KAZAKİSTAN’DAKİ AHISKA TÜRKLERİNİN DİL TERCİHLERİ VE KİMLİKLERİNE ETKİLERİ

Yıl 2018, Sayı: 13, 298 - 312, 01.02.2018

Durmus Karci Mustafa Çetin

Öz

1944 yılı sonları itibariyle Ahıska, Ahılkelek, Aspinza, Adıgön ve Bogdanovka Sancak’larında bulunan yaklaşık 220 köyde yaşayan 120 bine yakın Ahıska Türkü, normalde hayvan taşınan vagonlara ve kamyonlara doldurularak yurtlarından uzaklaştırılmış ve Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Sibirya’ya sürülmüştür. Sürgün edilmeleri sürecinde ise Ahıska Türklerine, Alman tehlikesinden korunmaları amacıyla geçici olarak göç ettirildikleri ve en kısa zamanda topraklarına geri dönecekleri söylenmiştir. Ahıska Türklerinin sürgün sonrasında Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Azerbaycan gibi Türk Devletleri içerisinde yer alması ve bu ülkelerde eğitim görmesi, hem kültür ve sosyal yaşam anlamında bu ülkelerden etkilenilmesini hem de sayılan ülke dillerinden kelimeler almasını beraberinde getirmiştir. Bununla birlikte bugün için bölge ağzını konuşan kişilerde Rusça ve diğer Türk lehçelerinden alınan kelimelerin kullanılması; kişilerin eğitim düzeylerine, mesleklerine ve sosyal yaşam içerisindeki konumlarına göre farklılık gösterebilmektedir. Bu çalışmada; Ahıska Türklerinin sürgün edilmeleri, sürgün sonrasında Ahıska Türklerinin yerleştikleri bölgeler, Kazakistan’a sürülen Ahıska Türkleri ve Kazakistan’daki Ahıska Türklerinin dil tercihlerinin kimliklerine etkileri ele alınmakta ve değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahıska Türkleri, 1944 Sürgünü, Kazakistan, Dil, Kültür

THE EFFECTS OF LANGUAGE CHARACTERS AND IDENTITY OF MESKHETİAN TURKISH IN KAZAKHSTAN

Öz

By the end of 1944, approximately 120 Meskhetian Turks living in approximately 220 villages in Ahiska, Ahlkelek, Aspinza, Adigon and Bogdanovka Sancakları were normally removed from their homes by being loaded into wagons and trucks carrying animals and transported to Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan and Siberia. In the process of exile, Meskhetian Turks were told that they would be temporarily displaced for protection from German danger and return to their land as soon as possible. The fact that the Meskhetian Turks are included in the Turkish States such as Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan and Azerbaijan and that they are educated in these countries after the exile brought about the influence of these countries in terms of culture and social life as well as receiving the words from the counted languages. Nevertheless, the words are taken from the Russian and other Turkish dialects for those who speak the region today; their level of education, their profession, and their position in social life. In this study; The effects of the deportation of the Meskhetian Turks, the regions where the Meskhetian Turks are located after the deportation, the Meskhetian Turks who are expelled to Kazakhstan, and the language preferences of the Meskhetian Turks in Kazakhstan are examined and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Meskhetian Turks, 1944 Deportation, Kazakhstan, Language, Culture.

