YENİ LİSAN HAREKETİ VE DİL PLANLAMASI

Yıl 2017, Sayı: 11, 48 - 73, 01.10.2017

Hürriyet Gökdayı

Öz

Dil planlaması, dilin gelişimine akılcı, amaçlı ve örgütlü bir müdahale olarak tanımlanabilir. Çeşitli etkinlik alanlarını kapsayan böyle bir planlama, hem dilin kendisiyle söz varlığı, türetim, vb. hem de dil dışı hususlarla dilin toplumsal konumu, yazımı, vb. ilgili olabilir. Bu açıdan bakınca, Türkiye Türkçesi, daha önce de olmakla birlikte özellikle Cumhuriyet döneminde ciddi bir planlama yazı devrimi, dilde özleş tir me, vb. geçirmiş bir dildir. Cumhuriyet öncesinde bu planlama daha çok yazı dilini sadeleştirme gayretleri biçiminde görülür. Yeni Lisan Hareketi de genellikle bu gayretlerin bir halkası olarak kabul edilir. Ancak II. Meşrutiyet sonrasında Genç Kalemler dergisiyle ortaya çıkan bir dil ve edebiyat akımı olarak da nitelenen bu hareket, içeriği dikkate alındığında bir klasik dil planlaması girişimi olarak değerlendirilebilir, çünkü klasik dil planlamalarında yaygın biçimde karşılaşılan durum tespiti, planlama, uygulama ve geri bildirim aşamalarını az çok içermektedir. Bu nedenle, Yeni Lisan’ı yalnızca dili sadeleştirmeye yönelik bir hareket şeklinde sınırlandırmayıp bir planlama girişimi olarak görmek daha uygun olabilir. Yazıda dil planlaması kuramlarının ışığında Yeni Lisan Hareketi incelenecek ve bu hareketin dil planlamasını andıran yönleri ortaya konacaktır. Dilde sadeleşme hareketinin bir parçası gibi görülen Yeni Lisan’ı aynı zamanda bir planlama girişimi olarak değerlendiren bu yazıyla Türkiye Türkçesinin geçirdiği dil planlaması tarihinin gözden geçirilmesine katkıda bulunulması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Lisan Hareketi, sadeleşme, dil planlaması, Türkiye Türkçesi

NEW LANGUAGE MOVEMENT AND LANGUAGE PLANNING

Öz

Language planning can be defined as a rational, goal-oriented and organized intervention to the development of a language. Such a planning with various activities can be pertinent to either language itself lexicon, derivation, etc. or extralinguistic subjects the status of language in the society, orthography, etc. . Modern Turkish underwent an exhaustive language planning alphabet reform, simplification of the vocabulady, etc. in the Republican period. Language planing activities before the Republic tried mainly to simplify the written language. New Language Movement is considered to be a round of these attempts. However, this movement, which was characterized as a linguistic and literary movement after the II. Constitutionalism, could be considered as a classic language planning attempt through its stages. Because it includes four stages found classic language plannings: fact-finding, planning, implementation, and feedback. Therefore it would be appropriate to characterize the Movement not just a simplification effort but a language planning attempt. This paper will examine New Language Movement in the language planning framework and present its features reminiscent of a planning. Its hoped that this paper will initiate to interpret New Language Movement which is usually characterized as a simplification effort a language planning attempt. In addition, this paper would help to reconsider the history of Turkish language planning.

