ZITLIKLARIN ŞEKİLLENDİRDİĞİ BİR HİKÂYE: ŞEYH SANʿAN

Yıl 2017, Sayı: 10, 246 - 272, 01.08.2017

Özgür Kıycak

Öz

Klâsik edebiyatı anlamak, bu edebî geleneği besleyen kaynakları tanımak ve anlamakla mümkündür. İslâm düşüncesi “Her şey zıddıyla bilinir” anlayışıyla başlamaktadır. Ortak İslâm medeniyetinin şekillendirdiği Klâsik edebiyatın bünyesinde İslâm düşüncesinin anlam kodları önemli bir yer tutmaktadır. Ferîdüddin Attâr’ın Mantıku?t-Tayr adlı eserinde yer alan “Şeyh San?an hikâyesinde anlam, mesaj, estetik kod, kurgu, vb. edebîliği oluşturan yapılar bütünüyle bu anlayış çerçevesinde varlık kazanmıştır. Eserde düşünce hayatının edebî eseri besleyen anlam ve estetik kodları dikkat çekmektedir. Hikâyede Müslüman-Hıristiyan, küfür-îmân, Allah’a secde-puta secde vb. karşıt unsurların hikâyenin merkezindeki aşk ve tasavvuf anlayışını beslediği görülmektedir. Hikâyenin mihveri olan aşk ve tasavvufun anlam dünyasının tebellür etmesi Attâr’ın şuurlu tercihi ve geleneğin tabîî şekillendiriciliği ile olmuştur. Klâsik edebiyatın anlam ve estetik kodlarının anlamlandırılmasında düşünce hayatının verilerini kullanma; edebî eseri tarih, felsefe, sosyoloji okumaları ile ele alma ve değerlendirme orijinal ve doğru sonuçlar doğurmaktadır. Attâr’ın Şeyh San?an hikâyesi bir bütünlük içinde İslâm düşüncesinin “Her şey zıddıyla bilinir” anlayışının şekillendirdiği bir hikâye olmakla beraber zıtlık düşüncesinin mâhiyeti Acem tasavvufunun izlerini taşımaktadır. Hikâyenin bu çerçevedeki bir değerlendirmesi zengin bir malzeme sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şeyh San?an, Zıtlık, Aşk, Tasavvuf, İslâm Düşüncesi

A STORY GIVEN SHAPE BY CONTRADICTIONS: SHEIKH SANʿA

Öz

It is possible to recognize classical literature, by recognizing and understanding the sources that feed this literary tradition. Islamic thought begins with the understanding that "everything is known with its opposite". The meaning codes of Islamic thought have an important place in the classical literature shaped by the common Islamic civilization. In "Sheikh San?an Story" taking place in the piece of art created by Ferîdüddin Attâr's named “Mantıku't-Tayr", structures constituting the literariness such as meaning, message, aesthetic code, fiction, etc. have gained existence entirely within this understanding. It draws attention to the meaning and aesthetic codes that feed the literary work of the thought life. In the story, it is seen that the opposite elements such as Muslim-Christian, profanity-faith, prostration to Allah – prostration to icons and so on, feed the understanding of love and mysticism in the center of the story. The notion of love and mysticism, which is the axiom of the story, is embodied by the natural shaping of Attâr's conscious preference and tradition. Using the expressions of thought in the meaning and aesthetic codes of classical literature and handling them by history, philosophy and sociology reading, gives original and accurate results. Attar's Sheikh San?an story contains the traces of “Assumption of Conscience” which is originated by Persian mysticism, as well as being a story shaped by the idea of Islamic thought in the sense of "everything is known with its opposite" in a unity. Evaluation of the story in this context, presents a rich material.

Anahtar Kelimeler

Sheikh San?an, Contradiction, Love, Sufism, Islamic Thought

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Belâgat-ı Osmâniyye. (Haz. Turgut Karabey-Mehmet Atalay). An- kara: Akçağ Yay, 2000.
• Aktaş, H. Klâsik Türk Şiirinde Edebî Sanatlar. Edirne: Yort Savul Yay., 2007.
• Bilgegil, K. Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kit., 1989.
• Dilçin, C. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 2000.
• Dilçin, C. Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yay., 2011.
• Durmuş, İ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Tezât Maddesi, Cilt, 41; s.58-60, Ankara: 2012.
• Gölpınarlı, A. Mantık Al-Tayr. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2006.
• Güzel, A. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı (6. Baskı) Ankara: Akçağ Yay., 2014.
• Gibb, E.J.W. Osmanlı Şiir Tarihi: I, II, III, IV (Tercüme: Ali Çavuşoğlu). Ankara: Akçağ Yay., 1999.
• Kaplan, 18. Yüzyıl Klâsik Türk Şiirinin Estetik Çözümlemesi ve Yapılandırmacı Eğitim Sürecinde Kullanımı. İzmir: (Doktora Tezi), 2014.
• Kemikli, B. Sûfî Şairin İzinde Şiir ve İrfân. İstanbul: Kitabevi Yay., 2011.
• Kıyçak, Ö. 17. Yüzyıl Mesnevilerinin Zihniyet Çözümlemesi ve Yapılandırmacı Eğitim Sürecinde Kullanımı. İzmir: (Doktora Tezi), 2014
• Kocakaplan, İ. Açıklamalı Edebî Sanatlar. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay., 2011.
• Köprülü, M. F. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yay., 2003
• Kurnaz, C. Dîvân Edebiyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yay, 1997.
• Külekçi, N. Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar. Ankara: Akçağ Yay., 2011.
• Mermer, A., Keskin, N. K. Eski Türk Edebiyatı Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay., 2005
• Yazır, E. M. H. Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. İstanbul: Ravza Yay., 1935.
• Okay, O. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Edebiyat Maddesi, Cilt, 10; s.395- 397, İstanbul: 1994.
• Pala, İ. Müstesna Güzeller. İstanbul: L&M Yay., 2003.
• Saraç, M. A.Y. Klâsik Edebiyat Bilgisi. İstanbul: Gökkubbe Yay., 2014.
• Şahinoğlu, M. Nazif. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Attâr Maddesi, Cilt, 4; s.95-98, İstanbul: 1995.
• Şefîî Kedekenî, Muhammed Rıza. Mantıku’t-Tayr. Tahran: Hakikat Kitabevi (4. Baskı), 2005.
• Ülken, H. Z. Türk Tefekkürü Tarihi. (6. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2013.