İSLÂM DÜŞÜNCE TARİHİNDE FELSEFE KARŞITI TAVIRLAR

Yıl 2018, Sayı: 15, 79 - 87, 01.06.2018

Turgut Akyüz

Öz

İslam dünyasında felsefeye karşı takınılan tavırları üç başlık altında özetleyebiliriz. İlk grup, felsefeyi bir bilim faaliyeti olarak kabul edip savunanlardır. Bu bağlamda İbn Sînâ ve Fahreddîn er-Râzî gibi başlıca filozoflar esas alınacaktır. İkinci grup ise felsefeye karşı olanlardır ki bunların değişik gerekçeleri ve farklı felsefe tanımları vardır. Çalışmada Gazzâlî ve İbn Teymiye gibi belli başlı düşünürler üzerinden konuyu ele almak istiyoruz. Üçüncü grup ise eklektik olanlar yani felsefe ile İslami ilimleri uzlaştırmaya çalışanlardır. Fahreddîn er-Râzî, Kelam lehine bu faaliyeti yürütürken; İbn Rüşd’ün tavrı felsefeden yana olmuştur. Bir başka ifade Fahreddîn er-Râzî, Metafizik ve Mantık gibi ilimleri Kelam başta olmak üzere İslami ilimlere dahil ederken; İbn Rüşd, Kelam’ın aleyhine olarak Metafizik ve Mantığı savunmuştur. Makalede ayrıca Descartes ve Kant örneği üzerinden Yeniçağ batı felsefesinde tartışılan “felsefe anlayışı”ndan hareketle son dönemde ülkemizde yapılan bazı tartışmalara da temas etmeyi amaçlıyoruz. Çalışmada filozofların kendi eserleri esas alınacak; ihtiyaç halinde ikinci kaynaklara başvurulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din-Bilim-Felsefe İlişkisi, İslam Felsefesi, İlahiyat Fakülteleri

ANTI-PHILOSOPHICAL ATTITUDES IN THE HISTORY OF ISLAMIC THOUGHT

Öz

We can summarize the attitudes taken towards the philosophy in the Islamic world under three headings. The first group represents the aspects of those who accept philosophy as a scientific activity. In this context, the main philosophers such as Ibn Sina and Fakhr al-Din al-Razi will be taken as the basis. The followers of the second group are those who are against philosophy, and who have different reasons and different philosophical definitions. We would like to discuss this group through the major thinkers such as Gazzali and Ibn Taymiyyah. The representatives of the third group are those who are eclectics, trying to reconcile Islamic religious sciences with philosophy. Fakhr al-Din al-Razi conducted this activity in favor of Kalam, but the attitude of Ibn Rushd was in favor of philosophy. In other words, Fakhr al-Din al-Razi included the sciences such as Metaphysics and Logic into the Islamic sciences, especially the Kalam, but Ibn Rushd defended Metaphysics and Logic as a counterpoint to Kalam. We also aim to contact the notion of philosophy that has been discussed in the New Age Western philosophy through examples of Descartes and Kant, as well as some of the controversies that have been made in our country in recent years. The article will be based on the philosophers own Works and the second sources will be used if necessary.

