COMPARISON OF ALTERNATIVE DISPUTE RESOLUTIONS IN ISLAMIC LAW TO TURKISH FAMILY LAW

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 91 - 113, 30.04.2022

Mustafa Aktürk

Öz

The subject of the study is the legal nature of alternative dispute resolution methods used within the scope of Islamic family law in terms of marriages about to be terminated, and to what extent these methods can be applied in terms of primary and secondary consequences arising as a result of the termination of the marriage. In this study, the methods of conflict resolution and Islamic family law are studied as a part of alternative dispute resolution within the contemporary context. In this respect, mediation and arbitration methods that are planned to be implemented in Turkish family law are adressed with a comparative perspective from the Islamic law approach, a different legal system. The conclusions can be summarized as follows: the scope of alternative dispute resolutions in the Islamic family law covers the end of union of marriage, which is the primary result of divorce. Also, it's impropable to apply mediation or arbitration methods to secondary results due to definitive provisions of the Qur'an and Sunnah, which are considered as main sources of Islamic law. On the other hand, result of conflicts are not taken into consideration within the contemporary mediation and arbitration methods. Instead, these contemporary methods are applied in order to accelerate and ease the process. Therefore, within the scope of contemporary methods, it is improbable to conclude that there is an effort that solely aims to maintain the marriage union. However, in the Islamic family law, it is probable to conclude that the sole aim is to maintain union of marriage and that mediation methods are applied to preserve unity.

Anahtar Kelimeler

Islamic family law, Divorce, Alternative dispute resolution methods, Mediation, Arbitration

İSLAM HUKUKUNDAKİ ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLLARININ TÜRK AİLE HUKUKUNA MUKAYESESİ

Öz

Çalışmanın konusu, sona ermek üzere olan evlilikler açısından İslam aile hukuku kapsamında gerçekleştirilen alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının hukuki tahlilidir. Ayrıca bu faaliyetlerin, boşanma neticesinde ortaya çıkan asli ve fer’i sonuçlar açısından hangi hususlara ilişkin uygulanabileceği de önem arz etmektedir. Çalışma ile İslam aile hukukundaki uyuşmazlık çözüm yöntemleri, pozitif hukuktaki alternatif uyuşmazlık çözüm yolları kapsamında incelenmiştir. Bu doğrultuda yer yer mukayeseli bir bakış açısı ile Türk aile hukukunda uygulanması planlanan arabuluculuk ve tahkim gibi yöntemlere, İslam aile hukuku perspektifinden bakılarak konu farklı bir hukuk sistemi olan İslam hukukunun yaklaşımıyla ele alınmıştır. Varılan sonuçlar şu şekilde özetlenebilir: İslam aile hukukundaki alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının kapsamı boşanmanın asli sonucu olan evlilik birliğinin sona ermesi hususunda gerçekleşmektedir. Fer’i sonuçlar üzerinde ise İslam hukukunun asli kaynakları olan Kuran ve Sünnet çerçevesinde tatbik edilen kesin hükümler neticesinde arabuluculuk ya da tahkim faaliyetlerinin gerçekleşmesi mümkün gözükmemektedir. Ayrıca modern anlamda gerçekleştirilen arabuluculuk ve tahkim faaliyetlerinde uyuşmazlığın neticesi ile ilgilenilmeyip sadece sürecin en hızlı ve külfetsiz bir şekilde nihayete ermesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda evlilik birliğinin devamını mutlak surette amaçlayan bir çabadan söz etmek mümkün değildir. İslam aile hukukunda ise yegâne gayenin evlilik birliğinin devamı olduğu ve bu birliğin korunması kapsamında arabuluculuk faaliyetlerinin uygulanmaya çalışıldığını ifade etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İslam aile hukuku, Boşanma, Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, Arabuluculuk, Tahkim

