THE POLITICAL NATURE OF INTERNATIONAL CAPITAL AND THE IMPACT OF UNITED FRUIT COMPANY ON THE HISTORY OF COUPS IN LATIN AMERICA WHERE NATIONAL LAW WAS SUSPENDED

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 505 - 528, 30.10.2025

Ceren Tuğlu Olpak

https://doi.org/10.59909/khm.05.02.002

Öz

The history of every country in Latin America has witnessed military coups carried out directly by or under the influence of the United States. US foreign policy has always sought ways to intervene economically, politically, ideologically and, moreover, militarily in Latin American countries, which it sees as its “backyard.” These interventions have also been supported by national and international law. The most characteristic example of the symbolization of the role of capital in these coup processes, where a state of emergency regime is established by suspending local law, is the interventionist role of the United Fruit Company in the political regimes of the countries in which it operates. The company has played various roles in military coups that took place in many Latin American countries, especially in Guatemala, Honduras and Colombia, from the planning stage to financing, from cooperation with local elements to the direct management of the military process. The relationship between United Fruit and the military coups that took place in South America is worth examining as it is a very clear example of cooperation between imperialist policies and international capital. In this context, the study will primarily examine the nature of international capital and its development in the process of imperialism, which is a special phase of capitalism, the political and, to the extent that it is inherent in politics, legal effects of international capital institutions other than their economic characteristics, and the basic characteristics of the United Fruit Company, its identity related to neo-colonialism and its role in the states of emergency/coup periods in countries affected by the imperialist policies of the USA, as a capital giant monopolized in a very wide geography, will be examined in the context of the USA's foreign policy focused on domination towards Latin America. In this sense, the initial and development processes of some coup examples in which United Fruit played a role and had a direct effect on the suspension of the implementation of national law will be emphasized, and it will be tried to reveal that a new system that emerged as a result of monopolization and international companies, which are a result of this system, are political subjects with not only economic but also ideological, social and legal effects.

Anahtar Kelimeler

international capital , international corporations , imperialism , neocolonialism , united fruit company

ULUSLARARASI SERMAYENİN POLİTİK NİTELİĞİ VE LATİN AMERİKA’DA ULUSAL HUKUKUN ASKIYA ALINDIĞI DARBELER TARİHİNDE UNITED FRUIT COMPANY ETKİSİ

Öz

Latin Amerika coğrafyasındaki her ülkenin tarihi doğrudan Amerika Birleşik Devletleri eliyle veya etkisiyle gerçekleştirilmiş darbelere sahne olmuştur. ABD dış politikası, “arka bahçesi” olarak gördüğü Latin Amerika ülkelerine daima ekonomik, siyasal, ideolojik ve dahası askeri müdahalelerde bulunmanın yollarını aramıştır. Bu müdahalelere ulusal ve uluslararası hukuk cephesinden de destek sağlanmıştır. Yerel hukukun askıya alınması suretiyle birer olağanüstü hâl rejiminin tesis edildiği bu darbe süreçlerinde sermayenin rolünün sembolleştiği en karakteristik örnekse United Fruit Company’nin faaliyet gösterdiği ülkelerin siyasal rejimleri üzerindeki müdahaleci rolüdür. Şirket, başta Guatemala, Honduras ve Kolombiya olmak üzere birçok Latin Amerika ülkesinde gerçekleşen askeri darbelerde planlama aşamasından, finansmanına, yerli unsurlarla iş birliğinden askeri sürecin bizzat yönetimine kadar çeşitli roller oynamıştır. United Fruit ve Güney Amerika’da cereyan eden askeri darbeler arasındaki ilişki, emperyalist politikalar ve uluslararası sermaye arasındaki iş birliğine yönelik çok açık bir örnek olması açısından incelenmeye değerdir. Çalışmada bu bağlamda öncelikle uluslararası sermayenin niteliği ve kapitalizmin özel bir evresi olan emperyalizm sürecindeki gelişimi, uluslararası sermaye kuruluşlarının iktisadi nitelikleri dışında sahip oldukları siyasal, siyasala içkin olduğu ölçüde hukuksal etkiler ele alınacak, ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik tahakküm eksenli dış politikası ekseninde United Fruit şirketinin temel özellikleri, neo-kolonyalizmle bağlantılı kimliği ve çok geniş bir coğrafyada tekelleşmiş bir sermaye devi olarak, ABD’nin emperyalist politikalarından etkilenen ülkelerdeki olağanüstü hâl/darbe dönemleri üzerindeki rolü incelenecektir. Bu anlamda United Fruit’in rol oynadığı ve ulusal hukukun yürürlüğünün askıya alınmasına doğrudan etkisi olan kimi darbe örneklerinin başlangıç ve gelişme süreçleri üzerinde durularak, tekelleşme sonucunda doğmuş olan yeni bir sistemin ve bu sistemin bir sonucu olan uluslararası şirketlerin sadece iktisadi değil, aynı zamanda ideolojik, toplumsal ve hukuksal etkileri olan birer politik özne oldukları ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

uluslararası sermaye , uluslararası şirketler , emperyalizm , neokolonyalizm , united fruit company

