DİYABET VE SOSYO-KÜLTÜREL YAKLAŞIM

Yıl 2017, Sayı: 12, 180 - 195, 01.12.2017

Gülcan Bakan Arife Azak Ümran Özdemir

Öz

Diyabet en üretken çağlarında bireyleri ve aileleri etkileyen ve yaşlıların yaşam beklentilerini azaltan küresel bir sağlık sorunudur. TURDEP-I ve TURDEP-II çalışmasına göre Türk erişkinlerde tip 2 diyabet sıklığının geçen yıllarda önemli derecede arttığı ve %7,2’den %13,7’ye ulaştığı görülmüştür. Diyabet tüm gelir düzeylerindeki ülkelerde ekonomik ve sosyal yönden insanları etkiler, ulusal sağlık bütçesini ve üretkenliği azaltır, ekonomik büyümeyi yavaşlatır, yoksul ailelerde ekonomik yıkımlara neden olur ve sağlık sistemlerine aşırı bir yük oluşturur. İnsanlar hastalıkların kökeni ve tedavilerle ilgili algı ve inanışlarını, çocukluk çağında öğrenir ve içinde yaşanılan kültür tarafından onaylanması ile edinir. Hastanın kendi inançlarıyla uyumlu bir tedavi planı, başarılı olma şansını yükseltir. Diyabetin yönetiminde hastanın sosyokültürel değerlendirmesi yapılmalı hastalığın sosyal, duygusal etkileri, kültürel kimliği, kişilerarası ilişkiler ve sosyal desteği ortaya çıkaracak sağlık inanışları ve davranışları belirlenmelidir. Bu makalede bireylerin diyabet yönetimi ile ilgili davranış ve uygulamalarını etkileyen sosyo-kültürel faktörler incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

diyabet, kültür, hemşirelik

DIABETES AND SOCIO-CULTURAL APPROACH

Öz

Diabetes is a global health problem affecting families and families in the most productive ages and reducing the life expectancy of the elderly. According to TURDEP-I and TURDEP-II studies, the incidence of type 2 diabetes in Turkish adults has increased significantly over the past years and has increased from 7.2% to 13.7%. The burden of diabetes drains national healthcare budgets, reduces productivity, slows economic growth, causes catastrophic expenditure for vulnerable households and overwhelms healthcare systems. People acquire their perceptions and beliefs about the origins and treatments of diseases through childhood learning and approval by the culture in which they live. A treatment plan that is consistent with the patient's own beliefs increases the chance of success. In the management of diabetes, the sociocultural evaluation of the patient should identify the health beliefs and behaviors that will elicit the social, emotional, cultural, interpersonal and social support of the illness. This article examines the socio-cultural factors that affect the behavior and practice of individuals in diabetes management.

