ÖĞRETİM ELEMANLARININ MOBBİNG (PSİKOLOJİK YILDIRMA) VE ÖRGÜTSEL SESSİZLİĞE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 26, 428 - 462, 25.03.2021

Merve Evcen Temelli Sibel Güven

Öz

Bu araştırmada üniversitelerde yaşanan mobbing (psikolojik yıldırma) olayları ile örgütsel sessizliğe ilişkin öğretim elemanlarının görüşlerinin alınması amaç-lanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu görüşmeyi kabul eden 52 öğretim elemanı oluşturmuştur. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kul-lanılmış, veriler açık uçlu sorulardan oluşan anket formu ile toplanmıştır. Anket formlarından elde edilen verilerin analizinde içerik analizi kullanılmıştır. Araştır-ma sonucunda öğretim elemanlarının görüşlerine göre mobbing kavramı, mobbin-gin bireysel ve örgütsel sonuçları, akademik ortamlardaki mobbing uygulamaları, mobbingle başa çıkma yolları, örgütsel sessizlik, akademik ortamlarda en çok sessiz kalınan konular, örgütsel sessizliğin nedenleri ve örgütsel sessizliğe karşı alına-bilecek önlemler belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mobbing, Örgütsel Sessizlik, Öğretim Elemanı, İçerik Analizi

INSTRUCTORS' OPINIONS ON MOBBING AND ORGANIZATIONAL SILENCE

Öz

In this research, it was aimed to reveal the opinions of instructors about mobbing events and organizational silence in the universities. The study group consisted of 52 instructors working at the faculties of University and accepting the interview. In the study, a case study, one of the qualitative research designs, was used, and the data were collected with a questionnaire form consisting of open-ended questions. Content analysis was used in the analysis of the data obtained from the questionnaire forms. The interview form, which was applied to instructors, consisted of questions prepared to get the opinions of instructors about mobbing and organizational silence. As a result of the research, the concept of mobbing, individual and organizational results of mobbing, mobbing practices in academic environments, ways of coping with mobbing, organizational silence, the most silent issues in academic environments, the reasons of organizational silence and the measures that can be taken against organizational silence were stated according to the opinions of the instructors.

