ŞEYHÜLİSLAM YAHYA’NIN ŞAİR VE ŞİİR ANLAYIŞI

Yıl 2016, Sayı: 6, 308 - 350, 01.12.2016

Hamdi Birgören

Öz

Sanat ve estetik üzerine yapılan tanımlamalarda farklılıkların bulunması doğaldır. Çünkü sanat ve estetiğin subjektif bir yanı hep olagelmiştir. Bu yüzden şiir üzerine yapılan tanımlama ya da sınırlarını belirlemeye yönelik çalışmaların da farklılıklar göstermesi işin tabiatı gereğidir. Sanatta asıl olan, ortaya konulan eserdir. Eser bir kez doğdu mu biçimini de özünü de birlikte getirir. Şiirin ne olduğu ve ne olması gerektiği üzerinde duran poetikanın geçmişi, Yunan felsefesine kadar uzanmaktadır. Aristo’dan itibaren güzellik felsefesi üzerinde duran eserlerde, şiir sanatıyla ilgili bazı bilgilere rastlanmaktadır. Eski Yunancadan diğer batı dillerine de geçen bu kelime bizde de poetika veya şiir sanatı biçiminde kullanılmaktadır. Klasik şiirimizin poetikasına ilişkin müstakil eserlerden söz edemesek bile tezkireler, divan dibaçeleri ve kasidelerin fahriyye bölümlerinde şiirle ilgili bilgilere ulaşabiliyoruz. Bu anlamda gazellerin mahlas beyitleriyle, nazımdan bahseden başka şiirlerde de şiir sanatıyla ilişkilendirilebilecek bilgilere rastlıyoruz. Son zamanlarda şairler, kaleme aldıkları yazılarda veya kendileriyle yapılan söyleşilerde şiirden ne anladıklarını açık açık dile getirmektedir. Şiirle uğraştığı, şiirler kaleme aldığı halde şiire ilişkin görüşlerini dile getirmeyen şairler de vardır. Ancak şiir yazan her şairin kafasında bir anlayışının bulunduğu düşüncesinden hareketle son zamanlarda, şairin poetikasını belirlemek üzere şiirlere yönelik çalışmalar dikkat çekmektedir. Biz de bu çalışmamızda 17. Yüzyılın önemli şairlerinden Şeyhülislam Yahya’nın şiirlerinden hareketle sanatı hakkında tespitlerde bulunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislam Yahya, klasik Türk şiiri, divan şiiri, şiir anlayışı, poetika

ŞEYHULISLAM YAHYA’S UNDERSTANDING OF POET AND POETRY

Öz

It is natural that there are differences between art and aesthetics. Because, art and aesthetics always have a subjective aspect. Therefore, the differences in definitions on poetry or in the studies toward determining its limitations are in its nature. What really matters in art is the work created. Once the work is born, it also brings its own shape and the essence. The history of poetics which focuses on what poetry is and should be goes back to Greek philosophy. Some information about the art of poetry can be seen in work which focuses on philosophy of beauty dating from Aristo. This word which passes from Old Greek to other Western Languages is being used as poetics or the art of poetry in our language. Although we cannot mention about independent work belonging to poetics of our classical poetry, we can find information about poetry in tezkires collection of poems , preface to divan collected poems and fahhriyye sections of kaside eulogy . Moreover, we can find information that can be associated with poetry in mahlas beyits of gazelle and in other poems telling about poetry. Poets, in recent years, have been clearly expressing what they understand from the poetry in their own writings or in the interviews done with them. There are poets who don’t express their opinions about poetry though they deal with and write poem. However, some work toward poems to determine the policy of poet’s poetics has recently stood out from the viewpoint that every poet has his/her own mental understanding. In the present study, we will try to make some determinations about art based on the poems of Şeyhülislam Yahya, who is one of the most important poets of 17th Century.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislam Yahya, classical Turkish poetry, divan poetry, understanding of poetry, poetics