Anahtar Kelimeler

diabetes, culture, nursing

Kaynakça

• Arıkan D., Sivrikaya S.K., Olgun N., (2009) Complementary Alternative Medicine Use in Children With Type 1 Diabetes Mellitus in Erzurum, Turkey. Journal Of Cli- nical Nursing, ;18(15):2136-2144.
• Aslan Ü, Korkmaz M (2015) Diyabetli Bireylerin İnsülin Uygulama 
 Bilgi-Beceri Dü- zeyleri: Doğru ve Yanışlar, DEUHFED, 8(1):18-26.
• Aytaç Ö., Kurtdaş MÇ., (2015) Sağlık - Hastalığın Toplumsal Kökenleri̇ Ve Sağlık Sos- yoloji̇si̇, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1): 231-250
• Brown S. A., Garcıa, A. A. , Kouzekananı, K., Hanıs C. L., (2002), Culturally Compe- tent Diabetes Self-Management Education for Mexican Americans, Dıabetes Ca- re, Volume 25, Number 2, February
• Bulutlar O.N., (2015), Diyabet Hastalarına Beslenme Açısından Yaklaşım, Okmeydanı Tıp Dergisi 31(Ek sayı):39-44
• Bolsoy N, Sevil Ü., (2006), Sağlık-Hastalık Ve Kültür Etkileşimi, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi,;9:78-87.
• Caballero E. N., (2006), Cultural Competence in Diabetes Mellitus Care: An Urgent Need, Accepted For Publication, 1557-0843/$32.00 Excerpta Medica, Inc., Volu- me 2, Number 2, USA, October
• Collins-McNeil J, Edwards CL, Batch BC, Benbow D, McDougald CS, Sharpe DA. (2012), Culturally Targeted Self Management Program For African Americans With Type 2 Diabetes Mellitus. Canadian Journal of Nursing Research; 44(4):126-41.
• Çevirme A (2012) Kültür ve Beslenme, Kültürlerarası Hemşirelik, Editörler: Seviğ Ü, Tanrıverdi G. İstanbul Kitabevi, 1:75-91
• Çınar D, Olgun N, Yava A. 
Kültürlerarası Diyabet Beslenme Algoritması. Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Forumu Dergisi Ocak-Haziran 2017; 9(1):1-6.
• Durna, Z., &Akın, S., (2012). Kronik Hastalıklar ve Bakım. Nobel Tıp Kitabevi: İstanbul, pp. 1-65
• Elmacı N., (2013), Sağlık Antropolojisi, Diyarbakır Örnekleri, Siyasal Kitabevi., Ankara Mart s:26-59
• Ergün ve ark., (2017), Sağlık Bakımındaki Gelişmeler ve Bakım Uygulamaları, Ed: Ka- radakovan A. ve Aslan F. E., Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım, Nobel Ki- tabevi, 4ç Baskı, Adana, , s: 1-20
• Giger JN., et al., (2002). The Giger and Davidhizar Transcultural Assessment Mode. Journal of Transcultural Nursing. 13: (185) pp.185-188
• Haviland W.A., Prins H. E. L., Walrath D., Mcbride B. (2008), Kültürel Antropoloji, Kaktüs Yayınları, 1. Basım, İstanbul, , s:825-829
• Hawthorne K, Robles Y, Cannings-John R, Edwards AG. (2008) Culturally Appropriate Health Education For Type 2 Diabetes Mellitus in Ethnic Minority Groups. Cochrane Database Syst Rev. 16;(3):CD006424. IDF Dıabetes Atlas, Seventh Edition (2015). http://www.oedg.at/pdf/1606_IDF_Atlas_2015_UK.pdf Erişim Tarihi:24.11.2017
• International Diabetes Federation, 2017, https://www.idf.org/ Erişim Tarihi:24.11.2017
• İlhan Satman İ. Proje Yürütücüsü, TURDEP-II ÇALIŞMA GRUBU, (2010), http://istanbultip.istanbul.edu.tr/wp- content/uploads/attachments/021_turdep.2.sonuclarinin.aciklamasi.pdf
• Karakurt P, Aşılar RH, Yıldırım A. (2013), Diyabetli Öz-Bakim Gücü ve Algıladıkları Sosyal Desteğin Değerlendirilmesi, ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi; 14(1) : 1 - 9
• Kaynak İ , Polat Ü. (2017), Diabetes Mellitus’lu Hastaların Tamamlayıcı Ve Alternatif Tedavileri Kullanma Durumları Ve Diyabet Tutumları İle İlişkisi, Genel Tıp Dergisi,;27(2):56-64
• Kuğuoğlu S., (2017), Traskültürel Hemşirelik, Ed: Karadakovan A. ve Aslan F. E., Dahi- li ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım, Nobel Kitabevi, 4. Baskı, Adana, , s: 77-98
