ÇORUM KAZA MERKEZİNDE MÜSLÜMAN ERKEK ŞAHIS VE SÜLALE ADLARI: 1844-1845 TEMETTÜAT DEFTERİNE GÖRE

Yıl 2018, Sayı: 16, 323 - 340, 01.08.2018

İlyas Ak

Öz

Yeni doğan bir çocuğa isim verilirken tesadüfi ya da alelade bir isim seçilmez. Mutlaka ebeveynleri tarafından kendileri için anlamlı bir isim belirlenir. Türk toplumunda genellikle isim verilirken ebeveynler kendi anne veya babasının isimlerini esas almaktadır. Bunun yanı sıra çocuğa, içinde bulunulan sosyal ya da ekonomik durumu belirten isimlerin de verildiğini bilmekteyiz. Örneğin, “Garip” adına fakir bir ailenin çocuğuna verdiği bir isim olarak rastlayabiliriz ya da “Kadir Gecesi” bir erkek çocuk dünyaya gelmişse ona “Kadir” isminin verilmesi çok olasıdır. Diğer taraftan çok çocuklu bir aile artık çocuk istemiyorsa “Yeter”, “Dursun” gibi isimleri kullanmaktadır ya da ilk doğan çocukları ölmüş ebeveynler, tekrar çocuğu olduklarında yaşamasını temenni ettikleri için ona “Yaşar” adını vermişlerdir. Bunun gibi örnekleri çoğaltabiliriz. Ancak, genel itibariyle Türk toplumunun çocuklarına verdiği en yaygın isimler, Dört Halife Bekir, Ömer, Ali, Osman ve Kur’an’da geçen peygamber İbrahim, İsa, Yusuf, Davut, Süleyman, Adem, Musa, Salih, İsmail vd. isimleridir. Bir insanın ismi, kişileri diğer insanlardan ayıran başlıca özellik olduğu gibi kişi isimleri, lakap ve unvanlar incelenen bölgenin sosyal, dini ve kültürel yapısı için önemli bilgiler vermektedir. Bu çalışma, 1844-1845 H. 1260-1261 yılında sayımı yapılan ve Çorum merkez kazasının 42 mahallesini ihtiva eden “Çorum temettüat defterlerine” dayanmaktadır. Araştırma, Çorum merkez sancağındaki 42 mahallede yaşayan 1998 hane reisinin verilerine dayanarak 1844-1845 yılında, Çorum’da kullanılan kişi ve sülale adlarını tespit ederek, bu yıllarda on bin nüfusla orta ölçekli bir Anadolu şehri olan Çorum kentinin sosyal hayatını tasvir etmeyi amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, temettüat defterleri, Çorum, ad, sülale.

