan Yabancı Yatırımlar ile Ülkenin Kalkınmışlığı ve Krizler Arasındaki İlişki”, GÜ İİBF dergisi, Yıl:2011, 3(2), 81-92.
• Göçer İsmet, Peker Osman; “Yabancı Doğrudan Yatırımların İstihdam Üzerindeki Etkisi: Türki- ye, Çin ve Hindistan Örneğinde Çoklu Yapısal Kırılmalı Eşbütünleşme Analizi”, CBÜ İİBF, Yönetim ve Ekonomi, Yıl:2014, Cilt:21, Sayı:1.
• Güven Yılmaz; “Türkiye’de 1980 sonrası Dönemde Dorudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel Analizi ve Ekonomik Kalkınmaya Etkisi”; EOÜ, İİBF dergisi, , (I),s. 75-9, Nisan 2008.
• https://tradingeconomics.com/turkey/business-confidence. Erişim. 10.10.2018.
• Işık Cem; “Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Sınır Testi Yaklaşımıyla Türkiye Örneği”, IUJEAS, Vol 1, Issue 1, January 2016.
• İnançlı Selim, Aydın Fatoş; “Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı ve Dış Rekabet Gücü İlişkisi: Türkiye İçin Nedensellik Analizi”, Sakarya İktisat Dergisi, Cilt:.4 Sayı:1, - pp.52-69 - ISSN : 2147-0790, yıl: 2015.
• Kanberoğlu Zafer, Mollavelioğlu Şükrü M, “Sürdürülebilir Kalkınmada Doğrudan Yabancı Yatırımların Rolü’nün Üzerine Teorik Bir Analiz”; AÜ İİBF Dergisi, Yıl:2013, Cilt 27, Sayı:3, s.285-305.
• Kar Muhsin, Tatlısöz Fatma; “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Hareketlerini Belirleyen Faktörlerin Ekonometrik Analizi”, KMU İİBF Dergisi, Yıl:10, Sayı:14, Aralık 2008.
• Karaca, C. (2014):“Kamu müdahalelerinin küresel rekabet gücü ve uluslararası doğrudan yatı- rımlar üzerindeki etkisi: Türkiye örneği”, International Journal of Human Sciences, 11(1), 715-740.
• Karakurt, Alper (2010), “ Küresel Kriz Ortamında Yatırım Teşvikleri”, AÜ. SBF Dergisi, 65(2), 143-163.
• Kaya Abdulkadir, Kahreman Yusuf; “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Etkisi , ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED), II/4, s.25-39, Aralık 2017.
• Kaya Harun; “Doğrudan Yurtdışı Yatırımlar Yoluyla Teknoloji Transferi ve Türkiye: Bir Litera- tür İncelemesi”, Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt XXV, Sayı 2, 2006, s.85-102.)
• Kaygısız Durgun Ayşe, Kaya Göze Dilek, Kösekahyaoğlu Levent; “Türkiye’de Tasarruf, Yatı- rım, Cari Açık ve Büyüme:1980-2014 Dönemi Üzerine Bir Nedensellik İlişkisi Analizi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016, 7 (1):273:300.
• Kızılkaya Oktay, Ay Ahmet; “Reel Döviz Kuru ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi’nin Ardl Yöntemi ile Analizi: Türkiye Örneği”, ASAD, Yıl:2, Sayı:1, Mart 2014.
• Kökkocak Kadir, Arslan İbrahim; “Türkiye’de Yabancı Sermayenin Sermaye Birikimine Katkı- sı:1980-2005”, Mevzuat Dergisi Yıl:9, Sayı:109, Ocak-2007.
• Köprücü Yılmaz; “Dorudan Yabancı Yatırımların Teknolojik Yayılma ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği”, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 15, Sayı:30, ss,105- 122, 2017.
• Lebe Fuat, Ş. Mustafa Ersungur; “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımını Etkileyen Ekonomik Faktörlerin Ampirik Analizi”, Atatürk Ü. İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İs- tatistik Sempozyumu Özel Sayısı, sayfa:321-339 yıl:2011.
