THE COMPARISON OF ZAMAHSERI AND ABU HAYYAN CULTURES FROM THE VIEWPOINT OF I’CÂZU’L-QUR'AN

Yıl 2018, Sayı: 15, 237 - 256, 01.06.2018

Fatma Dursun Eyüp Yaka

Öz

Although Zamahshari 467/1075 and Abu Hayyan 745/1344 lived in different centuries, they came to the forefront with their abilities and insight in Arabic language in their own era. While The Tefseer of Zamakhshari's, Kashshaaf, is dirayah exegesis, Aboo Hayyan's al-Bahr al-muhit is riwaya exegesis. In the works of these two important exegesis commentators who have come to the forefront in terms of language and eloquence, I'câz al-Qur'an, one of the tafseer sciences, attracts the attention. Both commentators gave great importance to the examination of the Qur'an in terms of lugat, nahiv, eloquence and i’caz. In our study, there will be a review of how the subject of İ’câzu’l -Qur'an is discussed in these two different exegesis. Furthermore, in these two exegesis, It is tried to be determined that which subheads of the İ’câzü’l -Qur'an are handled language, style, gayb news, natural sciences etc. . İn these two works, which stand out in terms of language, it will be briefly touch on what other Qur'anic sciences are included.

Anahtar Kelimeler

Zamakhshari, Aboo Hayyan, Kashshaaf, al-Bahr al-muhit, İ’câzu’l -Qur'an

ZEMAHŞERÎ VE EBÛ HAYYÂN TEFSİRLERİNİN İ’CÂZU’L-KUR’ÂN AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Öz

Zemahşerî ö. 467/1075 ve Ebû Hayyân ö. 745/1344 farklı asırlarda yaşamalarına rağmen kendi dönemlerinde Arap dilindeki kabiliyet ve vukûfiyetleriyle ön plana çıkmışlardır. Zemahşerî'nin tefsiri Keşşâf dirayet tefsiri iken Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-muhît’ı rivayet tefsiridir. Dil ve belağat açısından öne çıkmış bu iki önemli tefsir müellifinin eserlerinde tefsir ilimlerinden İ’câzü’l-Kur’ân hemen göze çarpmaktadır. Zira her iki müellif de Kur’an’ın lügat, nahiv, belagat ve i’câz yönlerinden incelenmesine büyük önem vermiştir. Çalışmamızda bu iki farklı tefsir çeşidinde İ’câzü’l-Kur’ân konusunun nasıl ele alındığı hakkında incelemelere yer verilecektir. Ayrıca bu iki tefsirde, İ’câzü’I-Kur’ân'ın hangi alt konu başlıkları dil, üslup, ğayb haberleri, tabiat ilimler vb. altında ele alındığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Dil açısından öne çıkmış bu iki eserde başka hangi Kur’ân ilimlerine yer verildiğine dair bilgilere kısaca değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, Ebû Hayyân, Keşşâf, Bahru’l-muhît, İ’câzü’l-Kur’ân

