TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE -XP ZARF-FİİL EKİNİN KULLANIM ÖZELLİKLERİ VE İŞLEVLERİ

Yıl 2017, Sayı: 10, 607 - 620, 01.08.2017

Emre Türkmen

Öz

Türkmen Türkçesi, en eski yazılı metinlerini verdiği dönemden günümüze değişik kollara ayrılarak gelen Türkçenin Oğuz grubunun doğu kolunda yer almaktadır. Bu çalışmada, -Xp zarf-fiil ekinin Türkmen Türkçesindeki kullanım özellikleri ve işlevleri ele alınacaktır. Fiillere eklenerek çeşitli işlevlerde kullanılabilen -Xp zarf-fiil eki, Türkmen Türkçesinde Türkiye Türkçesinden farklı olarak ünlü ile biten fiil tabanlarına geldiğinde araya y ünsüzü almamaktadır. Farsça hem bağlacının ekleşmiş biçimi olan +Am ve +cIk küçültme ekleri ile ekleşerek genişleyebilmektedir. Bunun yanında Türkmen Türkçesinde yeterlilik çatısının oluşumunda sıklıkla kullanılan ekin, olumsuz fiil tabanlarına gelmediği görülmektedir. Türkmen Türkçesinin ölçünlü dili esas alınarak edebî eserlerin taranmasıyla elde edilen örneklerle -Xp zarf-fiil ekinin özellikleri ve işlevleri ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Türkmen Türkçesi, -Xp Zarf-Fiil Eki

THE USE AND FUNCTIONS OF THE GERUND AFFIX -XP IN TURKMEN TURKISH

Öz

Turkmen Turkish takes place in East section of Oghuz Group of Turkish. In this paper, the use and functions of the gerund affix -Xp in Turkmen Turkish will be discussed. The gerund affix -Xp, which is added to the verbs, can be used in various functions when it comes after the vowel ending base of verbs, unlike Turkey’s Turkish the intervocalic euphonic consonant /y/ is not used in Turkmen Turkish. The gerund affix -Xp also can become inflexible expanding with the suffixes +Am which is conjunction from hem in Persian Language and +cIk which is the diminutive in Turkish. Besides, it is often used for the potential verb in Turkmen Turkish. It does not add to the negative base of verbs. The use and functions of the gerund affix -Xp are intended to be determined and explained by scanning the literary works written in Turkmen Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Turkmen Turkish, Gerund Affix -Xp

Kaynakça

• AŞYR, Ç. (1986). Göreş, Aşgabat: Türkmenistan Neşirýaty.
• BANGUOĞLU, T. (1974). Türkçenin Grameri, İstanbul: Baha Matbaası.
• BORCAKOV, A.; SARIHANOV, M.; SÖYEGOV, M.; HOCAYEV, B. ve ÄRNAZAROV, S. (2000). Türkmen Diliniñ Grammatikası, Morfologiya. Aşkabat, 1999. (TDK arma- ğanı). Ankara: Ruh Neşiryat.
• BURAN, A.; ALKAYA, E. ve YALÇIN, S. K. (2014). Çağdaş Türk Yazı Dilleri Güneybatı / Oğuz Grubu, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DOĞAN, L. (2007). Türkmen Türkçesi. Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, Editör: Levent DOĞAN, İstanbul: Kriter Yayınları, s. 539-591.
• DOĞAN, L. (2014). Türkmen Atasözleri (Türkmen Nakılları), İstanbul: Parafiks Yayınevi.
• DURDYÝEWA, A. (2006). Ependi, Aşgabat: Miras.
• ERGİN, M. (2013). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak.
• ERGUN, M. ve SAKAOĞLU, S. (1991). Türkmen Halk Masalları, Ankara: Kültür Bakan- lığı Yayınları.
• GOWŞUDOW, A. (1989). Perman (Roman), Aşgabat: Türkmenistan Neşirýaty.
• GOWŞUDOW, A. (1990). Mähri-Vepa (Roman), Aşgabat: Mekdep Kitaphanasy Ma- garyf.
• HANSER, O. (2003). Türkmence Elkitabı, Çeviren: Zuhal Kargı ÖLMEZ, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 17
• HATİPOĞLU, (Kılıçoğlu), V. (1954). “Gerundiumların Özellikleri ve -iser Eki”. Türk Dili Dergisi, C: 3, Sayı: 33, s. 514.
• HOJAGELDIÝEW, N. (1991). Gökdepe Galasy, Aşgabat: Döredijilik-Önümçilik Birleşigi.
• HÜNERLİ, B. (2012). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• KARA, M. (2007). Türkmen Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Editör: Ahmet. B. ERCİ- LASUN, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 231-290.
• KARADOĞAN, A. (2004). “-Ip ile Kurulan Zarf-Fiili Parçaların Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Aktarımı Üzerine”, Bilig, Sayı: 31, s. 207-218.
• KORKMAZ, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2011). Türkçede Eklerin Kullanış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, 5. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MUHAMMETJUMA, Ç. ve MÄMMETJUMAÝEW, A. (2013). Şuñkarnama, Aşgabat: Türkmenistanyñ Ylymlar Akademiýasynyñ Milli Golýazmalar İnstituty.
• ÖNER, M. (2007). “Türkçede -prAk Zarf-Fiili”, Modern Türklük Araştırmaları, C: 4. Sayı: 3. s. 68-73.
• ÖZKAN, İ. (1999). Ependi Şorta Sözler, Yomaklar Nasreddin Hoca Fıkraları, Ankara: TİKA.
• RECEBOW, R. (1991). Gadym Türkmen Edebiýaty (VIII-XII Asyrlar), Aşgabat: Ylym.
• REICHL, K. (1982). Türkmenische Märchen, Bochum: Studienverlag Brockmeyer.
• SARYHANOW, N. (2007). Şükür Bagşy, Aşgabat: Türkmen Dövlet Neşirýat Gullugy.
• TEKİN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri, Yayımlayan: Mehmet ÖLMEZ, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9.
• TEKİN, T.; Ölmez, M.; Ceylan, E.; Ölmez, Z. ve Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Yayımlayan: Mehmet ÖLMEZ, Ankara: Simurg Yayınları.
• TOLKUN, S. (2009). Özbekçede Fiilimsiler, İstanbul: Dijital Sanat Yayınları.
• TULUM, M. M. (1997). Özbekçe’de Tasvir Yardımcı Fiilleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 11 (Nesir-Nazım), (1998). Türkmenistan Türk Edebiyatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• WELSAPAR, A. (2004). Böwsülen Tümlük (Roman), Stockholm: Gün Neşirýatı.
• WELSAPAR, A. (2010). Aýpi Hakynda Rowaýat (Gysga Roman), Stockholm: Gün Ne- şirýatı.
• YLÝASOWA, G. (2005). Türkmen Halk Yrym-Ynançlary, Aşgabat: Türkmenistanyñ Milli Medeniýet “Miras” Merkezi.