Kur’ân’ı Kur’ân’la Tefsir Eden Üç Çağdaş Müfessir: M. Emin eş-Şankîtî (ö. 1974), Abdulkerim el-Hatîb (ö. 1985), M. Sâdıkî Tahrânî (ö. 2012)

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 28, 526 - 560, 25.09.2021

Şemsettin Karcı

Öz

İlimlerin önemi, o ilimlerin ilgi alanı (malum) ile ölçülmektedir. Kur’ân’ı konu aldığı için tefsir ilminin, ilimler içinde yüksek bir mertebeye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Tefsir ilmi içinde, tefsir yöntemleri de bir hiyerarşiye tabi tutulursa, bunlar arasında en güzel olanın; “Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri” olduğu görülür. Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri, vahyin yine vahiy metni ile anlaşılmasıdır. Bu yöntem İslam’ın ilk yüzyılında Allah Resulünün örnekliğinde sahabe ve tabiin arasında bilinen bir yöntemdi. Zira okunup ezberlenen Kur’ân metnine ilave olarak, peygamberden başka herhangi bir kitap, yorum, bir ek metin mevcut değildi. Sahabe (ra) Kur’ân’ın metnini peyderpey ezberleyerek metni anlamaya çalışır, anlayamadığı yerleri Hz. Peygamber’e sorardı. Soramadığı durumlarda ise Kur’ân’ın bir kısım âyetleri ile diğer bazı âyetleri arasındaki açıklayıcı bağlantıyı keşfe çalışırdı. Fatiha’da; “إهدنا الصراط المستقيم/Bizi en doğru yola ilet” âyetinde en doğru yolun ne olduğunu, bir sonraki âyet açıklar, “صراط الذين انعمت عليهم /nimet verdiklerinin yoluna” dan kimlerin kastedildiği Nisa 69. âyete başvurulmadan tefsir edilemez: “انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين ... / Allah’ın nimet verdiği peygamberler, doğrular, şehitler, salihler.”. Günümüzde bu metodun gündeme gelmesinde, Kur’ân’ın bizzat kendisinden uzak kalma endişesinin etkili olduğu söylenebilir. İslam dünyasının kalkınmasına engel olan yargılardan sıyrılması, Müslümanların Kur’ân’la baş başa kalmalarına bağlı olsa gerektir. Bu meyanda 20. yy. müellifleri, Kur’ân’ı Kur’ân ile tefsir yöntemini benimsediler. Bu çalışmamız, doktora tezimizde incelediğimiz Kur’ân’ı Kur’ân’la tefsir eden müfessirlerden çağdaş olan üç müfessiri konu edinmektedir. Bu müfessirlerimiz eş-Şankıtî (ö. 1974) Edvâu’l-Beyân (10 cilt), Abdulkerim el-Hatîb (ö. 1985), Tefsiru’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân (16 cilt) ve Sadıkî Tahrânî (ö. 2012) el-Furkân (30 cilt) adlı eserler vücuda getirdiler. Bu üç müfessirin seçilmiş olması, bu yöntemle yapılan çalışmalar arasında temayüz etmiş olmaları nedeniyledir. Çalışmanın orijinal yönü, Kur’ân’ın Kur’an’la Tefsiri başlığı altında şii asıllı bir müfessirin de ilk defa tanıtılıyor olmasıdır. Bu itibarla Türkiye’deki tefsir çalışmalarına katkısı el-Hatîb’e ek olarak Sadık Tahrânî ismi ile birlikte tefsiri olan el-Furkân’ın, ilk defa bizim makalemizde ele alınmış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri, eş-Şankîtî, el-Hatîb, Sadıkî Tahrânî.

Three Commentators Who Commented The Qur'an with The Qur'an: al- Shankıtî (d. 1974), al-Khatib (d. 1985), Tahrânî (d. 2012)

