TUTUKLU VE HÜKÜMLÜLERİN YÜKSEKÖĞRENİM HAKKININ SINIRLANDIRILMASI

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 585 - 614, 30.10.2025

Ayşe Funda Kılıç

https://doi.org/10.59909/khm.05.02.005

Öz

Makale, tutuklu ve hükümlülerin yükseköğrenim hakkını ele almakta ve bu hakkın gerek anayasal gerekse ulusal ve uluslararası hukuk alanındaki yeri ile uygulamadaki sorunları incelemektedir. Eğitimin bir insan hakkı olduğu ve bireylerin sosyal, ekonomik ve kültürel bağlamda gelişiminde oynadığı kritik rol vurgulanmaktadır. Yetişkin eğitiminin kendine özgü yanları yükseköğrenimi diğer eğitim aşamalarından ayırmaktadır.
Çevrimiçi eğitim olanaklarının artması ve üniversitelerin bu yöntemleri yaygın olarak kullanmalarıyla birlikte tutuklu ve hükümlülerin cezaevlerinden yükseköğrenimden yararlanma talepleri de artış göstermektedir. Türkiye’de 5275 Sayılı Kanun, mahkumların yaygın, açık ve dışarıdan eğitim alma haklarını düzenlese de kapalı cezaevlerinde örgün eğitimin sınırlanması ve internet erişimine getirilen sınırlamalar, eğitim hakkını kısıtlayıcı etkiler doğurmaktadır. Yükseköğretime ilişkin düzenlemeler bu etkileri azaltma eğilimindedir. Gerek Anayasa Mahkemesi gerekse Avrupa Konseyi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), devletlere eğitim hakkını gerçekleştirme yükümlülüğü verirken, kısıtlamaların kanuni, meşru ve orantılı olmasını dikkate almaktadır.

Anahtar Kelimeler

AİHS , Anayasa , Eğitim hakkı , Yükseköğrenim , Mahpus Hakları

RESTRICTION OF THE RIGHT TO HIGHER EDUCATION OF DETAINEES AND CONVICTS

Öz

The article focuses on the right to higher education of detainees and convicts, analysing the place of this right in constitutional, national and international law and the problems in practice. It emphasises that education is a human right and its crucial role in the social, economic and cultural development of individuals. The unique aspects of adult education distinguish higher education from other levels of education.
With the growth of online education opportunities and the widespread use of these methods by universities, the demands of detainees and convicts to benefit from higher education from prisons are also increasing. In Turkey, although Law No. 5275 regulates the right of prisoners to non-formal, open and external education, restrictions on formal education in closed prisons and restrictions on internet access have the effect of limiting the right to education. Regulations on higher education tend to minimise these effects. While the Constitutional Court, the Council of Europe and the European Court of Human Rights (ECHR) all require states to fulfil the right to education, they take into account that restrictions must be lawful, legitimate and proportionate.