Kaynakça

• Acar, G., & Kaya, M. (2012). Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışlarına ilişkin beden eğitimi öğretmenlerinin görüşleri. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi, 14(1), 95-102.
• Akbaş, S. (2009). İşyerinde psikolojik şiddet (yıldırma) ve iş tatmini ilişkisi–Sağlık çalışanları üzerine bir uygulama (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Akpınar, E. N. (2015). Üniversitede araştırma görevlilerinin duygusal tacize (mobbing) yönelik algılarının demografik özeliklere göre analizi. Current Research in Education, 1 (2), 89-100.
• Algın, İ. (2014). Üniversitelerde örgütsel sessizlik. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Hacet-tepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Altunay, E., Oral, G. & Yalçınkaya, M. (2014). Eğitim kurumlarında mobbing uygulamalarına ilişkin nitel bir araştırma. Sakarya University Journal of Education, 4(1), 62-80.
• Arlı, D. (2013). İlkokul müdürlerinin örgütsel sessizlik ile ilgili görüşleri. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 69-84.
• Aysen, B. (2017). Üniversitelerde yönetici sessizliğinin teorik temelleri ve yönetici sessizliği ölçeği geliş-tirme çalışması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Badley, G. (2009). A place from where to speak: The univesity and academic freedom. British Journal of Educational Studies, 57 (2), 146-163.
• Bağ, D. & Ekinci, C. E. (2018). Öğretim elemanlarında örgütsel sessizlik davranışı, nedenleri ve sonuçları. International Journal of Human Sciences, 15(1), 567-580.
• Bildik, B. (2009). Liderlik tarzları, örgütsel sessizlik ve örgütsel bağlılık ilişkisi (Yayımlanmamış Yük-sek Lisans Tezi). Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze.
• Cayvarlı, P. E. (2013). Akademisyenlerin üniversitelerdeki psikolojik yıldırmaya ilişkin algılarının ince-lenmesi: Dokuz Eylül Üniversitesi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Cayvarlı, P. E., & Şahin, S. (2015). Akademisyen algılarına göre üniversitelerde psikolojik yıl-dırma: Dokuz Eylül Üniversitesi örneği. Journal of Higher Education/Yüksekögretim Der-gisi, 5(1), 9-25.
• Cemaloğlu, N. & Ertürk, A. (2008). Öğretmen ve okul müdürlerinin maruz kaldıkları yıldırmanın yönü. Bilig Dergisi, 46, 67-86.
• Cemaloğlu, N. & Şahan, G. (2013). Akademisyenlerin üniversitelerde karşılaştıkları mobbing ve başa çıkma yolları, II. Kamu Etiği Kongresi (TODAİE) Mart, Ankara.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (3.baskı) (Çev. S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çakıcı, A. (2007). Örgütlerde sessizlik: Sessizliğin teorik temelleri ve dinamikleri, Çukurova Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 145-162.
• Çakıcı, A. (2008). Örgütlerde sessizlik tercihi ve sessizlik türleri. T. Solmuş (Editör). İş ve Özel Yaşama Psikolojik Bakışlar (85-109). İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Çakıcı, A. (2010). Örgütlerde işgören sessizliği: Neden sessiz kalmayı tercih ediyoruz? (1. baskı). An-kara: Detay Yayıncılık.
• Çakıcı, A. & Çakıcı, A. C. (2007). İşletmelerde sessiz Kalınan Konular: Otel İşletmelerinde Bir Araştırma, I. Ulusal Türkiye Turizm Kongresi Bildiri Kitabı, Sakarya, 283-298.
• Çakır, B. (2006). İşyerindeki yıldırma eylemlerinin (mobbing) işten ayrılmalara etkisi üzerine bir araş-tırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelebi, N. & Taşçı Kaya, G. (2014). Öğretmenlerin maruz kaldığı mobbing (Yıldırma), Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 5(9), 43-66.
• Çelik, V. (2012). Eğitimsel liderlik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing/işyerinde duygusal saldırı ve mücadele yöntemleri. İstanbul: Timaş Yayınları. Çolak, H. E. (2015). Örgütsel Sessizlik. N.D.E. Özler (Editör), Örgütsel davranışta güncel konular. Bursa: Ekin Yayınları.
• Çolak, M. (2015). Çalışma hayatında önderlik. Bursa: Ekin Yayınları.
• Çögenli M. Z. & Asunakutlu T. (2014). Akademisyenlere yönelik mobbing ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 92-105.
• Çögenli, M. Z. ve Asunakutlu, T. (2016). Akademide mobbing: Adım Üniversiteleri örneği. Er-zincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 17-32.
• Dangaç, G. (2007). Örgütlerde psikolojik yıldırma (mobbing) ve bir araştırma (Yayımlanmamış Yük-sek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Daşcı, E. (2014). İlköğretim kurumu yöneticilerinin liderlik tarzları ile öğretmenlerin yaşadıkları yıldırma (mobbing) ve örgütsel sessizlik davranışları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Davenport, N., Schwartz, R. D. & Elliot, G. P. (2003). Mobbing: İş yerinde duygusal incinme. (Çev. Osman Cem Önertoy) İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Davey, L. (1991). The application of case study evaluations. Practical Assessment, Research & Evaluation, 2(9).
