KUR’AN’DA “KIYAMET” KARŞILIĞINDA KULLANILAN KAVRAMLARA EN ESKİ TÜRKÇE SÖZCÜK ÇEVİRİLERİNDEKİ YAKLAŞIMLAR ÜZERİNE

Yıl 2018, Sayı: 15, 88 - 103, 01.06.2018

İsmail Sökmen

Öz

İslâm dininin kutsal kitabı Kur’an’ın içeriği tematik olarak sınıflandırıldığında ortaya çıkan başlıkların şüphesiz en önemlilerinden birisi “kıyamet” konusudur. Ne zaman gerçekleşeceği belirtilmeyen fakat nasıl vukua geleceği bir kısım ayetlerde betimlenen bu olay Kur’an’da otuza yakın söz ve söz öbeği vasıtasıyla bildirilmiştir. Bunlar içerisinde sıklık bakımından önde olması dolayısıyla bu olayın bilinen ismi olan “kıyamet”, ismini çok anlamlı ?ame fiilinin “ayağa kalkmak” manasıyla ilişkili olan isim formu ?iyameh sözcüğünden almaktadır. Bu sözcük, Kur’an metninde daima yevmX’l-?iyameh şeklinde bir izafet terkibi içerisinde “gün” anlamına gelen yevm kelimesiyle birlikte görev almaktadır. Fakat metinde “kıyamet” kavramını karşılayan yalnızca bu terkip değildir. Bununla birlikte çoğunlukla yine yevm kelimesinin muzaf olduğu yevmu’l-?a??, yevmE’l-?isab, yevmX’l-fa?l gibi terkiplerle; bazen de es-sa?at, el-?a??a, el-?ari?ah gibi tek sözcüklük metonimilerle kıyamet kavramı karşılanmıştır. Bu metonimiler kıyamet gününün sıfatlarını belirtilip kendisinin kast edildiği söz ve söz öbekleri şeklindedir. Bu bildiride, en eski Türkçe Kur’an çevirileri olarak addedilen Rylands ve Türk İslâm Eserleri Müzesi 73 numaralı nüshalarda bu sözlükbirimlere verilen karşılıklar üzerinden bugünkü kıyamet algısının temelini oluşturan ortam değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıyamet, Kur’an, sözcük çevirileri, Türkçe Kuran çevirileri, Rylands, Türk İslam Eserleri Müzesi.

ON THE APPROACHES TO NOTIONS CORRESPOND TO “RESURRECTION” IN THE OLDEST TURKISH INTERLINEAR TRANSLATIONS OF KORAN

Öz

Resurrection is one of the most important themes in Koran is the holy writ of Islam when its text is classified thematically. This event which is described in some verses how it will occur but isn’t mentioned its time is symbolized by approximately thirty words and word groups in the text. Under favour of being the first in terms of frequency among the other words and word groups, the common name of this event is “kıyamet” and it originates from the word ?iyameh is the noun form of the polysemic verb ?ame related with its “to stand up” meaning. This word always takes place in the noun phrase yevmX’l-?iyameh with the word yevm means “day” in the text. But this is not the only noun phrase corresponds to resurrection in Koran text. In addition, the term resurrection is corresponded by the metonymias consist of noun phrases yevmu’l-?a??, yevmE’l-?isab, yevmX’l-fa?l whose determinatums are mostly the word yevm and one-word as es-sa?at, el-?a??a, el-?ari?ah. These metonymias consist of the word and word groups mention its features but refer to its own. In this paper, it will be tried to evaluate the background is the basis of the present ressurrection perception in regard to the translations given to these lexemes in Rylands and Turkish and Islamic Arts Museum 73 numbered manuscript declared as the oldest Turkish interlinear translations of Koran.

Anahtar Kelimeler

Resurrection, Koran, Word-for-Word translations, Rylands, Turkish and Islamic Arts Museum

Kaynakça

• Ata, A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası)-Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin- Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S.G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Cla- rendon Press.
• Ercilasun, A.B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud-Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri- Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kök, A. (2004), Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 1v/235v/2), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Merçil, E. (2011). Müslüman – Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2013). Irk Bitig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ünlü, S. (2004), Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 235v/3-450r/7), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İnternet kaynakları
• www.ihya.org/kavram/kavramlar-ansiklopedisi/dt-937.html Kısaltmalar ET: Eski Türkçe.