Kaynakça

• Aktaş, Sahip, Kur’ân’da İstifhâm Üslûbu, s. 17, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), FÜ. SBE, Elazığ 2006.
• Arpa, Abdülmuttalip, Fahreddin er-Râzi’nin İ’câzu’l-Kur’ân Anlayışı, Volume 6 Issue 8, p. 781- 800, The Journal of Academic Social Science Studies, October 2013.
• Arpa, Enver, İ’câzu’l-Kur’ân Konusuna Farklı Bir Yaklaşım, AÜİFD, XLIII, Sayı 1, Ankara, 2002.
• Askalânî, İbn Hacer, ed-Dürerü’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine, Thk. Muhammed Abdü’l- Müîd Dân, Meclisü Dâri’l-meârif el-Osmâniyye, Hindistan, 1972.
• Ateş, Avnullah Enes, İstifhâm Üslûbunun Mecâzi Kullanımları ve Meallere Yansıması, Çanak- kale On sekiz Mart Üniversitesi İFD, Sayı 8, 2016.
• Aydın, Hayati, 21. Asrın Perspektifinden Kur’ân İ'câzı (Eşsizliği), Journal of Islamic Research, 2013;24(2):85-107.
• Bahşi, Turan, İbn Mâlik ve Nahiv İlmi Açısından el-Elfiyye Adlı Eseri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya, 2014.
• el-Bâkıllânî, Muhammed b. Tayyib, İ’câzu’l-Kur’ân, Thk. Ahmed Sakar, Dâru’l-meârif, Mısır, 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, II, Ravza Yay., İstanbul, 2008.
• Bûkata, Abdurrahîm, el-Üsüsü’l-menheciyye fî tefsîri’l-bahri’l-mühît li Ebî Hayyân el-Endülûsî, Mecelletü’l-adâb ve’l-ulûmu’l-İslâmiyye, volume 11, Numéro 22, Cezayir, 2017.
• el-Câhiz, Amr b. Bahr b. Mahbûb, Delâilü’l- i’câz, s 46, Mektbetü’l-Hancî, Kahire, 1956.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, TDV Yay. , Ankara, 2012.
• _____, Zamahşerî ve Tefsiri, AÜİFD, Cilt 26, Sayı 1, Ankara, 1984.
• Cürcânî, Muhammed b. Ali, et-Ta’rîfât, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1992.
• el-Cüneynî, Mustafa Sâvî, Menhecü’z-Zemahşerî fî Tefsîri’l-Kur’ân ve Beyânü i’câzihi, Dâru’l- meârif, Mısır, ts.
• Dağdeviren, Alican, Ebû Hayyân el-Endelüsî ve Kıraat İlmindeki Yeri, SÜİFD, 14/ 2006.
• Çelebi, İlyas, XIII, “Gayb”, DİA, XIII, İstanbul, 1996.
• Çelik, Hüseyin Avni, “Ebû Hayyân el-Endelüsî ve Tefsirdeki Metodu”, EAÜİF, Sayı 9, 1990.
• ed-Dâvûdî, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed, Tabakâtü’l-Müfessirîn, Dâru’l-Kütübü’l- ilmiyye, Beyrut, 1983.
• Dıraz, Abdullâh, en-Nebeü’l-azîm, Dâru’t-tayyibe, Riyad, 1997.
• Dursun, Fatma, Mekkî Sûrelerin Eğitim Üslûbu ve İlk Dönemde İnsanlar Üzerindeki Etkisi (Ya- yınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi SBÜ, Antalya, 2015.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelûsî, el-Bahru’l-muhît, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Bey- rut, 2001.
• Ebû Mûsâ, Muhammed Huseyn, el-Belâğatü’l-Kur’âniyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî ve Eseruhâ fî Dirâseti’l-belâğiyye, Dâru’l-fikri’l-Arabî, Mısır, ts.
• Erdoğan, İbrahim Halil, Câhız ve Sarfe Teorisine Farklı Bir Bakış, Journal of the Human and Social Science Researches, cilt: 2, Sayı: 4-Volume: 2, Issue: 4, 2013.
• Erdim, Enes, Zemahşerî ve İbn ‘Atiyye’nin Tefsirlerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım (Yayınlan- mamış Doktora Tezi), AÜ. SBÜ, Erzurum, 2010.
• Fîrûzâbâdi, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb, Kâmûsu’l-muhît, Beyrut, 2005.
• Gönel, Hüseyin, Nükte ve Nüktenin Aracı Olan Edebî Sanatlar, s. 169, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4, Fall 2011.
• Itır, Nureddîn, Münasebet İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Önemi (çev. Eyüp Yaka), İslâmî İlimler Dergisi, Yıl 1, Sayı 2, Güz 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ğayetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, ts.
• İbn Manzûr, Cemaluddîn Muhammed b. Mukrim, XV, Lisânü’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, ts.
• İsfehânî, Râğıb, Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Dâru’l-kalem, Beyrut, ts.
• Halîl b. Ahmed, Ferâhîdî, Kitâbü’l-a‘yn, thk., Abdülhamîd Handâvî, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 2003.