Kaynakça

• Memmedoğlu, Rövşen. (Memmedoğlu, Rövşen. 1966. Gürcistan-Lagodehi ilçesi), Ahıska Gaze- tesi’nin Baş Editörü 16 Mayıs 2017 tarihinde Almatı’da yapılan röportaj.
• Ahıska Gazetesi. (2016, 15.09). Ahıska Gazetesi Resmi İnternet Sitesi, http://www.ahiska- gazeta.com/tr/pages/22.html.
• “Ahıska Türkleri”. (2016, 15.04). Dünya Ahıska Türkleri Birliği (DATÜB) Resmi İnternet Sitesi, http://www.datub.eu/.
• Ataöv, T.( 2007). “Ahıska Türkleri: Kendine Özgü Durumları”. Ankara: Bizim Ahıska Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 7.
• Aydıngün, A. (2001). Rethinking Ethnic Identity Formation, The Case of the Ahıska (Meskhe- tian) Turks in Turkey and Kazakhstan, Middle East Technical University Unpublished Ph.D Dissertation, Ankara.
• Aydıngün, A. (2002). “Ahıska (Meskhetian) Turks: Source of Conflict in the Caucasus?”. The International Journal of Human Rights, Volume: 6, Number: 2, pp.
• Aydıngün, A. (2002/a.) “Kültürünü Koruyan Bir Halk: Ahıska Türkleri”. VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Genel Konular Seksiyon Bildirileri Kitabı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aydıngün, A. ve Aydıngün, (2014). İ. Ahıska Türkleri – Ulusötesi Bir Topluluk ve Ulusötesi Aileler. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Aydıngün, Ayşegül. vd.(2006). Meskhetian Turks – An Introduction to their History, Culture and Resettlement Experiences, Editor: Ranard, D. A., Published by the Center of Aplied Linguistics, Washington. Culture Profile No. 20
• Babatürk, L. (2008). Almatı Bölgesinde Yaşayan Ahıska Türklerinin Ağzı, Kırgızistan – Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Biş- kek.
• Balım, Ç. ve Aydıngün, A. (2003). “Dil ve Grup Kimliği: Ahıska Türkleri”, Günümüz Dilbilim Çalışmaları, İstanbul: Multilingual Yayınevi.
• Bayraktar, R. (1999). Ahıska (21. Yüzyılda İnsanlık Dramı), İhlâs Matbaacılık, İstanbul.
• Bayraktar, R. (2012). “Sovyetlerin Kurulum Sürecinde Stalin’in Sürgün Kararları: Stalinizim – Gulag – Reperssiya – Ukaz”, Türk Yurdu Dergisi, Mart Dönemi, Cilt: 33, Sayı: 307, s. 230 – 238.
• Bilge, N. (2011). “Conflict and Cultural Identity: Meskhetian Turks”, 24rd Annual International Association of Conflict Management Conference Istanbul – Turkey, July, pp. 3 – 6.
• Birsel, H. (2006). Eski Dünyanın Karanlık Yüzü – Orta Asya Jeopolitiği, IQ Kültür – Sanat Yayın- ları, İstanbul.
• Buntürk, S. (2005). 20. Yüzyılda Ahıska Türkleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Çalışkan, İ. (2012). “20. Asırda Asya’da Din Politikaları: Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği Hâki- miyetinde Belirleyenler ve Belirlenenler”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, Editör: Kafkasyalı, M. S., Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk – Kazak Üniversitesi Yayınları, Ankara – Türkistan.
• “DATÜB Kurumsal”. (2016). DATÜB Resmi İnternet Sitesi, ttp://www.datub.eu/kurumsal.html, Erişim: 20.09.2016.
• Demiray, E. (2012). “Anavatanlarından Sekiz Ülkeye Dağıtılmış Bir Halk: Ahıska Türkleri”, Turkish Studies, Cilt: 7, Sayı: 3, s. 877 – 885.
• Devrişeva, F. (2006). Ahıska Türkleri (Sözlü Bağlamında), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Devrişeva, H. (2010). Kazakistan’da Ahıska Türklerinin Sosyal – Kültürel Yapılarındaki Değiş- meler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Ersöz, S. (2013). Türkiye Ahıskalıları Ağzı, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Ensti- tüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Gocayeva – Memmedova, G. (2009). “Yüz Yıl Önce Ahıska’da Okullar”, Bizim Ahıska (Üç Aylık Kültür Dergisi), Bahar Dönemi, Sayı:14, Yıl: 5, s. 14 – 17.
• Gonquest, R. (1987). “Kayıp Bir Halk: Rusya Mesketyaları”, Çeviren: Özbilen, E., Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 50, s. 183 – 188.
• Gökbel, A. (2000). Kıpçak Türkleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Günay, N. (2012). “Osmanlı’nın Son Döneminde Ahıska Türklerinin Anadolu’ya Göç ve İskânı”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 61, s. 121 – 142.
• Hacılı, A. (1992). Geribem Bu Vetende (Ahıska Türklerinin Etnik Medeniyeti), Gençlik Yayınevi, Bakü.
• Kolukırık, S. (2011). “Sürgün, Toplumsal Hafıza ve Kültürel Göç: ABD’deki Ahıska Türkleri Üzerine Bir Araştırma”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 59, Güz Dö- nemi, s. 167 – 190.
• Modebadze, V. (2009). “Historical Background of Meskhetian Turks’ Problem and Major Obs- tacles to the Repatriation Process”, IBSU Scientific Journal, Volume: 1, Number: 3, pp. 113 – 128.
• Önal, Ü. (2014). Ahıska’dan Sürgün Hatıraları, Ankara: Matsa Basımevi.
• Rafatov, İ. (1996). Mesheti’ye ve Meshtiler (Meshetiye – i Meshi). Bişkek: İlim Yayınevi.
• Seferov, R. (2005). “Sovyet Dönemi ve Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Nüfusunun Etnik Yapı- sındaki Değişimler”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 17, s. 395 – 409.
• Seferov, R. ve Akış, A. (2008). “Sovyet Döneminden Günümüze Ahıska Türkleri’nin Yaşadıkları Coğrafyaya Genel Bir Bakış”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, Güz Dönemi, s. 393 – 411.
• Türk, F. ve Yılmaz, S. (2014). “Çimkent Ahıska Türkleri Derneği Başkanı Latif Şen ve Ahıska Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Ruşen Mehmetoğlu ile Söyleşi”, Elektronik Siyaset Bi- limi Araştırmaları Dergisi, Ocak Dönemi, Cilt: 5, Sayı: 1, s. 66 – 79.
• Uravelli, O. (1994/a). “Sovyet Resmî Belgelerinde Ahıska Sürgünü”, Bizim Ahıska Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 16, s. 8 – 11.
• Veyseloğlu, A. P. (1999). Ahıska Türkleri’nin Dramı. Ankara: Ocak Yayınları.
• Yılmaz, S. (2016). “Büyük Sürgün Kafkasya: Yeni Vatan Kazakistan”, EkoAvrasya: Avrasya Ekonomik İlişkiler Derneği Resmi İnternet Sitesi, http://ekoavrasya.net/ Duyu- ru.aspx?did=210&lang=TR, Erişim: 15.09.2016.
• Zeyrek, Y. (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Ankara: Pozitif Matbaacılık.
• Zeyrek, Y. (2006). Ahıska Araştırmaları. Ankara: Kozan Ofset.
• Zeyrek, Y. (2007). “Gürcistan’ın Sürgündeki Ahıska Türkleriyle İlgili Çıkardığı Kanun Üzerine Düşünceler”, Bizim Ahıska Dergisi, Sonbahar Dönemi, Sayı: 8, Yıl: 3, s. 3 – 8.
• 07.1992 Tarih ve 3835 Sayılı Ahıska Türklerinin Türkiye’ye Kabulü ve İskânına Dair Kanun.