• Einarsen S. (2005) The nature, causes and consequences of bullying at work: The Norwegian Experience. Perspectives İnterdisciplinaires. Elkıran, M.E. (2017). Akademisyenlerin algıladıkları yıldırma (mobbing) davranışları ile yöneticilerin liderlik davranışları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Eroğlu A. H., Adıgüzel, O. & Öztürk U.C. (2011). Sessizlik girdabı ve bağlılık ikilemi: İşgören sessizliği ile örgütsel bağlılık ilişkisi ve bir araştırma. Süleyman Demirel Üniver-sitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16 (2), 97-124.
• Ertüreten, A. (2008). The relationship of downward mobbing with leadership and workrelated attitudes (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Koç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü-sü, İstanbul.
• Fettahlıoğlu Ö.O, & Demir, S. (2014). Konuşma hürriyetinin yanında sessiz kalma seçeneği: Üniversite akademik personelinin örgütsel sessizlik ve whistleblowing (ifşa etme) hakkındaki görüşleri. Akademik Bakış Dergisi (45), 27-52.
• Fırat, İ., Ceyhan, S., Çiçek, İ. & Şanlı, M.E. (2018). Üniversite personelinin mobbinge yönelik algılarının bazı demografik değişkenler açısından değerlendirilmesi. Researcher: Social Science Studies, 6(4), 153-167. Girardi, P. (2007). Personality and psychopathological profiles in ındividuals exposed to mob-bing, Human Resource Management International Digest, 22(2), 173–192.
• Gökçe, A.T. (2008). Mobbing: İş yerinde yıldırma: Eğitim örneği. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Gül H. (2009). İş sağlığında önemli bir psikososyal risk: Mobbing-Psikolojik yıldırma. TAF Pre-ventive Medicine Bulletin. 8(6), 515-520.
• Gül, H., İnce, M. & Özcan N. (2011). The relationship between workplace mobbing and burnout among academics at a Turkish university. Research Journal of International Studies, (18), 118-134. Gül, N. (2017). Düzce Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi hemşirelerinde mobbing ve ank-siyete (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Düzce Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Ens-titüsü, Düzce.
• Gündüz, A.Y. (2017). Ülke kalkınmasında üniversitelerin rolü: Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üniversiteleri örneği. Sakarya İktisat Dergisi 6 (1), 56-69.
• Gündüz, H. B. & Yılmaz, Ö. (2008). Ortaöğretim kurumlarında mobbing (yıldırma) davranışla-rına ilişkin öğretmen ve yönetici görüşleri (Düzce İl Örneği). Milli Eğitim Dergisi, (179), 269-282.
• Güner, H. (2017). Eğitim fakülteleri öğretim üyelerinin akademik özgürlük algılarının incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ensti-tüsü İstanbul.
• Henriksen, K. & Dayton, E. (2006). Organizational silence and hidden threats to patient, safety. Health Services Research, 41(4), 1539-1555.
• İmadoğlu, T. Kurşuncu, R.S. & Çavuş M.F. (2018). Psikolojik şiddet (mobbing) ve örgütsel sessizlik arasındaki ilişki: nitel bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(57), 621-631.
• Kahveci, G. (2010). İlköğretim okullarında örgütsel sessizlik ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkiler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Elazığ. Kamer, M. (2010). Örgütsel güven, örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışlarına etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karadal, H. (2011). Örgütsel sessizlik davranışı ve etkileri. Yeniçeri, Ö. ve Demirel Y., (Editörler) Yönetimde Birey ve Örgüt Odaklı Davranışları içinde (364-386). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Karran, T. (2009). Academic freedom ın Europe: Reviewing UNESCO's recommendation. British Journal of Educational Studies, 57(2), 191-215.
• Kayacı, Ü. (2014). Akademik ortamlarda psikolojik şiddet (mobbing) ve yılmazlık. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 67-78.
• Kaygın, E., Atay, M. (2014). Mobbingin örgütsel güven ve örgütsel sessizliğe etkisi. Kamu ku-rumunda bir uygulama, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 18(2), 95-113. Kılıç, N. (2013) Sağlık çalışanlarında mobbing algısı ve iş doyumunun belirlenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Kırel, Ç. (2007). Örgütlerde mobbing yönetiminde destekleyici ve risk azaltıcı öneriler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 317-334.
• Kök, S.B. (2006). İş yaşamında psiko-şiddet sarmalı olarak yıldırma olgusu ve nedenleri. 14.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı. Köse S., Uysal Ş. (2010). Kamu personelinin yıldırma (mobbing) ve boyutları hakkındaki dü-şünceleri üzerine bir çalışma: Manisa Tarım İl Müdürlüğü örneği. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 261-276.
• Kutlu, F. E. (2006). İşyerinde duygusal tacizin (mobbing) çalışanın tükenmişliği üzerine etkisi. (Yayım-lanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Küçükler, M., Kısa, A . (2016). Öğretim elemanlarında örgütsel sessizlik üzerine nitel bir araş-tırma. IJASOS- International E-journal of Advances in Social Sciences, 2 (5), 521-529. Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces. Violence and Victims, 5 (2), 119-126.
• Leymann, H. (1996). The contend and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 165-184.