Öz

The importance of sciences is measured by the interest (knowledge) of those sciences. We can say that the science of tafsir has a high level in the sciences because it is the subject of the Quran. If the tafsir methods are subjected to a hierarchy in the tafsir science, the most beautiful among them is; It is seen that the Quran is interpreted with the Quran. The interpretation of the Quran with the Quran is to understand the revelation with the text of revelation. This method was the most used method between the Companions and the subjects in the first century of Islam. Because, in addition to the text of the Quran that was read and memorized, there were no books, comments or additional texts other than the prophet. Sahabe (the Companions of the Prophet-peace be upon him) would try to understand in a gradually way by memorizing the text of the Quran and they would ask the Messenger of Allah what they could not understand. In cases where he could not ask, he would try to discover the explanatory correlation between some verses of the Qur'an and some other verses. Fatiha; in the verse “اهدنا الصراط المستقيم Guide us the Straight way/the right path”, the next verse explains: “صراط الذين انعمت عليهم / The Way of those on whom You have bestowed Your Grace”. The 69th verse of Surah en-Nisa interprets who have been bestowed Allah’s grace. "انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين ... / The prophets that Allah blessed, verify ...". Today, it can be said that the anxiety of staying away from the Qur'an itself is effective in bringing this method to the agenda. It is necessary for the Islamic world to stand out from the judgments that prevent its self-development, and that it depends on the Muslims being alone with the Qur'an. In this sense, 20th century their authors adopted the tafsir method with the Quran. From this sentence al-Shankıtî (d. 1974) Advâu'l-Beyân (16 volumes), Ab-dulkerim al-Khatib (d. 1985), Tefsiru'l-Kur'ânî li'l-Kur'ân (10 volumes) and Sadıkî Tahrânî (d. 2012) brought the works named al-Furqan (30 volumes) into being. In this study, based on the interpretation of the Quran with the Quran in the 20th century, contemporary commentators; we will examine the works that al-Hatib, al-Shankıtî and Tahrânî copyrighted.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur, Shankıtî, al-Khatib, Sadıqî Tahrânî.