Anahtar Kelimeler

Religion-Science-Philosophy Relations, Islamic Philosophy, Faculties of Theology

Kaynakça

• Birincil Kaynaklar
• Aristoteles (1999/1). en-Nassu’l-Kâmil li mantıki’l-Aristo: Kitâbu’l-Cedel, Kitâbu’l-Mugalata, Kitâbu’l-Burhân, thk. Ferid Cebir, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Lübnânî.
• Aristoteles (1999/2). en-Nassu’l-Kâmil li mantıki’l-Aristo: Kitâbu’l-Makûlât, Kitâbu’l-İbare, Kitâbu’l-Kıyâs, Kitâbu’l-Burhân, thk. Ferid Cebir, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Lübnânî.
• İbn Rüşd (2003). Faslu’l-makâl fî takriri mâ beyne’ş-şerîati ve’l-hikmeti mine’l-ittisâl, çev. Mah- mut Kaya, “Felsefe-Din İlişkisi Hakkında Son Söz”, İslam Filozoflarından Felsefe Metin- leri, İstanbul: Klasik Yayınları, s. 467-474.
• İbn Sînâ (2015). el-İşârât ve’t-tenbîhat, trc. Durusoy, Ali, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli, İşa- retler ve Tenbihler: el-İşârât ve’t-tenbîhat, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Fârâbî (1990/1). İhsâu’l-Ulûm, çev. Ateş, Ahmet, İlimlerin Sayımı, İstanbul: Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları.
• Fârâbî (1990/2). “et-Tevtia”, el-Mantık inde’l-Fârâbî, c.I., thk. Refîk el-Acem, Beyrut: 1985., 55- 62.; Mübahat Türker Küyel, Ankara: 1990.; D. M. Dunlup, Cambridge: 1956-57.
• Fârâbî (2003/1). Uyûnü’l-mesâil, çev. Mahmut Kaya, “Felsefenin Temel Meseleleri”, İslam Filo- zoflarından Felsefe Metinleri, İstanbul: Klasik Yayınları, s. 117-126.
• Fârâbî (2003/2). Risâle fî meâni’l-akl, çev. Mahmut Kaya, “Aklın Anlamları”, İslam Filozofların- dan Felsefe Metinleri, İstanbul: Klasik Yayınları, s. 127-137.
• Fârâbî (1974). Risâletü’t-tenbîh alâ tahsili’s-saâde, çev. Hüseyin Atay, Ankara.
• Gazzâlî (2014). Tehâfütü’l-Felâsife, çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu, Filozofların Tutar- sızlığı, İstanbul: Klasik Yayınları.
• İbn Hazm (2003). et-Takrîb li haddi’l-mantık ve’l-medhal ileyhi bi’l-elfâzi’l-âmmiyye ve’l- emsiletü’l-fıkhiyye, thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbn Teymiyye (1993). er-Red ale’l-mantıkiyyîn, thk. Refik el-A’cem, Beyrût: Dâru’l-fikri’l- Lübnânî.
• Kant. I. (1999/1). Arı Usun Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayıncılık.
• Kant. I. (1999/2). Pratik Aklın Eleştirisi, çev. İoanna Kuçuradi, Ülker Gökberk ve Füsun Akatlı, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kindî (2002/1). Kitâb fi’l-felsefeti’l-ûlâ, çev. Mahmut Kaya, “İlk Felsefe üzerine”, Kindî Felsefî Risâleler, İstanbul: Klasik Yayınları, s. 139-183.
• Kindî (2002/2). Risâle fî hudûdi’l-eşyâ ve rusûmuhâ, çev. Mahmut Kaya, “Tarifler Üzerine”, Kindî Felsefî Risâleler, İstanbul: Klasik Yayınları, s. 185-195.
• Râzî, F. (1383h). Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbîhât, thk. Necidzade, Ali Rıza, Tahran.
• Râzî, F. (1987). el-Metâlibu’l-âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî, Beyrût.
• Suyûtî, C. (1970). Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm an fenneyi’l- Mantık ve’l-Kelâm, thk. Ali Sâmî en- Neşşâr ve Seyyide Suâd Ali Abdurrezzâk, Beyrût, Daru’l-fikri’l-ilmiyye.
• Tûsî, A. A. (1990). Tehâfütü’l-Felâsife: Kitâbu’z-zuhr, çev. Recep Duran, Ankara: Kültür Bakan- lığı Yayınları. İkincil Kaynaklar
• Alper, Ö. M. (2005). “Fârâbî’nin Felsefe Tasavvuru: Tümden-Kabulcü Tavra Örnek”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 12, s. 97-111.
• Alper, Ö. M. (2002). “Bir Onuncu Yüzyıl Gramercisinde Felsefenin Tanımı”, İstanbul Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 5, s. 133-156.
• Demirpolat, E. (2009). “Osmanlılarda Felsefenin Serüveni”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 14/1, s. 105-118.
• Erkol, A. (2009). “Felsefeden Kelama Yöntem ve İçerik Eleştirisinde İbn Rüşd’ün Kelam Karşıt- lığı”, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, sayı 1, s. 24-44.
• Hızlı, M. (2008). “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 17, sayı 1, s. 25-46.
• Ocak, H. (2013). “İlkçağdan İslam Düşüncesine Felsefe Tasavvuru: Tanım Merkezli Bir Karşılaş- tırma Denemesi”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, sayı 13/3, s. 35-41.
• Pattabanoğlu, F. Z. (2014/1). “Medreselerde Okutulan Mantık ve Felsefe Derslerinin Osmanlı Düşüncesindeki Yeri ve Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 32, s. 1-23.
• Sözen, K. (2005/1). “Klâsik Dönem Osmanlı Bilginlerinin Felsefeye Karşı Tutumu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 14, s. 1-23.
• Talas, M. A. (2000). Nizamiye Medresesi ve İslam’da Eğitim-Öğretim, Samsun: Etüt Yayınları.
• Türker, Ö. (2014). “Metafizik Nedir? İbn Sînâ’nın Kitâbu’ş-Şifâ el-İlâhiyyâtı Bağlamında Bir Tahlil”, Diyanet İlmî Dergi, cilt 50, sayı 1, s. 15-26. Teşekkür
• Bu makalede Prof. Dr. Ali DURUSOY hocam ile yaptığım mülahazalardan istifade edilmiştir.
• Ayrıca Sâmâniler hakkındaki değerli bilgilerinden dolayı Dr. Öğr. Üyesi Ramazan ÖNAL ho- cama teşekkürlerimi arz ediyorum.