1848/1849 1264 TARİHLİ CİZYE DEFTERİNE GÖRE KAYSERİ’DEKİ RUM VE ERMENİ NÜFUS’UN SOSYO-EKONOMİK YAPISI1

Yıl 2017, Sayı: 9, 446 - 482, 01.06.2017

Kazim Kartal

Öz

ÖZ: Osmanlı döneminde Kayseri’de daima Ermeni nüfusu Rum nüfusuna oranla daha fazla olmuştur. XIX. yüzyıl seyahatname kitapları, vergi kayıtları ve nüfus sayımlarına göre, şehir ve çevresinde ciddi bir gayrimüslim nüfusun olduğu görülmektedir. Başbakanlık Osmanlı Arşivinde 2050 sıra numaralı olan tasnif çalışmasında incelemiş olduğumuz defter, nüfus defteri olarak tasnif edilmesine rağmen incelememiz sonucunda defterin cizye defteri olduğu anlaşılmıştır. Buna göre araştırmamız dayandığı 1848/1849 1264 tarihli Kayseri sancağındaki gayrimüslimlerin cizye vergilerine yönelik hazırlanmış olup, İncelenen dönemde Kayseri sancağı Kayseri, Develi, İncesu, Karahisar, Sarıoğlan ve Zamantı kazalarından oluşmakta ve bu kazalarda Ermeni ve Rumlar ayrı ayrı kayıtlı oldukları mahalle ve köylere göre ekonomik durumları ile birlikte kaydedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rum, Ermeni, Sosyal, Ekonomik.

SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE OF GREEK AND ARMENIAN POPULATION IN KAYSERI ACCORDING TO POLL-TAX JIZYA BOOKS DATED 1848/1849 1264

Öz

Abstract: The Armenian population were always more than the Greek population in Kayseri during Ottoman Period. According to the travel Books of XIX. Century, tax registers, and census records, there was a serious amount of non-Muslim population in and around the city. The tax book, which we examined in the classification with the number of 2050 in the Ottoman Archives of the Office of Prime Minister, was classified as a Population Registry Book in the archives; however, as a result of our examination, we determined that the book was in fact a Poll-Tax Jizya Book. In this context, the present study is based on the Jizya Taxes paid by non-Muslim population in Kayseri Sanjak dated 1848/1849 1264 . In those times, Kayseri Sanjak consisted of Kayseri, Develi, Incesu, Karahisar, Sarıoğlan and Zamantı Counties. The Armenian and Greek population were registered separately in these counties according to the neighborhoods and villages together with their economic status.

Anahtar Kelimeler

Greek, Armenian, Social, Economic

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA NFSD, Sıra numarası: 2050
• Araştırma ve İnceleme Eserler Cömert Hüseyin, “Nüfus Ekonomi Ve Kültürel Yönüyle 19. Yüzyılda İncesu”, I. Ulusal İncesu Sempozyumu, C.I, İncesu Belediyesi Kültür Yay., Kayseri 2011, s.129-152.
• Çağatay Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, C.5, S.5, DTCFD, Ankara 1947, s.483-512.
• Erkal Mehmet, “Cizye”, TDVİA, C.8, Ankara 1993, s.42-45.
• Ekin Cemal, “Kayabağ (Darsiyak) Ortodoks Kiliseleri”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 8, S. XXIV, Aralık 2015, s. 683-715.
• Ercan Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayr-i Müslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sonuçlar”, Belleten, C. LV, Sayı: 213, Ankara 1991, s.389-391.
• İnalcık Halil, “Osmanlıda Cizye”, TDVİA, C.8, Ankara 1993, s.45-48.
• İnalcık Halil, “Osmanlı Döneminde Balkanlar Tarihi Üzerine Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi Güneydoğu Avrupa Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Dergisi, C.1, S. 1, Ankara 2012, s.1-10.
• İnbaşi Mehmet, “Karataş Nahiyesi”, Kayseri Ansiklopedisi I, Dergah Yayınları, C.3, s.95-96, 2013.
• İnbaşi Mehmet, “Ahi İsa Mahallesi”, Kayseri Ansiklopedisi I, Dergah Yayınları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür yayınları No 70 , C.1, s.48, 2009.
• İlter Fügen, “Kayseri’de XIX. yüzyıldan iki kilise: Darsiyak ve Evkere”, Anadolu XXII (Akurgal’a Armagan), C2, Ankara Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara 1987, s.353-370.
• İpşirli Mehmet, “Kayseri”, TDVİA, C.25, Ankara 2002, s.96-105.
• Karpat Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar
• Tırnakçı, Timaş yay., İstanbul 2003.
• Karal Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Devlet İstatistik
• Enstitüsü Yay., Ankara 1997.
• Keskin Mustafa, “1247-1277 Tarihli (Kayseri) Müfredat Defterine Göre Kayseri ve Tâbi
• Yerleşim Yerlerinde Nüfus Dağılımı (1831-1860)”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih
• Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998, s.291- 292.
• Keskin Mustafa, Kayseri Nüfus Müfredat Defteri (1831-1860), Kayseri Büyükşehir
• Belediyesi Kültür Yay. Kayseri 2000.
• Keskin Mustafa, “Anadolu’da Türkler ve Ermeniler Kayseri Örneği”, Yeni Türkiye Ermeni Meselesi Özel Sayısı, Ed.Hasan Celal Güzel vd., Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2014, s.405-426.
• Nedkoff, Boris Christoff, “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi)”, Çev. Şinasi Altundağ, Belleten, C.VIII, S.32, Ankara 1944, s.261.
• Özel Oktay, “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ankara , s. 35. Özcoşar İbrahim & Hüseyin Haşimi Güneş, “Osmanlı Devletinde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağının Cizye Defteri (Cizye Defter Numarası:375)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.e-sosder.com, ISSN:1304-0278, C.5, S.15, Kış- , s. 159-179.
• Selçuk Hava & Kartal Kazım, “Osmanlı İdari Yapısında İncesu”, I. Ulusal İncesu Sempozyumu, , C.1, Kayseri 1-4 Ocak 2011, s.117-128.
• Selçuk Hava, “XVII. Yüzyılda Kayseri’de Yaşayan Ermenilerin Sosyal Yaşantıları Üzerine Bazı Değerlendirmeler (Kayseri Şeriyye Sicillerine Göre)”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, Vol.2, TÜRKIYE, 20-22 Nisan 2006, pp.315-324.
• Yörük Doğan, “H.1259/ M.1843 Tarihli Cizye Defterlerine Göre Kayseri’de Rum Ve Ermeniler”, Turkish Studies, Volume 8/11, Ankara 2013, s.439-466