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Kaynakça

• Alpaslan, Kavel, Muz Yaptı Evet… Hepsini O Yaptı, 19.02.2018, https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya-forum/2018/02/19/muz-yapti-evet-hepsini-o-yapti/, (Erişim tarihi: 02.04.2025)
• Althusser, Louis, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İstanbul: İthaki Yayınları, 2003.
• Armaoğlu, Fatih, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: İstanbul: Alkım Yayınevi, 2010.
• Aslan, Necip, Eylem ve Düşünce Açısından 20. Yüzyıl, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2012.
• Bananen Imperium Krumme Geschaefte, 11.07.2014, https://www.stern.de/wirtschaft/news/bananen-imperium-krumme-geschaefte-3638966.html, (Erişim tarihi: 02.03.2025)
• Başkaya, Fikret, Azgelişmişliğin Sürekliliği, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2001.
• Başkaya, Fikret, Sömürgecilik, Emperyalizm, Küreselleşme, Ankara: Maki Basın Yayın, 2003.
• Baysal, Başar, E. Nur Sezek, “Kolombiya – FARC Barış Sürecinin Uygulanması: Sorunlar ve Riskler”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 5/1 (2022), s. 35-48.
• Booth, John A., “Rural Violence in Colombia: 1948-1963.” The Western Political Quarterly , 27/4 (1974), (1974), ss. 657-679.
• Boratav, Korkut, “Honduras Darbesi ve ABD”, 19.07.2009, http://haber.sol.org.tr/yazarlar/korkut- boratav/honduras-darbesi-ve-abd-15856, (Erişim tarihi: 22.02.2025)
• Boratav, Korkut “Sermaye Hareketleri ve Türkiye’nin Beş Krizi”, Çalışma ve Toplum, 1(2019), 311-324.
• Buharin, Nikolay, Emperyalizm ve Dünya Ekonomisi, çev. U.S. Akalın, İstanbul: Bağlam, 2005.
• Chomsky, Aviva, Carr Barry, Alfredo Prieto, and Pamela Maria Smorkaloff, “Introduction”, The Cuba Reader: History, Culture, Politics, der. Aviva Chomsky, Carr Barry, Alfredo Prieto, and Pamela Maria Smorkaloff, Duke: Duke University Press, 2019, ss. 37-38.
• Çikita Muzun Hikayesi, http://haber.sol.org.tr/dunyadan/cikita-muzun-hikayesi-haberi-15902, 20.07.2009, (Erişim tarihi: 02.04.2025)
• Dugas, John C., “The Emergence of Neopopulism in Colombia The Case of Álvaro Uribe.” Third World Quar-terly 24/6 (2003), ss. 1117-1136.
• Engels, Friedrich, Anti-Dühring: Bay Eugen Dühring Bilimi Altüst Ediyor, (2. Baskı), Ankara: Sol Yayınları, 1977, s. 265.
• Frank, Andre Gunder, “Development of Underdevelopment or Underdevelopment of Development in Chi-na.” Modern China, 4/1 (1978), ss. 341-350.
• Gerger, Haluk, Türk Dış Politikasının Ekonomi Politiği “Soğuk Savaş’tan Yeni Dünya Düzenine”, İstanbul: Belge Yayınları, 1998.
• Gülalp, Haldun, Gelişme Stratejileri ve Gelişme İdeolojileri, Ankara: Yurt Yayınları, 1983.
• Gülalp, Haldun, Yeni Emperyalizm Teorilerinin Eleştirisi, İstanbul: Birikim Yayımcılık, 1979.
• Harvey, David, Neoliberalizmin Kısa Tarihi, çev. Aylin Onacak, Sel Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2015.
• Harvey, David, Yeni Emperyalizm, çev. A. Nüvit Bingöl, Sel Yayınları, 2009.
• Henning, Philip, Die United Fruit in Mittelamerika: Der Bananenmonopolist zwischen Geschäftsinteressen und US-Außenpolitik, Norderstedt: Grin Verlag, 2014.
• Hobsbawn, Eric, İmparatorluk Çağı 1875-1914, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1999.
• Keskin, Mustafa, “ABD’nin Müdahaleci Dış Politikası: Latin Amerika Örneği”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 4/1 (2016), ss. 70-88.
• Ketizmen, Muammer, Cezalandırıcı Adaletten Onarıcı Adalete, Ankara: Adalet Yayınları, 2022.
• Khanna, Parag, Yeni Dünya Düzeni, çev. Elif Akbaş, İstanbul: Pegasus Yayınları, 2008.