• Marangoz, M. (2012). Editörden. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 5-6.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook.
• Milliken, F. J., Morrison, E. W. & Hewlin, P. F. (2003), An exploratory study of employee silence: Issues that employees don’t communicate upward and why, Journal of Mana-gement Studies, 40(6), 1453-1476.
• Mimaroğlu, H., Özgen, H. (2008). Örgütlerde güncel bir sorun: “Mobbing”, S.Ü. İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 8(15), 201-226.
• Morrison, E. W., Milliken, E. J. (2000). Organizational silence: A barrier to change and develop-ment in a pluralistic world, Academy of Management Review, 25(4), 706- 725. Orhan, U. (2009). Akademisyenlere uygulanan psikolojik tacizin (mobbing) etkileri: Mustafa Kemal Üniversitesi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Özgan, H., Bulut, L., Bulut, A., & Bozbayındır, F. (2013). Öğretmenlerin ruhsal liderlik algıları ile motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 70-83. Özgan, H., Külekçi, E. (2012). Öğretim elemanlarının sessizlik nedenleri ve üniversitelerine etkileri. E-international Journal of Educational Research, 3(4) 33-49.
• Özkan, A. (2016). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin yıldırma (mobbing) yaşama düzey-lerinin affetmek ve örgütsel sessizlik açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özler, D.E., Mercan, N. (2009). Yönetsel açıdan psikolojik terör. Ankara: Detay Yayıncılık. Öztürk, H., Sökmen, S., Yılmaz, F. ve Çilingir, D. (2008). Measuring mobbing experiences of academic nurses: Development of a mobbing scale. Journal of the American Academy of Nurse Practitioners (20), 435– 442.
• Palabıyık, B.B. (2018). Türk iş hukukunda mobbing (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacet-tepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pinder, C. & Harlos K. P. (2001). Employee silence: Quiescence and acquiescence as responses to perceived injustice. Research in Personel and Human Resources Management, (20), 331-369.
• Premeaux, S.F. (2001). Breaking The Silence: Toward an Understanding of Speaking up in the Workplace (Basılmamış doktora tezi). Louisiana State University.
• Saban, A, ve Ersoy, A. (2016). Eğitimde nitel araştırma desenleri, Ankara:Anı yayıncılık.
• Sarıoğlu, G. S. (2013). Mobbing ve örgütsel sessizlik: enerji sektörü üzerine bir araştırma (Yayımlan-mamış Yüksek Lisans Tezi). Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Osmaniye. Şahin, N. (2006). Duygusal taciz (mobbing) ve organizasyonel sonuçlar üzerindeki etkisi: Bankacılık sektöründe bir uygulama (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şenerkal, R. (2014). Üniversitelerde akademik personele yönelik mobbing süreci: Mobbing davranışları ile akademisyenlerin sağlığı ve bireysel performansı ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Li-sans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskişehir. Şenerkal, R. ve Çorbacıoğlu, S. (2015). Akademik personelin algıladığı psikolojik taciz davra-nışları ile iş performansı, psikolojik ve fizyolojik sağlık ilişkisi üzerine bir araştırma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 107-135.
• Tan, B. U. (2005). İş yerinde rekabetin neden olduğu psikolojik baskılar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tanoğlu, Ş. Ç. (2006). İşletmelerde yıldırmanın değerlendirilmesi ve bir yükseköğrenim kurumunda uygulama (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Tavşancıl, E., Aslan, A. E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller için İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Tınaz, P. (2006). İşyerinde psikolojik taciz (Mobbing). İstanbul: Beta Basım. Tülübaş, T. ve Celep, C. (2014). Öğretim elemanlarının sessiz kalma nedenleri. Hacettepe Üniver-sitesi Eğitim Fakültesi Dergisi [Hacettepe University Journal of Education], 29(1), 280-297.
• Uçan, İ. (2018). Çalışanların mobbing algısı: Mersin ili örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Toros Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Ural, C. P. (2009). Psikoşiddete maruz kalmış öğretmenlerin öğrenilmiş çaresizlik düzeylerinin incelen-mesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Uzun, Z., Şafak Uzun, A. (2018). Akademide mobbing: okutmanların mobbing hakkındaki gö-rüşlerine dair nitel bir araştırma (Mobbing in academia: A qualitative research on the opinions of instructors about mobbing). Akademik Bakış Dergisi (66), 326-347. Üçok, D., Torun, A. (2015). Örgütsel sessizliğin nedenleri üzerine nitel bir araştırma. İş ve İnsan Dergisi, 2(1), 27-37.
• Yaman, E. (2007). Üniversitelerde bir eğitim yönetimi sorunu olarak öğretim elemanlarının maruz kaldığı informal cezalar: Nitel bir araştırma (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Ya-yıncılık. Yükseköğretim Kanunu. (1981). T.C. Resmî Gazete, 17506, 6/11/1981.
• Zapf, D. (1999). Organisational, workgroup related and personel causes of mobbing/bullying at work. International Journal of Manpower, 20(1), 70–85.