• el-Hımsî, Naîm, Fîkratü i’câzi’l-Kur’ân, Müessesetü’r-risâle, Beyrut, 1980.
• Kâdî İ’yâz, eş-Şifâ bi-ta'rîfi hukûki (fî şerefi)’l-Mustafâ, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1984.
• Kafes, Mahmud, “Ebû Hayyân El-Endelüsî”, DİA, X, İstanbul, 1994.
• Kara, Necati, Kur’ân’da Gayb, YYÜİFD, Sayl:l, Cilt:l, 1994.
• Kılınçkaya, Abdullah, Nahiv (Gramer) Açısından Takdim-Te’hir ve Kullanım Amaçları, SOBİ- DER, Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran, 2017.
• Kocakaplan, İsa, Açıklamalı Edebî Sanatlar, MEB. Yay., İstanbul, 1992.
• Konaklı, Numan, İ‛câzü’l-Kur’ân Fikri: Mahiyet, Tarihsel Süreç ve Literatür, MÜİFD, Sayı 43, 2012.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, XX, Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, Kahire, 1964.
• Kütübî, Muhammed b. Şakir, Fevâtü’l-Vefeyât, Thk. İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, 1973
• el-Makarrî, Ahmed b Muhammed, Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l- Endelüsi’r-Ratîb, Thk. İhsan Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut, 1968.
• Meni’, Abdu’l-Halîm Mahmûd, Menhecü’l-müfessirîn, Dâru’l-Kütübü’l-Mısrî, ts.
• Mertoğlu, Mehmet Suat, “Üslûbu’l-Kur’ân”, DİA, XLII, İstanbul, 2012.
• Özel, Harun, Zemahşerî ve Nahiv İlmindeki Yeri, Route Educational and Social Science Jour- nalVolume 2(4), October, 2015.
• Öztürk, Mustafa-Mertoğlu, Mehmet Suat, “Zemahşerî”, DİA, XLIV, İstanbul, 2013.
• Polat, Fethi Ahmet, Bir İ’câzü’I-Kur’ân İddiası: Sarfe, Marife, Yıl 3, Sayı 3, Kış 2003.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık, İ’câzu’l-Kur’ân ve'l-belâğatü’n-nebeviyye, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, Bey- rut,1973.
• Salmazzem, Mehmet, “Tehaddî” Ayetlerinin Nüzûl Kronolojisine Dair Farklı Bir Yaklaşım, EAD, Yıl 19, sayı 64, Güz 2015. es-Sâvî, Mustafa el-Cüneynî, Menhecü’z-Zemahşerî fî Tefsîri’l-Kur’ân ve Beyânü i’câzihi, Dâru’l-meârif, Mısır, ts.
• Serdar, Murat, Kelam’da Delâilu’n-Nübüvve Bağlamında İ’câzu’l- Kur’ân Meselesi, İstanbul İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, İkinci Sayı, No: 2 / 2016.
• Subhi Sâlih, Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-ilim lilmelâyîn, 2000.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-amme, Mı- sır, 1974.
• _____, Buğyetü’l-Vuât fî Tabakâti’l-Lüğaviyyîn ve’n-Nühât, Thk. Ebu Fazıl İbrâhîm, Mektebe- tü’l-Asriyye, Lübnan, ts.
• Şükrî, Ahmed Hâlid, Ebû Hayyân el-Endülûsî ve Menhecühü fî tefsîri’l-bahru’l-mühît ve fî irâdi’l-kırââti fîhi, Dâru I’mâr, Ürdün, 2007.
• Yaka, Eyüp, Kur’ân’da Ehl-i Kitab’ın Kendi Dinlerine Karşı Tutumu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), SÜ. SBÜ, Konya, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İ’câzü’l Kur’ân”, DİA, XXI, İstanbul, 1991.
• _____, “Sarfe”, DİA, XXXVI, İstanbul, 2009.
• Yehluf, Ramazan, el-Muvâzenetü Beyne Tefsiri’l-keşşâfi’z-Zemahşerî ve tefsiri’l-Bahri’l-muhît li Ebî Hayyâni’l-Endelûsî (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Câmiatü Abdü’l-Kâdir li’l- U’lûmi’l-İslâmiyye, Cezair, ts.
• Yıldırım, Mustafa, Kur’ân Sanatı ve Estetiği Üzerine, SÜİF, İstem-Yıl:8, Sayı:16, 2010.
• Yılmaz, Hasan, Ebu-l-Hasan er-Rummânî ve İ’câzu’l-Kur’ân (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üni- versitesi SBÜ, Erzurum, 1995.
• ez-Zehebî, Şemseddîn, et-Tefsir ve’l-Müfessirûn,III, Mektebetü Vehbe, Kahire, ts.
• _____, Marifetü Kurrai’l-kibâr A’la’t-tabakâti ve’l-a’sâr, Thk. Tayyar Altıkulaç, İstanbul, 1995.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, Esâsü’l-belâğa, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut,1998.
• _____, Tefsîru’l-keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vücûh’t-te’vîl, IV, Dâru’l-kitâbi’l- Arabî, Beyrut,1987.
• _____, Minhâc fî Usûli’d-dîn, Mektebetü Merkezi Bedri’l-ilmî ve’s-segâfî, Sun’â, ts.
• ez-Zerkânî, Muahammed Abdulazim, Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1995.