MUSLIM MALE AND FAMILY NAMES IN THE CENTRE OF CORUM: ACCORDING TO 1844-1845 TEMETTUAT REGISTERS

Öz

When a newborn child is named, it is not chosen by chance or by name. A meaningful name is determine for them by their parents. While names are often given in Turkish society, the parents are based on the names of their parents. Apart from this, we are also aware of the fact that the child is given names that indicate the social or economic situation in which they are found. For example, we may come across Garip as a name given by a poor family to his child. Or if a boy came to the world at Gadr Night it is very likely that given him the name of Kadir. On the other hand, if a family with a lot of children does not want children anymore, Yeter uses names like Dursun. Or the parents whose firstborn children died have given him the name of Yaşar because they wish they could live again when they were children. We can duplicate examples like this. However, the most common names given to the children of the Turkish society in general are the four Caliphs Bekir, Omer, Ali, Osman and the Prophet Ibrahim, Jesus, David, Solomon, Adam, Moses, Salih are the names. As a person’s name is the main feature that differentiates people from other people, person names, nicknames and titles provide important information for the social, religious and cultural structure of the region studied. This study is based on the “Corum temettüat registers” which was enumerated in 1844-1845 1260-1261 and contains 42 districts of Corum central accidents. The research was carried out in 1844-1845 based on the data of 1998 households living in 42 districts of Corum Central Sanjak, by determining the names of persons and dynasties used in Corum, aiming to portray the social life of the city of Corum, a medium-sized Anatolian city with a population of ten thousand, during the Tanzimat Period.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, temettüat registers, Corum, name, dynasty.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), Maliye Varidât Muhasebesi Temettüat Defterleri (MLD. VRD. TMT. d.) genel koduyla kayıtlı, Çorum Kazasına ait 00395- 00396- 00402- 00403- 00408- 00409- 00410- 00412- 00414- 00418- 00420- 00426- 00428- 00431- 00432- 00433- 00436- 00440- 00443- 00444- 00469- 00470- 00473- 00476- 00479- 00482- 00484- 00486- 00488- 00489- 00503- 00508- 00509- 00512- 00517- 00522- 00532- 00538- 00562- 00570- 00573- 00576 defterler.
• Ak, İlyas, (2017), Temettüat Defterlerine Göre Çorum Merkez Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı (1844-1845), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aktüre, Sevgi, (2015), “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyıl Başında Çorum”, 5. Hitit Festivali Komitesi Çorum Tarihi, Ankara: Çorum Belediyesi Kültür Yayını: s. 123-165.
• Açıkel, Ali, (2008), “Rum Eyaleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), C. 35, Ankara, s. 225-226.
• ______ (2003), “Artukabad Kazasında Türk Kişi Adları (1455-1520)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 2, s. 305-355.
• Bulduk, Üçler, (1992), ‘‘Çorum Sancağının Osmanlı İdari Teşkilatında Yeri-I”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 3, s. 129-167.
• Demir, Alpaslan, (2011), “16. Yüzyılda Kelkit Kazası’nda Şahıs Adları” Newssa, Vol: 6, Number: 1, s. 145-180.
• __________ (2012), “Zile Kazası’nda Şahıs Adları”, Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, C. 5, S. 21, s. 61-75.
• Devellioğlu, Ferit, (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Efe, Ayla, (2002), Muhassıllık Teşkilatı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Eröz, Mehmet. (1972), “Türk Onomastiği Bakımından Adapazarı Yer Adları”, 1970-1971 Ders Yılı Sosyoloji Konferansları, İst. Üniv. Yayınları 1728, İkt. Fak. Yay. 310, s. 107-119, İstanbul.
• Güran, Tevfik, (1985), “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo-Ekonomik Özellikleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ömer Lütfi Barkan’a Armağan Özel Sayısı: s. 301-319.
• Hanilçe, Murat, (2013), “Vatan Topraklarındaki İmza: Türk Yer Adları, Zile Kazası Örneği (1455- 1575)”, Turkish Studies, Vol: 8/2, p. 89-135.
• __________(2013), 1812-1813 Tarihli (16 Numaralı) Tokat Şer‘iye Sicili, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınlar.
• __________(2016), “Osmanlılar Zamanında Alaca (XV VE XVI. Yüzyıl)”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu,C. 1, 28-30 Nisan 2016, Hitit Üniversitesi ve Çorum İnsani Değerler Platformu, Çorum: Salmat Basım Yayım, s. 789-811.
• Kara, Adem, (2008), Osmanlı Teşkilat Yapısı İçerisinde Çorum Sancağı, İstanbul: IQ Yayıncılık.
• Korkmaz, Şerif, (2003), Çorum’un İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapısı (Tanzimat-II. Meşrutiyet), Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Kurt, Yılmaz, (1991), “Adana Sancağı’nda Kişi Adları”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XV. S. 26, s.169-252.
• ____________(1993), “Sivas Sancağı’nda Kişi Adları”, OTAM, S. 4, s. 223-289.
• ____________( 1995), “Çorum Kazası Kişi Adları (XVI. Yüzyıl)”, Belleten, C, LIX, S. 224: s. 211-247.
• Kütükoğlu, Mübahat, (1995), “Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, C, LIX, S. 225: s. 395-418.
• Öztunç, Hüseyin Baha, (2013), Tanzimat Döneminde Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Manastır Şehri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Öztürk, Said, (2003), “Türkiye’de Temettüat Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 1, S. 1: s. 287-304.
• Serin, Mehmet, (1998), “Osmanlı Arşivinde Bulunan Temettüat Defterleri”, Ankara: Başbakanlık I. Milli Arşiv Şurası, Tebliğler-Tartışmalar, Ankara, s. 717-728.
• Şahin, İlhan, (1993), “Çorum”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, 2008, Ankara, s. 373- 376.
• Pakalın, Mehmet Zeki, (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Türklü, Mehmet Emin, (2016), “Tanzimat Döneminde Ancemaatin Vergi Uygulaması ve Yaşanan Usulsüzlükler Üzerine Bazı Şikâyetler (1841-1945)”, Current Research in Social Sciences, C. 2, S. 3, s. 130-142.
• Uluç, Sevim, (2015), “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyıl Başında Çorum”, 5. Hitit Festivali Komitesi Çorum Tarihi, Ankara: Çorum Belediyesi Kültür Yayını: s. 19-50.
• Uçakcı, İsmail, (2015), Sivas, Kayseri, Niğde, Aksaray, Nevşehir, Kırşehir, Yozgat, Çorum, Kırıkkale, Çankırı Yöresi Oğuz Boyları. Aşiret, Oymak, Cemaatler I, Bozoklar, İstanbul: Bilgeoğuz.
• Yurt Ansiklopedisi, (1982), “Çorum”, C. III, İstanbul: Anadolu Yayıncılık, s. 2009-2114.
• http://www.tdk.gov.tr