XIX. YÜZYIL TÜRK ROMAN KAHRAMANLARININ MESLEKLERİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Sayı: 13, 80 - 102, 01.02.2018

Mehmet Onur Hasdedeoğlu

Öz

Tanzimat Fermanı ile bir devlet politikası olarak öncelikle askeri alanda başlayan modernleşme, kısa bir süre içerisinde devletin bütün organlarına yayılarak toplumun gündelik hayatını da etkiler. Tanzimat sonrasında Batı medeniyetinin etkisiyle, Osmanlı toplumunun meslek tercihlerinde de çeşitli değişiklikler meydana gelir. Geleneksel mesleklerin kimi değişime uğrar; kimisi ise gelişen teknolojinin sağladığı kolaylıklara yenik düşerek hayat sahnesinden yavaş yavaş silinir. Bununla birlikte modernleşmenin etkisiyle yeni meslek dalları da ortaya çıkar. Hayatın ve toplumun nabzını tutan yazarlar ise toplumun değişen ihtiyaçlarına paralel olarak oluşan yeni iş sahalarını ve meslek gruplarını, yarattıkları kahramanlar aracılığıyla romanlarına yansıtırlar. Bu çalışmanın amacı, XIX. yüzyıl Türk romanlarına yansıyan meslekleri tespit ederek, yazarların bu mesleklere karşı bakış açısını ortaya koymaktır. Bu doğrultuda, XIX. yüzyılda yayımlanmış romanlara yansıyan meslek grupları ayrı başlıklar altında irdelenmiş; mesleklerin romanlardaki işlevleri ile yazarların bu mesleklere bakışı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

roman, kahraman, meslek, Batılılaşma, toplumsal değişim

AN ASSESSMENT ON THE PROFESSIONS OF XIXTH CENTURY TURKISH NOVEL HEROES

Öz

Modernisation as a government policy, at first starts in the military field with the rescript of Gülhane, soon afterwards affects the daily life by spreading out all government bodies. After the rescipt of Gülhane, with the influence of Western civilization, several changes occur in the choice of profession of the Ottoman society. Some traditional professions undergo a change; some defeated by the concenience that is provided by the developing technology, go out of existence. However with the influence of modernisation, new professions come to light. The authors who keep their finger on the pulse of life and society, reflect the new trade circle and occupational groups occured in parallel with the changing needs of the society through their novel heroes. The aim of this study is to determine the professions that are reflected in XIXth century Turkish novels and present the viewpoints of the authors with regard to these professions. Accordingly, the occupational groups that are reflected in XIXth century Turkish novels, are examined in separate titles; the functions of the professions in the novels and the viewpoints of the authors are evaluated.

Anahtar Kelimeler

novel, hero, profession, Westernization, social change

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi, Dünyaya İkinci Geliş Yahut İstanbul’da Neler Olmuş; Felatun Bey ile Rakım Efendi; Hüseyin Fellah, Haz. Kâzım Yetiş vd., Türk Dil Kurumu Yayınları, An- kara, 2000a.
• Ahmet Midhat Efendi, Karnaval; Vah, Haz. Kâzım Yetiş, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000b.
• Ahmet Midhat Efendi, Yeryüzünde Bir Melek, Haz. Nuri Sağlam, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000c.
• Ahmet Midhat Efendi, Cinli Han; Taaffüf; Gönüllü, Haz. Ali Şükrü Çoruk vd., Türk Dil Kuru- mu Yayınları, Ankara, 2000d.
• Ahmet Midhat Efendi, Paris’te Bir Türk, Haz. Erol Ülgen, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000e.
• Ahmet Midhat Efendi, Cellat; Esrâr-ı Cinâyât, Haz. Ali Şükrü Çoruk vd., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000f.
• Ahmet Midhat Efendi, Müşahedat, Haz. Necat Birinci, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000g.
• Ahmet Midhat Efendi, Çengi; Kafkas; Süleyman Muslî, Haz. Erol Ülgen, Türk Dil Kurumu Ya- yınları, Ankara, 2000h.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2006.
• Fesch, Paul, Abdülhamid’in Son Günlerinde İstanbul, Çev. Erol Üyepazarcı, Pera Turizm Yayın- ları, İstanbul, 1999.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi, Şık, Haz. Emre Taylan, Everest Yayınları, İstanbul, 2009.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi, İffet Haz. Emre Taylan, Everest Yayınları, İstanbul, 2011.
• Halis, İsa, Tanzimat Dönemi Eğitim Sistemi, Serhat Kitabevi, Konya, 2005.
• Kahya, Esin, “Tanzimatta Eski ve Yeni Tıp”, 150. yılında Tanzimat, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992, s. 289-302.
• Karaca, Şahika, “Fatma Aliye Hanım ve Refet Üzerine…”, Refet, Kesit Yayınları, İstanbul, 2012, s. 13-24.
• Karpat, Kemal H, Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Çev. Dilek Özdemir, İmge Kitabevi, Ankara, 2006.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Tuna, Arkadaş Yayınevi, An- kara, 2009.
• Mehmed Murad, Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, Haz. Tecettin Şimşek, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
• Meriç, Nevin, Âdâb-ı Muâşeret: Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi (1894-1927), Kapı Ya- yınları, İstanbul, 2007.
• Nabizade Nazım, Zehra; Karabibik, Haz. Özlem Fedai, Özgür Yayınları, İstanbul, 2004.
• Namık Kemal, İntibah, Haz. Yakup Çelik, Akçağ Yayınları, Ankara, 2011.
• Orhonlu, Cengiz, “Tulumbacı”, İslâm Ansiklopedisi, C. 12/2, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1988, s. 50-54.
• Papila, Aytül, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma Döneminde Resim Sanatının Ortaya Çıkışı ve Osmanlı Kimliğinin Resimsel Anlatımı”, Sanat ve Tasarım Dergisi, Gazi Üni- versitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Ankara, S. 1, 2008, s. 117-134.
• Recaizade Mahmut Ekrem, Araba Sevdası, Haz. Seyit Kemal Karaalioğlu, İnkılâp Kitabevi, İs- tanbul, yy.
• Sami Paşazade Sezai, Sergüzeşt, Haz. Zeynep Kerman, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
• Şemsettin Sami, Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat, Haz. Özlem Nemutlu, Özgür Yayınları, İstanbul, 2003.
• Uludağ, Osman Şevki, “Tanzimat ve Hekimlik”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940, s. 966-977.
• Uşaklıgil, Halid Ziya, Nemide, Haz. Berna Sağıroğlu, Özgür Yayınları, İstanbul, 2005.
• Uşaklıgil, Halid Ziya, Bir Ölünün Defteri, Haz. Orhan Oğuz, Özgür Yayınları, İstanbul, 2009.
• Uşaklıgil, Halid Ziya, Ferdi ve Şürekâsı, Haz. Samet Öz, Özgür Yayınları, İstanbul, 2011.
• Ünver, A. Süheyl, “Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Yeni Notlar”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940. s. 933-960.