Anahtar Kelimeler

ECHR , Constitution , Right to Education , Higher Education , Prisoner Rights

Kaynakça

• Algan, Bülent ve Müberra Algan. “Eğitim Hakkı ve Özgürlüğü Bağlamında Eğitim Hizmetlerinin Ruhsat Usulü ile Özel Kişilere Gördürülmesi”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C.17, S. 3 (Temmuz 2013): ss.147-94. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/789213 (Erişim Tarihi: 23.91.2025)
• Althusser, Luis. İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. (Çev. Yusuf Alp, Mahmut Özışık), 3. Baskı, İstanbul: İletişim, 1991,
• Beiter, Klaus Dieter. The Protection of the Right to Education by International Law: Including a Systematic Analysis of Article 13 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights. Brill, 2006. https://www.researchgate.net/publication/311909233_The_Protection_of_the_Right_to_Education_by_International_Law_Including_a_Systematic_Analysis_of_Article_13_of_the_International_Covenant_on_Economic_Social_and_Cultural_Rights_Martinus_Nijhoff_2006_ (Erişim: 23.12.2024).
• Blommaert, Felix. “Locked up, logged off: A closer look at protection and provision of Internet access for priso-ners within the ECHR framework”. Master Tezi, Ghent University, 2021, https://lib.ugent.be/catalog/rug01:003007772 (Erişim, 04.12,2024).
• Burchett, Julia ve Anne Weyembergh. Prisons and Detention Conditions in the EU. European Parlia-ment:2023. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2023/741374/IPOL_STU(2023)741374_EN.pdf , (Erişim: 23.12.2024).
• Costelloe, Anne and Kevin Warner. “Prison Education across Europe: Policy, Practice, Politics.” London Review of Education. S.12, 2014: ss. 175-183. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1160356.pdf (Erişim: 25.12.2024).
• Crétenot, Marie. From National Practices to European Guidelines: Interesting Initiatives in Prisons Manage-ment, Antigone Edizioni (Yyn), 2013, https://www.prisonobservatory.org/upload/EPOinterestinginitiatives.pdf (Erişim: 03.01.2025).
• Çeçen, Anıl. İnsan Hakları. Ankara: Savaş, 2000.
• Erdoğan, Mustafa. İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku. Ankara: Orion, 2007.
• Gümüş, Ali Tarık. “Türk Anayasasında Kişinin Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 13, S.2 (2005): ss. 133-172.
• Harrison, Lisa. “Prisoners and Their Access to the Internet in the Pursuit of Education”. Alternative Law Jour-nal. S.39 (2014): ss. 159-162. https://www.researchgate.net/publication/307567598_Prisoners_and_Their_Access_to_the_Internet_in_the_Pursuit_of_Education (Erişim: 01.11.2024).
• Kapani, Münci. İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları. Ankara: Bilgi, 2011.
• Kaplan, Recep. “Birleşmiş Milletler Belgelerinde Eğitim Hakkı”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi. S.20 (2015): ss. 329-372.
• Kılıç, İlker. “Kamu Yararı: Fetişizm ve İdeoloji”. Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 6, S. 1, (Nisan 2021): ss: 271-306.
• Marx, Karl. Kapital, C.III, (Çev. Alaattin Bilgi), 3. Baskı, Ankara: Sol, 1997.
• McCowan, Tristan. “Is there a universal right to higher education?”. British Journal of Educational Studies. S.60 (2) (2012): ss. 111-128. https://www.jstor.org/stable/23270123?seq=1 (Erişim: 01.11.2024)
• Özsoy, Salih. “Eğitim Hakkı: Kendi Dilini Bulamamış Bir Söylem”. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, S.6 (2004): ss.58-83.
• Selamet, Kadir. Türkiye Hapishanelerinde Öğrenci Olmak ve Öğrenim Hakkı, Türkiye Hapishane Çalışmaları Merkezi, 2015. https://cisst.org.tr/wp-content/uploads/2020/12/turkiye-hapishanelerinde-ogrenci-olmak-ve-ogrenim-hakki.pdf (Erişim Tarihi: 22.01.2025).
• Terzioğlu, Süleyman. Uluslararası Hukukta Azınlıklar ve Anadilde Eğitim Hakkı, Ankara: Alp Yyn., 2007.
• Topçu, Namık Kemal, Neslihan Can. “Örgüt Suçlarından Mahkûm Olan Öğrencilerin Yükseköğretim Kuru-mundan Çıkarılmasının Cezaların İnfazının Amacı ve Eğitim Hakkı Bağlamında Değerlendirilmesi”. Ye-ditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 19, S. 1 (2022): ss. 283 – 342.
• Vorhaus, John, “Prisoners’ Right to Education: A Philosophical Survey” London Review of Education, S.12 (2014): ss.162-174. https://journals.uclpress.co.uk/lre/article/2752/galley/17216/view/ (Erişim: 23.12.2024).
• Uluğ, Feyzi. “Eğitim Hakkının Kullanım Sorunu”. Türkiye’de İnsan Hakları, Yay. Haz, Oya Çitçi. Ankara: TO-DAİE İnsan Hakları Araştırma ve Derleme Merkezi Yayını, 2000.
• Yaşar, Nuri. “İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesine Ek Birinci Protokolünün 2. Maddesine Göre Eğitim Hakkı, Resmi Öğretimin Çoğulculuğu ve Özel Öğretim Özgürlüğü”, Kamu Hukuku Arşivi KHuka, 5 (1) Mart (2002), ss. 7-18.