Kaynakça

• Acar, A. (2007). Bir içtihat kaynağı olarak Kur’ân kıssaları. İslam Hukuku Araştırma Dergisi, 9 /97-152.
• Muhammed Âcurrî (1408). et-Tasdik bi’n-Nazar ilallahi Teâlâ fi’l-Âhira. thk. S.Züheyrî. Müessese Risâle.
• Ahlatlı, E. (2002). Bir oksidentalizm çağrısı: Oryantalizmi yeniden okumak: Batıda İslam çalışmaları Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5.
• Akçay, M. (2011). Kelam literatüründe peygamber zelleleri. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24, 1-33.
• Akyüzoğlu, H. (2009). el-İ’câz fî Dirâsâti’s-Sâbıkîn. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/19, 229-236.
• Albayrak, H. (2015). Kur’ân’ın bütünlüğü üzerine (Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri) 7. Baskı. Şule Yayınları.
• Altunkaya, M. (2014). Ali Semerkandî ve Bahru’l-Ulûm. Çamlıdere Belediyesi Yayınları.
• Seyyid M. Ali Ayazî (1414). el-Müfessirûn hayâtuhum ve menhecuhum. Müessese Tıbaa.
• Aydın, M. (2009). Rivâyet tefsiri’ kavramı ve Kur’ân’ın Kur’ân ile tefsiri. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2, 1-32.
• Muhammed b. İsmâil Ebû Abdillah Buhârî. Sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırren-Nasır. (2002). 8 cilt. Dâru Tavki’n-Nevât, 2. Baskı. 1422.
• Bulut, H. (2018). Dilbilimsel açıdan Kur’ân’da i’caz (Örnekler üzerinden bir değerlendirme). Academic Knowledge Dergisi. 1/1, 36-51.
• Ali bin Ömer Dârekutnî (1411). Ru’yetullah. thk. İbrahim M. Ali- A.Fahri Rufaî. Zerka: Mektebe Menâr.
• Derveze, M. İ. (1997). et-Tefsîru’l-Hadîs. çev. Mustafa Altunkaya vd. 7 cilt. İstanbul: Ekin Yayınları.
• Doğan, İ. (2014). Abdulkerim el-Hatîb ve et-Tefsiru’l-Kur’âni li’l-Kur’âni Adlı Eseri ve Tefsir Anlayışı [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Nizar Muhammed Riyad el-Mâlih Ebâda (1999). İtmâmu’l-A’lâm (Zeylu’l Kitâbi’l-A’lâm li Hayriddîn ez-Ziriklî). Dâru Sâdır.
• Muhammed Ebû Hayyân (1402). el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsir. 10 cilt. thk. Sıdkî M.Cemil. Daru’l-Fikr.
• Abdulkerim el-Hatîb (1971). Fitnetu’t-Tertîbi’n-Nüzûl li’l-Kur’ân. el-Fikru’l-İslâmî.
• --------------- (1970). et-Tefsiru’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân (16 cilt). Daru’l-Fikr.
• --------------- (1974). el-İ’câz fî Dirâsâti’s-Sabikîn. Daru’l-Fikr elArabî.
• Abdurrahman el-Miğravî (1420).‘el-Müfessirûn beyne’t-te’vil ve’l-isbât fi âyâti’s-sıfat’. Müessese Risâle.
• Ebu’d-Dayf el-Medenî. Abdulkerim el-Hatîb ve âsâruhu fi’s-sekâfeti’l-İslamiyye. Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Muhammed Abdullah b. Sıddîk eş-Şankıtî. Min Ğarâibi’l-Müfessirîn fî Evâhiri’l-Karni’l-İşrîn, 1997. https://www.almeshkat.net/book/4782 Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• Haris b. Esed el-Muhasibî (2000). er-Rivâyetu li-Hukukillâh ve’l-Kiyami bihâ- Kalp Hayatı (Çev.: Abdülhakim Yüce). Çağlayan Yayınları.
• A. Abdusselâm el-Muhtesib (1982). İtticâhâtu’t-Tefsîr fi’l-Asri’r-Râhin (3. Baskı). Mektebetu’n-Nahza.
• Muhsin b. Hâmid el-Mutayrî (1423). Tefsiru’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân: Te’sîl ve Tekvîm. Dâru’t-Tedmûriyye.
• Hafız Celaleddin Abdurrahman es-Suyutî ( 1987). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 2 cilt. çev. Sakıp Yıldız-Hüseyin Avni Çelik. Hikmet Neşriyat.
• Ebû Abdullah Bedruddin Muhammed b. Abdullâh b. Bahâdır ez- Zerkeşî (1957). el-Burhân fî Ulumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl ibrâhîm (4 cilt). Dâru İhyâi Kutubi’l-Arabiyye.
• Abdullah Hasan Sıddık Ğâmarî.(1406). Bed’u’t-tefâsir. Dâru’r-Reşâdi’l-Hadîse: 2. Baskı.
• Garamullah Ğâmidî (1418) el-Mesâilu’l-İtizâliyye fî Tefsîri’l-Keşşâf li’z-Zemahşerî fî Dav’i Mâ Vüride fî Kitâbi’l-insâf. Dâru’l-Endülüs. ts.
• Gümüş, S. (1990). Kur’ân tefsirinin kaynakları. Kayıhan Yayınları
• Güven, Ş. (2005). Kur’ân’ın anlaşılması ve yorumlanmasında çokanlamlılık. Denge Yayınları.
• Ali Sâbit Harbî. Ahdâs ve A’lâm ve Mâ Haziyet Bih-i Tîbetün ve’l-Mescidi’l-Harâm. ts.
• https://sadeghitehrani.com/about/biography/ (Erişim Tarihi: 20.04.2020)
• https://www.almeshkat.net/book/4782 (Erişim Tarihi: 20.12.2019)
• Emin Hûlî. (1995). Kur’ân Tefsirinde Yeni Bir Metod (Çev.: Mevlüt Güngör). Bayrak Matbaası.
• Abdurrahim Hüseyin Irâkî. et-Takyîd ve’l-îdâh şerh-u Mukaddimeti İbn-i Salâh. ts.
• Ebû Abdil1âh Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî İbn Hanbel (2021). Musned İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavûtî. Muessetu’r-Risâle: 1.Baskı.
