Mecmau’l-Bahreyn Neresidir?

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 28, 580 - 596, 25.09.2021

Hamdi Birgören

Öz

Türk edebiyatında karşımıza çıkan Kur’ânî terimlerden birisi “Mecmau’l-bahreyn”dir. Kur’ân-ı Kerim’de geçen bir kıssaya dayandığı için tef-sirlerde uzun uzun açıklamalara rastlanmaktadır. Dolayısıyla Müslüman şairlerin bîgâne kalamadıkları bir konudur. Sözlüklerin “iki denizin birleş-tiği yer” anlamına mekân ismi olarak açıkladıkları bu terim, Türk şair ve yazarları tarafından hem hakikî, hem mecazî anlamda şiirlerde ve nesirlerde kullanılmaktadır. Kur’ân-ı Kerim, Hazret-i Musa ile “kendisine rahmet ve ilim verilen bir kul” arasında geçen bir hadiseden söz etmektedir. Hadis-i şeriflerde, Hz. Musa’nın görüştüğü şahsın Hızır olduğu bildirildiği için bu konuyu ele alan şair ve yazarlarımız da Hz. Musa’nın görüştüğü kişinin Hz. Hızır olduğunu kabul etmektedirler. Ancak bu iki şahsın görüştükleri yeri bildiren “Mecmau’l-bahreyn” ifadesi, gerçek ve mecazî olmak üzere değişik anlamlarda kullanılmaktadır. Biz bu çalışmamızda, “Mecmau’l-bahreyn” olarak ifade edilen mekânın yerini belirlemeye ilişkin yeni bir yaklaşım denemesi yapmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Mecmau’l-bahreyn, Türk tasavvuf edebiyatı, klasik Türk edebiyatı, Hz. Musa, Hızır.

Where is Mecmaul-Bahreyn?

Öz

One of the Qur'anic terms we encounter in Turkish literature is "Mecmau'l-bahreyn". Since the term, “Mecmau’l-bahreyn” is based on a verse in Qur'an, there are long explanations in the tafsirs about it. There-fore, it is a subject Muslim poets cannot remain uninterested about. This term, which dictionaries explain as a place name meaning "the place where two seas meet", is used by Turkish poets and writers both literally and figuratively in poems and prose. The Qur'an speaks of an incident between Moses and "a man who was given mercy and wisdom". Since it is stated in the hadiths that the person Moses met is Khidr, our poets and writers who deal with this issue also accept that the person Moses met is Khidr. However, "Mecmau'l-bahreyn", which indicates the place where these two people met, is used in different meanings as literal and figurative. In this study, a new approach is presented to determine the location of the place called "Mecmau'l-bahreyn".

Anahtar Kelimeler

Majmaul-bahreyn, Turkish sufi literature, classical Turkish literature, Moses, Khidr.

Kaynakça

• Ayan, H. (1990). Nesimi divanı (G. 384/13, s. 313.). Akçağ Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2005). Misalli büyük türkçe sözlük. Kubbealtı Yayınları.
• Bilge, M. L. (2010). Süveyş. İçinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 38, ss. 186-187). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ceylan, Ö. (2007). Tasavvufî şiir şerhleri (3. baskı). Kapı Yayınları.
• Dönmez Parlak, B. (2006). Eğirdirli şeyhi Mehmed efendi divanı (K. 12/24, s. 133.) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ediz, C. (1984). 3000 yıllık mucize. Gerçeğe doğru. www.gizlilimler.tr.gg. (Erişim Tarihi: 01.07.2021)
• el-Isfahanî, R. (2012). Müfredât (3. baskı). (Hazırlayan: Yusuf Türker). Pınar Yayınları.
• Es-Seyyid, S. M. (1995). Feyyum. İçinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 12, ss. 514-515). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Harman, Ö. F. (1996). Firavun. İçinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 13, ss. 118-121) Türkiye Diyanet Vakfı.
• Harman, Ö. F. (2006). Musa. İçinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 31, ss. 207-213). Türkiye Diyanet Vakfı.
• İbn Kesîr. (1990). Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm tefsîri, (Çev: B. Karlığa ve B. Çetiner). Çağrı Yayınları.
• İplikçioğlu, B. (1990). Eski çağ tarihinin ana hatları. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ.K. ve Gümüş, S. (2012). Kur’ân yolu Türkçe meâl ve tefsir. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kılıç, F., Aşık Çelebi Divanı, K. 1/17, s. 13. www.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 30.05.2021)
• Kırca, C. (2003). Mecmau’l-bahreyn. İçinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 28, ss. 256). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Konyar, E. (Tarihsiz). Mısır tarihi. Tarih Lisans Programı. İstanbul Üniversitesi Tarih Ders Notları. www.auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/tarih_AO. (Erişim Tarihi: 30.05.2021)
• Önkal, A. (1991). Amr b. Âs. İçinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 3, ss. 79-81). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Öztuna, Y. (1994). Büyük Osmanlı tarihi (10 cilt). Ötüken Neşriyat.
• Özyıldırım, A. E. (1995). Hamdullah Hamdi divanı’nın tenkitli metni. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (G. 93/2, s. 45). www.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 02.06.2021)
• Saraç, M.A.Y. Emri Divanı (G. 491/3, s. 59). www.kulturturizm.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.06.2021)
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık.
• Yazır, E. M. H. (2011). Hak dini kur’an dili. (Sadeleştiren: İ. Karaçam vd.). Zehraveyn.
• Yıldırım, C. (1987). İlmin ışığında asrın kur’an tefsiri (Cilt 7). Anadolu Yayınları.
• Zemahşeri. (2017). Keşşâf tefsiri. (Ed. M. Sülün). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Baş-kanlığı.