• Köse, Hacı Ömer, “Uluslararası Etkileri Açısından Yabancı Sermaye”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İs-tanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Kürkçügil, Masis, Latin Amerika’nın Kaynayan Damarları, İstanbul: İthaki Yayınları, 2004.
• Langley, Lester D., The Banana Wars: United States Intervention in The Caribbean 1898-1934, SR Books, 2002.
• Lenin, Vladimir Ilyiç, Emperyalizm Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, Ankara: Sol Yayınları, 2009.
• Lewis, Charlton T., an Elementary Latin Dictionary, 06.04.1999, https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0060:entry=imperium (Erişim Tarihi 22.03.2025)
• Marx, Karl, 1844 El Yazmaları Ekonomi Politik ve Felsefe, Ankara: Sol Yayınları, 2011.
• Marx, Karl, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, çev. Sevim Belli, Ankara: Sol Yayınları, 1976.
• Marx, Karl, Grundrisse Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri (Birinci Kitap), Ankara: Sol Yayınları, 2013.
• Marx, Karl, Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi Cilt I, İstanbul: Yordam Kitap, 2011.
• Mızrak, Dilan, “Arjantin’in Kayıp Çocukları Vakasının Hakikat Hakkı Çerçevesinde İncelenmesi”, Ankara Baro-su Dergisi, 77/1 (2019), ss. 361-396.
• “National Security Council Report, NSC 68, 'United States Objectives and Programs for National Security” 17.01.2013, https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/national-security-council-report-nsc-68- united-states-objectives-and-programs-national (Erişim tarihi: 13.05.2025)
• Özdemir, Ali Murat, Abdurrahman Saygılı, Hamdi Gökçe Zabunoğlu, Aynur Demirli, Ebubekir Aykut, Ezgi Nur Türkoğlu Karacaova, Göksu Uğurlu, Ozan Giray Şahin, Genel Kamu Hukuku Kuramsal Yaklaşım. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2019.
• Özdemir, Ali Murat, Ulusların Sefaleti, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2010.
• Palloix, Christian, V. I. Lenin ve Rosa Luxemburg’da Emperyalizm Sorunu, çev. Mustafa İşçi, İstanbul: Ma-ya Yayınları, 1974.
• Rinke, Stefan, Geschichte Lateinamerikas: Von den frühesten Kulturen bis zur Gegenwart, C.H. Beck Wissen Verlag, 2014.
• Roosvelt, Theodore, “President Roosevelt Proclaims the Platt Amendment” The Cuba Reader: History, Culture, Politics, der. Aviva Chomsky, Barry Carr, Alfredo Prieto, and Pamela Maria Smorkaloff, Du-ke: Duke University Press, 2019, ss. 145-146.
• Said, Edward, W., Culture And Imperialism, New York: Knopf, 1993.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, 26. Baskı, 2013.
• Sander, Oral, Türk Amerikan İlişkileri (1947-1965), Ankara: AÜSBF Yayınları, 1979.
• Shragai, Atalia, “Do Bananas Have a Culture? United Fruit Company Colonies in Central America 1900-1960.” Iberoamericana 11/42 (2011), s. 65-82.
• Turner, Louis, “Multinational Companies and the Third World” The World Today, 30/9 (1974), ss. 394-402.
• Van de Kamp, Andreas, Allen Dulles, oder: Als der Tiefe Staat Noch Rein Republikanisch War, 27.09.2016, http://staatsstreich.at/allen-dulles-oder-als-der-tiefe-staat-noch-rein-republikanisch-war.html, (Erişim tarihi: 01.04.2025)
• Wallerstein, Immanuel, The Modern World System I, London: University of California Press Ltd., 2011.
• Zanetti, Oscar, Garcia Alejandro, “The United Fruit Company in Cuba.” In The Cuba Reader: History, Culture, Politics, der. Aviva Chomsky, Barry Carr, Alfredo Prieto, and Pamela Maria Smorkaloff, Du-ke: Duke University Press, 2019, ss. 268-272.