AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN ÜÇ AŞAMALI TESTİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 149 - 174, 30.04.2021

Mehmet Alp Didinmez

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “özel ve aile yaşamına saygı hakkını” düzenleyen 8, “düşünce, vicdan ve din özgürlüğünü” düzenleyen 9, “ifade özgürlüğünü” düzenleyen 10 ve “toplanma ve örgütlenme özgürlüğünü” düzenleyen 11. maddesi yine Sözleşme metniyle bazı sınırlamalara tabi tutulmuştur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, maddelerin kendi içerisinde yer verilen bu sınırlamaları somut olaylara uygulamak için bir test geliştirmiştir. Doktrinde “üç aşamalı test” olarak adlandırılan bu inceleme usulü, Sözleşme’nin 8-11. maddelerindeki haklara devletler tarafından yapılan müdahaleleri incelerken Mahkemenin sonuca gitmede kullandığı temel aracı haline gelmiştir. Çalışma kapsamında, Mahkemenin “hukukilik”, “meşru amaç” ve “demokratik toplumda gereklilik” olarak kısaltılabilecek üç aşamalı testinin temel yapıtaşları ele alınmıştır. Mahkemenin üç aşamalı testiyle ilgili içtihatlarından derlenen bu makale, Sözleşme’nin 8 ila 11. maddeleriyle ilgili yapılan şikâyetlerde Mahkemenin kullandığı yargılama yöntem ve usulüne ilişkin genel bir çerçeve sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Üç aşamalı test, AİHM üçlü test, demokratik toplumda gereklilik testi, AİHS 8-11. madde testi

THE THREE PART TEST OF EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS

Öz

The European Convention on Human Rights has guarenteed “Right to respect for private and family life” under the article 8, “Freedom of thought, conscience and religion” under the article 9, “Freedom of expression” under the article 10 and “Freedom of assembly and association” under the article 11. However, these rights are also subject to some limitations by (text of) the Convention. The European Court of Human Rights has developed a test to apply these limitations provided by the relevant articles on concrete cases. This examination procedure, which is called “the three-part test/triple test” in the doctrine, has become a fundemental means used by the Court in reaching its conclusions when examining the interventions made by the State Parties to the rights guaranteed in Articles 8-11 of the Convention. Within the scope of this article, the basic building blocks of the triple test of the Court, which would be summarized as “legality”, “legitimate aim” and “necessity in a democratic society” has discussed. This article, which grounds on the Court’s jurisprudence on the triple test, provides a general framework for the Court’s judgment method and procedure used in complaints about articles 8 to 11 of the Convention.

Anahtar Kelimeler

The three part test, ECtHR triple test, the test of necessity in democratic society, the test of Article 8 to 11 of ECHR

Kaynakça

• Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi Ortak Projesi, Hâkimler ve Savcılar İçin Meslek İçi Eğitim Seti, İfade Özgürlüğü, El Kitabı 8, Basın Davalarına Bakan Hakimler ve Savcılara Yönelik Eğitici Modül Yönlendirme El Kitabı.
• Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi Ortak Projesi, Türk Yargısının İfade Özgürlüğü Kapsamında Kapasitesinin Geliştirilmesi Hâkimler ve Savcılar İçin Meslek İçi Eğitim Seti, İfade Özgürlüğü El Kitabı 2, Hakaret Suçlarına
• Bakan Ceza Hâkimleri ve Savcılarına Yönelik Eğitici Modül Yönlendirmeleri El Kitabı, s. 34.
• D.J. Harris, M.O’boyle, E.P. Bates, C.M. Buckley. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku. Ankara: Avrupa Konseyi, 2013.
• Demir Gürsel, Esra. “İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 8-11. Maddelerinde Korunan Haklar ve Demokratik Toplumun Sınırları”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Kamu Hukuku Bilim Dalı, 2014.
• Deniz, Yeşil. “Çevrimiçi Özgürlükler ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Türkiye için ileriye dönük bir yol mu?”. Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) Siber Politikalar ve Dijital Demokrasi. 05/2018. https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2018/04/EDAM-Cevrimici-Ozgurlukler.pdf .
• Doğru Osman ve Atilla Nalbant. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar 2. Cilt. Ankara: Yargıtay Başkanlığı/Avrupa Konseyi, 2013.
• Durmuş, Betül. “Bireysel Başvuru Kararlarında Demokratik Toplumda Gereklilik Ölçütü”: Koç Üniversitesi, 1001- Araştırma ve Teknoloji Projelerini Destekleme Programı, (erişim: 12.03.2021).
• Esen, Egemen, “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları Işığında Takdir Marjı Doktrini”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Anabilim Dalı: Kamu Hukuku, 2019.
• Gerards, Janneke. “How to Improve the Necessity Test of the European Court of Human Rights”. International Journal of Constitutional Law, Vol. 11, No. 2 (2013): (s. 466–490)
• Gözübüyük, Şeref, Feyyaz Gölcüklü ve Abdurrahman Saygılı. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi. 12. Baskı, Ankara: Turhan Kitabevi, 2019.
• Greer, Steven. The Exceptions to Articles 8 to 11 of the European Convention on Human Rights. Strazburg: Council of Europe Publishing, 1997.
• Harris, David, O'Boyle, Micheal, Bates, Ed, Buckley, Carla. Law of the European Convention on Human Rights vol. Second Edition. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Hazar, Zeynep. "Siyasi Partilerin Kapatılması ve Demokratik Toplumda Gereklilik İlkesi: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir İnceleme". Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Yıl 3 /Sayı 1, (2018): 73-106.
• Korkmaz, Ömer. Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü ve Sınırları. Ankara: Yetkin Yayınları, 2014.
• Metin, Yüksel. “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 7/1 (2017):(s. 1-74).
• Monica, Macovei. İfade Özgürlüğü İnsan Hakları El Kitapları No: 2. Strazburg: Avrupa Konseyi İnsan Hakları Genel Yayını, 2001.
• Pekel, Abdulkadir. Aile Hayatına Saygı Hakkı AİHM’in Geliştirdiği İlkeler Bağlamında Bir İnceleme, Ankara: Liberte Yayınevi, 2016.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Schabas, William. The European Convention on Human Rights A Commentary. Oxford: Oxford University Press, 2015.
• Sunay, Reyhan. İfade Hürriyetinin Muhtevası ve Sınırları. Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu Yayınları, 2001.
• Tümay, Murat. “The Concept of Necessary in a Democratic Society in Restriction of Fundamental Rights a Reflection From European Convention on Human Rights”. Human Rights Review, C.I, S.2 (2011): (s. 1-15).