• Takiyyuddin İbn Teymiyye (1997). Mukaddimetüt’-Tefsîr (Mecmû’u’l-Fetâvâ içinde). Riyad.
• Issa, J. B. (2005). Kur’ân’ın belağat açısından tefsiri: İ’caz ve İlgili Konular (Çev.: İbrahim H. Karslı). Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/4., 255-274.
• Karataş, A. (2011). Kur’ân’ı Kur’ân ile Anlama. 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 31/177-197.
• Karcı, Ş. (2020). Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri ve Çağdaş Temsilcileri [Basılmamış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferah el-Ensârî el-Hazrecî Şem-suddin el-Kurtûbî Kurtûbî (1964). el-Câmiu Li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî-İbrâhîm Etfîş. Kahire, Dar’ul-Kutub’ul-Mısriyye: 2.Baskı.
• Kurt, Y. (2012). Kur’ân’ın Nüzûl Süreci ve Nüzûl Sırasını Esas Alan Tefsir Üzerine. OMÜİFD. 33/5-39.
• Seyyid Kutup (1412). Fi Zılali’l-Kur’ân, 6 cilt (17. Baskı). Daru’ş-Şuruk.
• ----------- (2018). İslam düşüncesi, esasları (Çev.: H. Fehmi Ulus). Beka Yayınları.
• Muhammed Lütfi (1410). Lemahât fî ulûmi’l-Kur’ân ve itticâhâtuh. Mektebe İslâmî, 1. Baskı.
• Maşalı, M. E. (2016). Kur’ân’ın anlaşılmasında Gâî yorum (1. Baskı). OTTO Yayınları.
• Meclîsî, M. B. (1983). Biharu’l-Envâri’l-Câmia li-Düreri’l-Eimmeti’l-Ethâr. Beyrut.
• Meczûb, M. (1992). Ulemâ ve Müfekkirûne Araftuhum (4. Baskı). Dâru’ş-Şavâf.
• Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, (2001). Tetimmetu’l-a’lâm li’z-Ziriklî. Dâru İbn Hazm.
• Niyazali, A. (2005). Tefsiri kebirde Kur’ân’ı Kur’ân’la tefsir [Basılmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nuveyhid, Â. (1983). Mu’cemu’l-Müfessirîn min Sadri’l-İslâm ila Asri’l-Hâdır. Müessese Nuveyhid.
• Öğmüş, H. (2009). Tefsirde şiirle istişhad yöntemi açısından hicrî 2. asrın önemi. İlim Yayma Yayınları.
• Öz, M. (1992). Biharu’l-Envâr. İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 6/139-141. TDV Yayınları.
• Özveranlı, M. S. (2008). Muhammed Abduh. İslam Ansiklopedisi, 44 cilt. 30. TDV Yayınları.
• Ramazan Yûsuf, M. H. (2002). Tetimmetu’l-A’lâm li’z-Ziriklî, 3 cilt. Beyrut.
• Ravazî, S. M. (1998). Mea Ricâlu’l-Fikr fi’l-Kâhira. b.y. Dâru ibn Hazm, 2. Baskı.
• Sabbâğ, M. L. (1410). Lemhât fî ulûmi’l-Kur’ân ve itticâhâtuh. Mektebe İslâmî, 1. Baskı.
• Semerkandî, Ali. Bahru’l-Ulûm el-Hibru’l-Ma’lûm. Süleymaniye Yazmalar. KAP Böl. E. 106-109.
• Hâlid Osman Sıbt (1421). Kavâidu’t-Tefsîr. Dâr-u İbn Affân, 1. Baskı.
• Abdurrahman Abdulaziz Sudeys (1410). Menhecu’ş-Şeyh eş-Şankîtî fî Tefsiri Âyâti’l-Ahkâm Min Edvâi’l-Beyân. Mekke: Risâle Mâcîstîr, Ümmülkurâ Üniversitesi.
• Şankîtî, M. E. (1983). Evdâu’l-beyân fî îdâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 10 cilt. Mekke: Vakf Süleyman er-Râcihi, ts.
• ------------- (2001). Müzekkirat-u Usûli’l-fıkh, Mektebetu’l-ulûm ve’l-hikem. 5. Baskı. 2001.
• Ahmed Seyyid Hasaneyn İsmail Şimi (1422). eş-Şankîtî ve Menhecuh fi’t-tefsîr. Risâle-i Mâcîstîr, Câmiatu’l-Kahire: Kısmu’ş-Şerîati’l-İslâmiyye.
• Şimşek, S. (2016). Günümüz Tefsir Problemleri. İstanbul: Kitap Yayınları, 13. Baskı.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezid b. Kesîr b. Ğâlip el-Amâlî, Ebû Cafer.(2000). Câmi’ul Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân thk. Ahmed Muhammed Şakîr. Muesse-tur’Risâle, 1. Baskı.1420.
• ------------- (1965). Tarîhu’t-Taberî, Tarîhu’r-Rusulî ve’l-Mulûk. Beyrut: Daru’t-Turâs. 2. Baskı.
• Tahrânî, S. (2010). el-Furkân fî Tefsiri’l-Kur’âni bi’l-Kur’âni ve’s-Sünne. Kum: Mektebe Emira.
• Süleyman Nâsır Tayyar ( 1421). Mesâid, Fusûl fî usûli’t-tefsîr. Riyad:.
• ------------- (1427). Mefhûmu’t-tefsîr ve’t-te’vil ve’l-istinbât ve’t-tedebbur ve’l-müfesser. Riyad: Dâr İbn Cevzî.
• Tirmîzî (1975). Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Mûsâ b. ed-Dehhâk. Ebû İsâ. Sunenu’t-Tirmîzî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir-Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Mektebetu Mustafa el-Babî el-Halebî, 2. Baskı.
• Tonbeyy, A. J. (1988). Medeniyet Yargılanıyor (Çev.: U. Uyan). İşaret Yayınları.
• Watkins, Frederic–Kremnick, Isaac Kremnick. (1964). The Age of Ideology The Political Thought Since 1750 to the Present. Prentice Hall, Paramus.
• Yüksek, M. İ. (2019). Mücmelin Beyanı Bağlamında Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirinin Bilgi Değeri. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21/39, 173-198.
• Zerkelî, H. (2002). el-A’lâm Kâmûs-u terâcim li Eşheri’r-Racül ve’n-Nisâ Mine’l-Arab ve’l-Müste’ribîn ve’l-Müşteşrikîn. Daru’l-ilm.