ANADİLİ EĞİTİM ÖĞRETİMİNDE DİLBİLİM ve YAN ALANLARI

Yıl 2018, Sayı: 15, 112 - 129, 01.06.2018

Rifat Oymak

Öz

Dilin, uyarım, tasarlayım, üretim ve kullanım incelemeleri, dilin doğasına ilişkin temel dilbilimsel bilgilerin kümelendiği alanlardır. Bunların öncülü ise dil edinimdir. Belirtilen alanların arasındaki bağıntı, bir ardışıklık, bir eklenme ile değil, içiçelik ile belirlenmektedir. Kullanım, dilin son ve somut evresidir. Anadili eğilimi/öğretimi, genel olarak, bu son, somut evre üzerinden yürütülmektedir. Uyarım, bu yazı sınırlığında dilin kullanım öncesi bağlamı olarak adlandırılabilir. Tasarlayım ise, uyarıma bağlı olarak, dilin devinime geçtiği alandır. Üretim, devinimin başladığı, kullanımın hemen öncesinde sonlanan süreçtir. Bu süreç, dilin, ses, sözcük, tümce gibi dilbilgisi alanlarını ve sözce, anlam, dildışı bağlam bireysel dil bireysel sözlükçe, seçme, yerleştirme gibi alanları kapsar. Kullanım ise, bunlara bağlı olarak, dilin ses ya da yazı ile toplumsal bağlama, dünyaya sunulduğu anlardır. Çalışmada, adıgeçen alanlar ile anadili eğitimi öğretimi arasındaki bağıntı vurgulanmaya çalışılmış, öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

anadili eğitimi, dilbilim, metindilbilim, ruhdilbilim

MOTHER LANGUAGE EDUCATION AND LINGUISTICS

Öz

Language, stimulation, design, production and usage studies are areas where basic linguistic information concerning language nature is clustered. Their predecessor is the language acquisition. The relationship between the fields mentioned is determined by a sequence which is not added. Language usage is final and concrete. Native tendency/teaching, in general, is carried out through this final, concrete phase. In this article, my use of the word ‘stimulation’ is limited to the pre-language context. I propose that language theory and language teaching are closely connected. Language production is the process which incorporates the non-verbal planning of a sentence, and then, the mechanical production of language which involves various cognitive centres. For example, complex grammatical, vocabulary and syntactical processes which are contingent on the environmental context. This provides the meaningful foundation of language. Phenomenoligcally, language usage informs an individual’s social connectedness with the social world. Of course, language includes its various forms such as speaking and writing. This study emphasises the relationship between areas of language production, text linguistics, psycholinguistics and language teaching in relation to mother tongue teaching and education. The study will also provide suggestions for understanding this relationship.