Anahtar Kelimeler

New Language Movement, simplification, language planning, Modern Turkish

Kaynakça

• Ager, D. (2005). “Prestige and Image Planning”, Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, E. Hinkel (ed.) içinde, Mahwah, NJ: Erlbaum, 1035–1054.
• Baldauf Jr, R. B. (2006). Rearticulating the Case for Micro Language Planning in a Language Ecology Context, Current Issues in Language Planning, 7 (2-3) 147-170.
• Baldauf, Jr, R.B. ve Kaplan, R.B. (2005). “Language-in education planning”, Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, E. Hinkel (ed.) içinde, Mahwah, NJ: Erlbaum, 1013–1034.
• Bamgbose, A. (2004). “Language Planning and Language Policies:Issues and Prospects,“ Linguistics Today: Facing a Greater Challenge, v. 1, P. G. J. van Sterkenburg (ed.) içinde, Amsterdam: John Benjamin, 61-88.
• Bosnalı, S. (2011). “Dil Planlaması ve Standartlaşma Kapsamında Yeni Lisan Hareketine Toplumdilbilimsel Bir Yaklaşım,” 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, H. Argunşah ve O. Karaburgu (haz.), İstanbul: Türk Edebiyatı. Vakfı Yayınları, 26-41
• Christian, D. (1989) “Language Planning,” Linguistics: The Cambridge Survey, IV Language: The Sociocultural Context, F. J. Newmeyer (ed.) içinde. Cambridge: Cambridge University Pres, 193-209.
• Crystal, D. (1998). The Cambridge Encyclopedia of Language, 2nd Edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• Daoust, D. (1997). “Language Planning and Language Reform,” The Handbook of Sociolinguistics, F. Coulmas (ed.) içinde. Oxford: Blackwell, 436-455.
• Demir, A. (2011). “Milli Kimliğe Doğru Bilinçli Bir Adım: Yeni Lisan,” 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, H. Argunşah ve O. Karaburgu (haz.), İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 89-96.
• Doğançay-Aktuna, S. (1995). “An Evaluation of the Turkish Language Reform After 60 Years,” Language Problems and Language Planning, 19 (3) 221-249.
• Donnacha, J. M. (2000). “An Integrated Language Planning Model,” Language Problems and Language Planning, 24 (1) 11 - 35
• Ercilasun, A. B. (2011). “Modern Türkiye Türkçesinin Doğuşunda Genç Kalemlerin Rolü”, 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, H. Argunşah ve O. Karaburgu (haz.), İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 97-103.
• Fishman, J. A. (1974). “Language Planning and Language Planning Research: The State of the Art,” Advances in Language Planning, J. A. Fishman (ed.) içinde. The Hague: Mouton, 15-33.
• Fishman, J. A. (2006). Do Not Leave Your Language Alone: The Hidden Status Agendas Within Corpus Planning in Language Policy. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Groff, C. (2017). “Language and language-in-education planning in multilingual India: a minoritized language perspective,” Language Policy, 16, 135.
• Haarmann, H. (1990). “Language Planning in the Light of a General Theory of Language: A Methodological Framework,” International Journal of the Sociology of Language, 95, 109- 129.
• Haugen, E. (1966). “Linguistics and Language Planning”, Sociolinguistics, W.M. Bright (ed.) içinde, The Hague: Mouton.: 50-71
• Haugen, E. (1983). “The Implementation of Corpus Planning: Theory and Practice,” Progress in Language Planning, J. Corrubias ve J. A. Fishman (ed.) içinde, Berlin: Mouton, 269-289.
• Heid, U. (2001). Türkiye’de Dil Devrimi (Çev. Nejlet ÖZTÜRK). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• İmer, K. (2001). Türkiye’de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• İmer, K.; Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
• Jahr, E. H. (2014). Language Planning As a Sociolinguistic Experiment: The Case of Modern Norwegian. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Jernudd, B. (1973). “Language Planning as a Type of Language Treatment”, Language Planning: Current Issues and Research, J. Rubin ve R. Shuy (ed.) içinde Washington, D.C.: Georgetown University Press, 11-23.
• Kaplan, R. B. (2004). “Language Planning,” Applied Research on English Language, 2 (1), 1-12.
• Kaplan, R.B. and Baldauf, Jr, R.B. (2003). Language and Language-in-Education Planning in the Pacific Basin. Dordrecht: Kluwer.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK
• Levend, A. S. (1972). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: TDK
• Liddicoat, A.J. (2005). “Corpus planning,” Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, E. Hinkel (ed.) içinde, Mahwah, NJ: Erlbaum, 993–1011.
• Nahir, M. (1984). Language Planning Goals: A Classification”, Language Problems & Language Planning, 8, 294–327.
• Nekvapil, J. (2011). “The History and Theory of Language Planning”, Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, v. 2. [online], E. Hinkel (ed.) içinde, London: Routledge, 871–887, Erişim tarihi: 18 Kasım 2017, https://www.researchgate.net/publication/295912768
• Neustupný, J.V. (1978). Post-structural Approaches to Language. Tokyo: University of Tokyo Press.
• Odabaşı, İ. A. (2008). “Genç Kalemler'in Yeni Lisan ve Bir İstimzac Broşürü ve Bilinmeyen Yazarı”, Müteferrika, 33, 169-196.
• Öksüz, Y. Z. (1995). Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. Ankara: TDK
• Özkan, M. (2011). “Türkçenin Çağdaşlaşma Ekseninde Yeni Lisan Hareketi”, 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, H. Argunşah ve O. Karaburgu (haz.), İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 205-217.
• Polat, N. H. (2011). “Yeni Lisan-Yeni İnsan”, 100. Yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, H. Argunşah ve O. Karaburgu (haz.), İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 245-255.
• Rubin, J. ve Jernudd, B. H. (1971). Can Language Be Planned? Honolulu: University of Hawaii Press
• Rubin, J. (1971). “Evaluation of Language Planning”, Can Language Be Planned?, J. Rubin ve B. H. Jernudd (ed.) içinde, Honolulu: University of Hawaii Press, 217-252.
• Sadoğlu, H. (2003). Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay.
• van Els, T. (2005). “Status planning”, Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, E. Hinkel (ed.) içinde, Mahwah, NJ: Erlbaum, 971–91.
• Wardhaugh, R. (1997). An Introduction to Sociolinguistics. Oxford: Blackwell.