İHVAN-I SAFA FELSEFESİNDE İHTİLAF KAVRAMI VE İHTİLAFA DÜŞÜLME SEBEPLERİ

Yıl 2017, Sayı: 12, 268 - 288, 01.12.2017

Hasan Ocak

Öz

Mezheplerin ortaya çıkış sebepleri, bir mezhebe mensup olma meselesi, fıkhi/itikadi/felsefi meselelerde mezheplerin ihtilaflı görüşlerinin sebepleri, içtihat, taklit ve benzeri konular eskiden olduğu gibi günümüzde de güncelliğini yitirmemekte; daima gündemde kalmaktadır. “Mezhepler neden ortaya çıktı?”, “bir mezhebe bağlanmak zorunda mıyım?”, “bir meselenin hükmü hakkında neden birden fazla farklı görüş vardır?”, “dini konularda alimler niçin birbirinden farklı açıklamalar yapabiliyorlar?” gibi sorular hep sorulmaktadır. Bu sorular ya sadece dinini sahih bir şekilde yaşamak isteyenlerin öğrenme merakından ya da dinin sahih bir şekilde anlaşılmasını engelleyerek insanları dinden soğutmak isteyenlerin art niyetinden kaynaklanmaktadır. Bu tür soruların cevabına yönelik pek çok çalışma İslam düşünce tarihinde bulunabilir. Biz ise bu makalemizde konuyla ilgili olarak önemli görüş ve düşüncelere sahip olduklarını düşündüğümüz İhvan-ı Safa’nın fikirleri ışığında söz konusu soruların cevaplanmasına yönelik olarak özellikle felsefi/fikri ayrılıklar ve bunların sebepleri üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

İhvan-ı Safa, İhtilaf, Felsefe, Mezhep, Yorum

THE CONCEPT OF DISPUTE AND ITS REASONS IN THE PHILOSOPHY OF IKHWAN-I SAFA

Öz

The reasons why madhabs emerged; the issues to belong to a specific madhab; the reasons of controversial views in matters of fiqh/faith/philosophical issues; ijtihad, imitative and subjects the like still are actual today as yesterday and remain on the agenda. Thus questions like “Why emerged madhabs?”, “Do I have to admit to a madhab?”, “Why there are more than one different views on a special matter?”, “Why do scholars make different explanations on religious issues?” have been asked always. These questions are raised either by people who want to learn and live religion properly, or by malicious intentions of people who want to prevent others from learning religion properly and thus disincline them from religion. There are numerous studies in the history of Islamic thought that deal with the answers of these questions. In this paper I will focus on Ikhwan-ı Safa’s important views and thoughts on this subjects by emphasizing the philosophical/intellectual discrepancies and its reasons in answering these questions.