Anahtar Kelimeler

mother tongue education, linguistics, textlinguistics, psycholinguistic

Kaynakça

• Adalı, O. (1983), “Anadili Olarak Türkçe Öğretimi Üstüne” Türk Dili Aylık Yazın Dergisi, Dil Öğretim Özel, Sayısı, Ankara, Türk Dil Kurumu
• Aksan, M. ve Aksan, Y.(1991) “Metin Kavramı ve Tanımları” Dilbilim Araştırmaları, Hitit Yayı- nevi, Ankara
• Altman, G.(1997). The Ascent of Babel, Oxford Üniversity Press, New York.
• Balcı, T. (1993) “Dil Öğreniminin Biyolojik Temelleri” Çağdaş Türk Dili Dergisi, Sayı: 189
• Başkan, Ö. Bildirişim, Altın Kitaplar, İstanbul, 1988.
• Bock, K. (1996). Language Production: Method and Methodologies, Psychonomic Bulletin & Rewiev, 3(4), 395-421
• Çapan, S. (1987). Psikodilbilim ve Dil Edinimi. I.Dilbilim Sempozyumu, 17-19 Haziran, Ankara
• Chomsky, N (2009). Bilgi Sorunları ve Dil (Çev.Veysel Kılıç) Bgst Yayınları, İstanbul
• Doğan, G., (1990). “Bir Edimbilim Kuramı Olarak Bağıntı” Dilbilim Araştırmaları, Ankara, Hitit Yayınevi,.
• Çevik, İ, Uzun, L.(2001). Türkçe Yazılı ve Sözlü Anlatım, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi, 2001.
• Ergenç, İ.(1993) “Yurt Dışındaki Türk Çocuklarının Anadili Sorunu” Dilbilim Araştırmaları, Ankara, Hitit Yayınevi
• Erişen, S.(1983) “Türkçe Eğitiminde Yeni Boyutlar” Türk Dili Aylık Yazın ve Dil Dergisi, Dil Öğretim Özel Sayısı, Sayı: 379
• Göğüş, B.(1988). Türkiye’de Bir Türkçe Eğitim Portresi, Rehber Yayınevi, Ankara
• Göğüş, B.(1983). “Anadil Eğitim Programlarının Niteliği” Türk Dili Aylık ve Yazın Dergisi, Dil Öğretim Özel Sayısı, Sayı: 379, Ankara, Türk Dil Kurumu
• Göktürk, A. (1997). Okuma Uğraşı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
• Günay, D. (2001). Metin Bilgisi, Multilingual, İstanbul
• İmer, K.(1990). “Anadili Öğretimi Yabancı Dille Öğretim” Çağdaş Türk Dili, Dil Öğretim Özel Sayısı, Sayı: 30-31
• İmer, K vd.(2011). Dilbilim Sözlüğü, Boğaçiçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul
• Kavcar, C., (1998) “Türkçenin Sorunları” Dil Dergisi, Sayı: 65, Ankara
• Kavcar, C. (1971) “Eğitimin Temel Aracı Olan Dilimizle İlgili Çalışmalar” Ankara Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, C. IV
• Kıran, Z. A.Eziler Kıran (2001) Dilbilime Gireş, Seçkin Yayıncılık, Ankara
• Kocaman, A.(1998). “Cumhuriyetin 75. Yılında Dilbilim ve Dil Etkinliklerinin Genel Görünü- mü” Çağdaş Türk Dili, C. l1, S. 128
• Mackey, W. F.(1982). Uygulamalı Dilbilim Üzerine, (Çev. Ahmet Kocaman), Dilbilim Seçkisi, Ankara
• Marshall, J., (1994) Anadili ve Yazın Öğretimi, (Çev. Cahit Külebi), Başak Yayıncılık, Ankara
• Oktar, L. (1992) “Açıklayıcı Anlatım Biçimli Türkçe Paragraflarda Belirgin Retorik Düzenek” Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (8) 3
• Onan, B., (2017) Dil Eğitiminin Temel Kavramları, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara
• Oymak, R.,(2012) Dil Üretimine Dayalı Türkçe Eğitimi ve Öğretimi, Umuttepe Yayınları, Kocae- li
• Oraliş, M., ve Şeyda Ozil (1992). Metindilbilimsel Yaklaşımla Yazınsal Bir Metni Çözümleme Denemesi, Dilbilim Araştırmaları, Ankara, Hitit Yayınevi, 1992.
• Pakkan, G.(1992). “Türkçe Kısa Hikayelere Metindilbilim Açısından Bir Bakış” Gazi Üniversite- si, Eğitim Fakültesi Dergisi, ( 8) 3.
• Ruhi, Ş.(1990). “Kalem Sürçmeleri ve Düzeltmeler” IV. Dilbilim Sempozyumu, Boğaziçi Üniver- sitesi Yayınları, İstanbul, , (1993). “Dil Öğretimi Felsefesi” Dilbilim Araştırmaları, Ankara, Hitit Yayınevi
• Sever, S.)1988). “Dil ve İletişim (Etkili Yazılı ve Sözlü Anlatım” Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergi- si, Cilt. 31, Ankara, Ankara Üniversitesi
• Tura, S. (1983). “Dilbilimin Dil Öğretimindeki Yeri” Türk Dili Aylık ve Yazın Dergisi, Dil Öğre- tim Özel Sayısı, Sayı: 379, Türk Dil Kurumu
• Uzun, E. (1998). Dilbilgisinin Temel Kavramları, Ankara, 1998. (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul, Multilingual Yayınevi
• Vardar, B.(1980) Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yayınları
• Voloşinov, V. N. (2001). Marksizm ve Dil Felsefesi, (Çev. Mehmet Küçük), İstanbul, Ayrıntı Yayınları
• Vygotsky, L. S.(1998). Dil ve Düşünce, (Çev. Semih Koray), İstanbul, Kuram Yayınları
• Wunderlich, D.(1982) “Metindilbilim (Çev. Emel Sözer) Dilbilim Seçkisi, Ankara, TDK Yayınla- rı