• Moravej H., Salehi A., Shamsedini A., Kolouri S., Karamizadeh Z., Complementary and Alternative Medicine to Treat Diabetes Mellitus Type 1 in Southern Iran, Iran J Med Sci. 2016 Jan;41(1):71-2.
• Olgun N., (2012), Diyabet (Tip 2) ve Bakım, Ed: Durna Z., Kronik Hastalıklar ve Bakım, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, , s:291-332
• Pehlivan S. , Yıldırım Y., Fadıloğlu Ç., (2013), Kanser, Kültür ve Hemşirelik, Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt: 4 • Sayı: 4 •
• Rong X., et al., (2016). Cultural Factors İnfluencing Dietary And Fluid Restriction Be- haviour: Perceptions Of Older Chinese Patients With Heart Failure, Journal Of Clinical Nursing, 26: Pp. 717–726
• Satman I, Editor. TURDEP-II Sonuçları. Türk Endokronoloji ve Metabolizma Derneği [homepage on the internet]. Avaible from: http://www.turkendokrin.org/fi les/fi le/ TURDEP_ II_2011.pdf Last access: 16th May 2011.
• Satman İ. (2009), Diabetes Mellitus Epidemiyolojisi, Satman İ. Bölüm Ed: Diabetes Mellitus 2009 Multidisipliner Yaklaşımla Tanı, Tedavi ve İzlem, İmamoğlu Ş. Ed. Deomed Medikal Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul,: s. 11-35.
• Smeltzer, SC., et al., (2008). Brunner & Suddarth’s Textbook of Medical-Surgical Nur- sing. Lippincott Williams & Wilkins: Philadelphia, pp.165-185
• Schulmeister LK., (1999), Culturel Issues in Cancer Care. in Oncology Nursing: As- sessment and Clinical Care. Miaskowski C, Buchsel C. Eds. Mosby.:383-401.
• Shaw SJ., et al., (2009). The Role of Culture in Health Literacy and Chronic Disease Screening and Management, J Immigrant Minority Health. 11: pp.460–467
• Sivrikaya SK, Çınar
(Ocak-Haziran 2016), ;D. Diyabet ve Kültürel Yaklaşım. Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Forumu Dergisi 8(1):30-37.
• Sungur G., (2012), Kronik Hastalıklarda Kültürel Yaklaşım, Ed: Seviğ Ü., Tanrıverdi G., Kültürlerarası Hemşirelik, İstanbul Tıp Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul, , s:181-202
• Şahin NH., Bayram GO., Avci D. (2009), Kültürlere Duyarlı Yaklaşım: Transkültürel Hemşirelik, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 6 (1): 2-7
• Tanrıverdi G., (2012), Kültürlerarası Hemşirelik Modelleri, Ed: Seviğ Ü., Tanrıverdi G., Kültürlerarası Hemşirelik, İstanbul Tıp Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul, , s:117-123
• Tanriverdi̇ G., (2012). Çanakkalede'de Yaşayan Romanların Purnell’i̇n Kültürel Yeter- li̇li̇k Modeli̇ İle Değerlendi̇ri̇lmesi̇, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 15: (4), pp.244-253
• Topbaş E, Bay H, Turan BB, Emi̇r AH, Çıtlak U. (2013), Kültürlerarası Hemşirelik Kavramının Yoğun Bakıma Yansımaları, Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi; 17(1):37-43
• Tortumluoğlu G., (2004). C.Ü. Transkültürel Hemşirelik Ve Kültürel Bakim Modeli Örnekleri. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 8: (2), pp.47-57
• Williams, LS., & Hopper PD., (2007). Understanding Medical Surgical Nursing. F.A. Davis Company: Philadelphia, pp.30-47
• Williamson M, Harrison L. (2010), Providing culturally appropriate care: a literature review, Int J Nurs Stud;47:761-9.
• Yarbro CH., & Wujcik D., & Gobel BH., (2011). Cancer Nursing. Principles and Practi- ce, Jones and Bartlett Publishers: Sudbury, pp.72-94
• Zengi̇n O., Fırat E., Acar B. (2017) Bazı Sosyo-Demografi̇k Özelli̇kler Açısından Di̇yabetli̇ Bi̇reyleri̇n Psi̇kososyal Uyum Düzeyleri̇ Üzeri̇ne Bi̇r Araştırma, Bozok Tıp Dergisi, ;7(3):73-80