Anahtar Kelimeler

Ikhwan-ı Safa, Dispute, Philosophy, Madhab, Hermeneutics

Kaynakça

• Ahmet Koç, İhvân-ı Safâ’nın Eğitim Felsefesi, MÜİV Yayınları, İstanbul 1999
• Ali Sami en-Neşşâr, Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fi’l-islâm, Dâru’l-maârif, Kahire 1965, II
• Ann K. S. Lambton, State and Government in Medieval Islam, Oxford University, Press, London trs.
• Bayram Ali Çetin Kaya, “İhvân-ı Safâ Düşüncesinde Temel Tasavvufî Kavramlar ve Meseleler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt IX/2, 2005
• Bayram Ali Çetinkaya, “İhvân-ı Safâ Felsefesinde Sayıların Gizemi Üzerine Bir Çözüm- leme Denemesi”, Felsefe Dünyası, 2003/1, sayı: 37
• Bayram Ali Çetinkaya, İhvân-ı Safâ’nın Dinî ve İdeolojik Söylemi, Elis Yayınları, Anka- ra 2003
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali Râzî, Muhtasaru ihtilâfi’l-ulemâ li’t-Tahâvî, (nşr. Ab- dullah Nezir Ahmed), Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1995
• Dihlevî, Şah Veliyyullah, el-İnsâf fî beyâni sebebi’lihtilâf, (nşr. Abdulfettâh Ebû Ğudde), Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1997.
• Ebû Bekir Ahmed b. Ali Râzî el-Cessâs, Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulemâ li’t-Tahâvî, neşr.: Abdullah Nezir Ahmed), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1995
• Ebû Hilâl Askerî, el-Furûk fi’l-Luğa, Beyrût, 1991
• Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmâil b. İshâk El-Eş'ari, Makalatü'l-İslamiyyin ve İhti- lafü'l-Musallin, Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut, 2012
• el-Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed, Kitâbü’t-Tarîfât, Beyrut 1995,.
• Enver Uysal, İhvân-ı Safa Felsefesinde Tanrı ve Âlem, İstanbul 1998
• Enver Uysal, İhvan-ı Safa md., DİA , C. 22
• Fârâbî, Kitâbü’l Cem‘ beyne re’yeyi’l hakîmeyn, nşr. A. Nasrî Nâdir Dârü’l-Maşrık, Beyrut, 2001
• Feyrûzâbâdî, el-Kamûsu’l-muhît
• Gazzâlî, el-Munkiz mine’d-Dalâl, nşr. Ahmed Şemseddin, Mecmûatü Resâili’l- Gazzâlî içinde, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988
• H. İbrahim Kutlay, “Keşfü’l-Gummeh bi-Takhric-i Hadis-i İhtilaf-u Ümmeti Rahmeh” (Arapça), Hadis Tetkikleri Dergisi, (HTD), II/1, 2014
• Hamdi Onay, İhvan-ı Safa’da Varlık Düşüncesi, İnsan Yayınları, İstanbul 1999
• Hannâ el-Fahûrî, Târîhu’l-felsefeti’l-arabiyye, Dâru’l-cîl, Beyrut 1982, I
• Hasan Aydın, “İhvân es-Safâ’da Bilim Eğitimi Amacı ve Bilim Sınıflaması”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 6, sayı: 21, 2007
• Hasan Ocak, İhvan-ı Safa’nın İnsan Tasavvurunda Bilgi-Ahlak-İman İlişkisi, Tibyan Yay., İzmir, 2016
• İbn Cerîr Ebû Cafer et-Taberî, İhtilâfu’l-fukahâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• İbn Kuteybe, Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs, tahk.: Abdülkadir Atâ, Müessetü kütübi’s- sekâfiyye, Beyrut 1998,.
• İbrahim Agah Çubukçu, “İhvan as-Safâ ve Ahlâk Görüşleri”, AÜİFD, sayı: 12, Ankara 1964
• İhvan-ı Safa, Resail-ü İhvani’s-Safa ve Hullani’l-Vefa, Neş: Arif Tamer, Beyrut, 1995”
• İsmail Hakkı İzmirli, “İhvân-ı Safa Felsefesi”, Sebil er-Reşad, sayı: 29 İstanbul 1949
• İsmail Taş, İhvan-ı Safa'da Felsefe ve Din Münasebeti, Palet Yay., İstanbul, 2012
• İsmail Yakıt, İhvân-ı Safa Felsefesinde Bilgi Problemi, İÜEF Yayınları, İstanbul 1985
• İzmirli, İhvân-ı Safâ Felsefesi ve İslam’da Tekâmül Nazariyesi, haz.: Celaleddin İzmirli, İstanbul, 1949
• M. Âbid el-Câbirî, Tekvînü’l-akli’l-arabî, el-Merkezü’s-sekâfiyyü’l-arabî, Beyrut, 1991.
• Mâcit Fahri, İslâm Felsefesi Kelâm ve Tasavvufuna Giriş, çev. Şahin Filiz, İnsan Yay., İstanbul 2000.
• Mâcit Fahri, İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İklim Yay., İstanbul 1987.
• Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu, İSAM Yay., Ankara, 2002
• Mecduddin Muhammed b. Ya’kub el-Feyrûzâbâdî, Basâiru zevi’t-temyîz, el- Mektebetü’l İlmiyye, Beyrut, ts., Ayhan Tekineş, Hadisleri Anlama Problemi, Işık Yay., İstanbul 2002
• Mecduddin Muhammed b. Ya’kub el-Feyrûzâbâdî, el-Kamûsu’l-muhît, Müessesetü’r- risâle, Beyrut 1987
• Râğıb el-İsfehânî, Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân tahk.: Muhammed Seyyid Keylânî, Dâru’lma‘rife, Beyrut, ts. İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Dâru’l-fikr, Beyrut 1990
• Şah Veliyyullah ed-Dihlevî, el-İnsâf fî Beyâni Sebebi’l-İhtilâf, Neşr.: Abdulfettâh Ebû Ğudde, Dâru’n-nefâis, Beyrut 1997.
• Şahin Filiz, “Ihvân-Safâ (x. yy.)’ya Göre İnsanın Biyolojik ve Psikolojik Yapısı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 11
• Şahin Filiz, “İhvân-ı Safâ Felsefesinde İnsan”, Makâlât, Konya 1999
• Şahin Filiz, İlk İslâm Hümanistleri –İhvân-ı Safâ Topluluğu ve İnsan Felsefesi, Konya 2002
• Şehristânî, Kitâbü’l- Milel ve’n Nihal, th. Muhammed Seyyid Keylânî, Dâr Sa‘b, Beyrut, 1986
• Taberî, İbn Cerîr Ebû Cafer, İhtilâfu’l-fukahâ, Dâru’l-kütübi’l-ılmiyye, Beyrut, ts.
• Tehâfütü’l- felâsife, nşr. Macit Fahri, Dârü’l-Maşrık, Beyrut, 1990
• Yalçın Çetinkaya, İhvan-ı Safa’da Müzik Düşüncesi, İnsan Yayınları, İstanbul 1995
• Yusuf Ziya, “İhvan-ı Safa”, haz.: Mevlüt Uyanık, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: III, sayı: 6, 2004