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, (1299), Belâgat-i Osmaniye, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Akkuş, Metin, (1998), Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Akyüz, Kenan vd., (1990), Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Batislam, H. Dilek, (2002), “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi l, İstanbul, s. 185-208.
• Bayraktutan, Lütfü, (1985), Şeyhülislam Yahya (Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divan’ının Tenkitli Metni), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Beyatlı, Yahya Kemal, (1974), “Selim-i Sâni’ye Gazel”, Eski Şiirin Rüzgârıyla, İstanbul: Yah- ya Kemal Enstitüsü.
• Bilgegil, Kaya, (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Büyük Türk Klasikleri Ansiklopedisi V, (1987), “Şeyhülislam Yahya”, İstanbul: Ötüken- Söğüt Yayınları.
• Büyük Türkçe Sözlük, (2010), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Canım, Rıdvan, (2000), Latîfî Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratu’n-nuzamâ (İnceleme-Metin), An- kara: AKM Yayınları.
• Coşkun, Menderes, (2011), “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig, Kış, S. 56, s. 57- 80.
• Çapan, Pervin, (2005), Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, Ankara: AKM Yayınları.
• Çapan, Pervin, (1993), XVIII. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, Yayın lanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Devellioğlu, Ferit, (2000), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, Muhammet Nur, (1997), Fuzuli’nin Poetikası, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Erkal, Abdülkadir, (2009), “Türk Edebiyatında Poetika”, Divan Şiiri Poetikası, Ankara: Birle- şik Yayınevi.
• Ertem, Rekin, (1995), Yahyâ Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fâik Reşâd, (1312), Eslâf, C. II, İstanbul: Âlim Matbaası.
• İsen, Mustafa, (1999), Latîfî Tezkiresi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Divanlar Kataloğu, (1959), C. I-II, İstanbul.
• Kam, Ömer Ferit, (2003), Divan Şiirinin Dünyasına Giriş (Âsâr-ı Edebiye Tetkikatı), Halil Çel- tik (hzl.), Ankara: MEB Yayınları.
• Kavruk, Hasan, (2001), Şeyhülislam Yahyâ Divanı, Ankara: MEB Yayınları.
• Kaya, Bayram Ali, (2012), Necati Bey’in Şiir Anlayışı, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 27, İstanbul, s. 143-218.
• Kılıç, Filiz, (1998), XII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılıç, Mahmut Erol, (2009), Sûfî ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kur’an-ı Kerîm Meâli, (2006), Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara.
• Kutluk, İbrahim, (1997), Beyânî Mustafa b. Carullah Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kutluk, İbrahim, (1989), Kınalızade Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuarâ II, Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Yayınları.
• Küçük, Sabahattin, (1994), Bâkî Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edip, (1948), Şeyhüyislam Yahya Efendi, Ülkü Mecmuası, C. I-II, İstan- bul.
• Macit, Muhsin, (1997), Nedim Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mehmed Süreyyâ, (1996), Sicill-i Osmanî I-V, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mehmed Tahir (Bursalı), (2000), Osmanlı Müellifleri I-III, Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı (hzl.), Tıpkıbasım, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mengi, Mine, (2002), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Muallim Naci, (1978), Lügat-i Naci, Tıpkıbasım, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Muallim Naci, (1995), Osmanlı Şairleri, Cemal Kurnaz (hzl.), İstanbul: MEB Yayınları.
• Olgun, Tahir, (1936), Edebiyat Lügati, İstanbul: Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• Öztoprak, Nihat, (2006), “Rûhî’nin Şair Anlayışı”, Osmanlı Araştırmaları, XXVIII, İstanbul.
• Öztuna, Yılmaz, (1994), Büyük Osmanlı Tarihi VIII, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Pala, İskender, (1990), Divan Şiiri Ansiklopedik Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Saraç, Yekta, (2007), Klasik Edebiyat Bilgisi (Belâgat), İstanbul: 3F Yayınevi.
• Şemseddin Sâmi, (1317), Kâmûs-ı Türkî, Dersaâdet: İkdam Matbaası.
• Tarlan, Ali Nihad, (1950), Fuzuli’nin Farsça Divanı (Tercümesi), İstanbul: MEB Yayınları.
• Tolasa, Harun, (1983), Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yy.’da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Uzgör, Tahir, (1990), Türkçe Dîvân Dîbâceleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ziyâ Paşa, (1291), Harâbât, C. I, İstanbul: Matbaa-i Âmire.