• Ovalı Serap; “Küresel Rekabet Gücü Açısından Türkiye’nin Konumu Üzerine Bir Değerlendir- me”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, Yıl:7, Sayı:13, Yazı-2014.
• Sak Güven; “Yabancı Yatırım Olmadan Teknoloji Transferi Olmaz”, Nisan-2016, http://www.tepav.org.tr/tr/blog/ erişim:03.05.2018).
• Saray, M. Ozan; Doğrudan Yabancı Yatırımlar İstihdam İlişkisi: Türkiye Örneği”, Maliye Dergi- si, sayı 161, Temmuz-Aralık 2011, s.381-403.
• Saygın, Emre; “Kurumlar ve Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Ortadoğu ve Kuzey Afri- ka Bölgesi İçin Panel Veri Araştırması”, Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Eylül 2017, C:3, S:3.s.287-304.
• Şahin Dilek; “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Ardl Sınır Testi Yaklaşımı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:3, Sayı:19, Ara- lık-2015.
• Şahin Emre; “Teknoloji Transferi Yöntemleri Bağlamında Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırım- ları İle Üniversite Sanayi İşbirliğinin Gelişimi” SÜ Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergi- si, Yıl:2011, Sayı:2 s1-19.
• Şahin, Levent: “Doğrudan Yabancı Yatırımların Ektisinin Ampirik Analizi: SADC Ülkeleri”, ÇKÜ İİBF Dergisi, Yıl:2016, Cilt:6, Sayı:2.
• Şahin, Levent; “Doğrudan Yabancı Yatırımların İstihdama Etkisinin Ampirik Analizi SADC Ülkeleri”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, Y.2016, Cilt 6, Sayı 2, ss.103-118).
• Takım, Abdullah; “Gelişmekte Olan Ülkelere Yönelik Yabancı Sermaye Hareketlerinin Makroe- konomik şim:03.05.2018.
• http://iibfdergi.bartin.edu.tr/wp-content/uploads/2016/07/ Eri
• Ulaş Dilber; “AB’ye Yönelen Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Çok Uluslu İşletmelerin Üretim Yeri Seçim Kararları”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt:8, No:2 Bahar- 2008.
• Uzun, Sevcan;''Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Belirleyicileri: AB’ye Üye- lik Sürecinin Etkisi'', Yüksek Lisans Tezi, Ankara-2010.
• Üçler Gülbahar, Kızılkaya Oktay, Bulut Ümit; “Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ile İs- tihdam Arasındaki İlişki:1989-2011 Dönemi için Türkiye Örneği”, Ekonomi Bilimler Dergisi, Cilt 5, No 2, 2013.
• Üner, M. Mithat; “Konaklama Sektörü Yabancı Sermaye Yatırımları ve Pazar Faktörü, H.Ü. İİBF Dergisi, Cilt 15, Sayı:2, 1997, s.113-138.
• Vergil Hasan, Ayaş Necla; “Doğrudan Yabancı Yatırımların İstidam Üzerindeki Etkileri: Panel Veri Analizi”, İktisat İşletme ve Finans, February 2009, s.89-114.
• www.atkearney.com/gbpc/foreign-direct-investment-confidence-index.(Erişim 19.07.2018).
• www.exporthelp.co.za/modules/8_export_plan/distribution/factors.html.(Erişim:07/08/2018).
• www.globalization101.org/factors-influencing-foreign-investment-decisions/ (Erişim: 08/08/2018).
• www.integralforex.com.tr/yabanci-sermaye-hareketlerinin-doviz-kurlarina-etkisi-7887483. Eri- şim:14/09/2018.
• www.moment-expo.com /ihracatta-dis-pazarlara-giris- yollari-ve-stratejileri, Ekim 2009, sayı 17. Erişim 12.07/2018.
• www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/0ab87526-c290-4bdd-94d4-b8e99e70eba9/BOP Metave- ri.pdf, Erişim: 26.4.2018.
• Yavan Nuri, Kara Hamdi; Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Bölgesel Dağı- lışı, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2003, 1 (1).
• Yükseler Zafer; “Makro Ekonomik Hesaplar ve Ödemeler Dengesi”, DPT, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerleme Müdürlüğü, Haziran-1998.