Kaynakça

• Abdülmelik b. Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, neşreden Mustafa es-Sekkā, Kahire: Cilt: 1-4, 1375/1955.
• Akgündüz, Ahmet. “Hakem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 15, s. 172.
• Akgündüz, Ahmet. Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi, 1986.
• Akşit, Mustafa Cevat. Mutlu Evlilik İslâmi Esasları, İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 1. Baskı, 2011.
• Albayrak Hakan, “Eşitlik ve Tarafsızlık İlkelerinin Zorunlu Arabuluculuk Bağlamında Yeniden Değerlendirilmesi Zorunluluğu”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, Cilt: 17, Etik Özel Sayı, (2018), (s. 12-24)
• Atar, Fahreddin. İslam Adliye Teşkilatı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 5. Baskı, 2020.
• Avcı, Mustafa. “Osmanlıda Aile Arabuluculuğu; Uluslararası Ailenin Korunması Hakkı Sempozyumunda Sunulan Bildiri, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu”, Kızılay/Ankara, 29-30 Nisan 2019. Bkz. https://www.tihek.gov.tr/prof-dr-mustafa-avci/ (Erişim tarihi: 13.03.2022)
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi, Konya: 8. Baskı, Atlas Akademi, 2019.
• Avcı, Mustafa. "Osmanlı Ceza Muhakemesinde Sulh (Uzlaştırma)", Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergi-si, 25(1), 2017: (s. 11-71).
• Avcı, Mustafa. “Mecelle’ye Göre Hâkimin Nitelikleri ve Yargılama Etiği”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 7(27), 2016: (s. 33-58).
• Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1985.
• Aydın, Mehmet Akif. “Osmanlı Hukukunda Kazai Boşanma “Tefrik”, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları, C. 5, 1986.
• Bardakoğlu, Ali. "İSLÂM", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 23, s. 19.
• Bilgin, Hikmet. “Anglo-Sakson Hukuk Sistemlerinde Arabuluculuk”, Hukuk Gündemi Dergisi, Sayı:1, 2009: (s.16-24).
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Fıkıh İlmi & İslam Hukuku Terimleri Sözlüğü, Haz. Abdullah Kahraman, İstanbul: Nizamiye Akademi, 2016.
• Çetinkaya, Esra. Osmanlı Hukukunda Sulh Sözleşmesi, İstanbul: Onikilevha, 1. Baskı, 2020.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Boşanma, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976.
• Cin, Halil, Ahmet, Akgündüz. “Aile Hukuku/2” Türk Hukuk Tarihi, Cilt:2, Özel Hukuk, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1996.
• Cin, Halil, Gül, Akyılmaz. Türk Hukuk Tarihi, 9. Baskı, Konya: Sayram Yayınları, 2017.
• Çeker, Orhan. der., Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi, 5. Baskı, Konya:Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
• Demircioğlu, Huriye Reyhan. “Aile Hukuku Uyuşmazlıkları Bakımından 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun Uygulanabilirliği”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 23 (2015): (s.45-84).
• Doğangüzel, Semra Betül. Osmanlı Hukukunda Nişanlanma, 2. Baskı, Ankara:Adalet Yayınevi, 2021.
• Doğru, Zeynep. Malezya Örneğinde İslam Aile Hukukunda Arabuluculuk Uygulamaları, İstanbul: Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Dörtok Abacı, Zeynep. “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh:18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri” OTAM Dergisi, 20, (2006): (s.105-115).
• Ebû Hafs (Ebû Muhammed) Hüsâmüddîn es-Sadrü’ş-şehîd ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz b. ʿÖmer b. Mâze el-Buhârî - Muhyî Hilâl Serhân, Edebu’l-kâdi li’l-Hass âf, Bağdâd: Matbaʿatü’l-irşâd, 1977, 4:59.
• El- Kāsānī, Alaüddin Ebu Bekr bin Mesud bin Ahmed. Bedāi’us-Sanāi’ fi Tertibi’ş Şerāi’, Beyrut: 2. Baskı, Daru’l Kütubi’l İlmiyye, 1986.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri, 6. Baskı, İstanbul:Ensar, 2016.
• Folberg, Jay. A mediation overview: History and dimensions of practice, San Francisco: Mediation Quarterly, 1983.
• Goldberg, Stephen B., Frank E. A. Sander, Nancy H. Rogers, Sarah Rudolph Cole, Dispute Resolution Negotiation, Mediation and Other Processes, New York: Apsen Publishers, 2007.
• Günay, Hacı Mehmet. "Nüşûz", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 33, s. 303.
• Hadislerle İslam, Ankara: Diyanet İşleri Başkalığı Yayınları, Cilt 4, 2014.
• Işıktaş Karabulut, Yıldız. Aile Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk, İzmir: Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• İbn-i Abidin, Reddü’l Muhtar Ale’d-dürrü’l-Muhtar, çev. Ahmed Davudoğlu, Cilt :6, İstanbul: Şamil Yayınevi, 1983.
• İbn Kudâme , Ebû Muhammed Abdullah (ö.620/1223), el-Muğni, Beyrut: Cilt: 7
• İbnü’l-Hümam, Kemalüddin Muhammed b. Abdilvahid (ö.861/1456) Fethu’l-Kadîr, Kahire: 1970, Cilt: 7
• İstanbul Kadı Sicilleri, Eyüb Mahkemesi, 74 Numaralı Sicil (H. 1072-1073 / M. 1661-1662) Cilt: 28, Sayfa: 393, Hüküm no: 414
• İstanbul Kadı Sicilleri, Rumeli Sadareti Mahkemesi 80 Numaralı Sicil (H. 1057-1059/M. 1647-1649) Cilt: 15, Sayfa: 191, Hüküm no: 199
• Kahveci, Nuri. İslam Aile Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Kandemir, M. Yaşar. "Hafsa", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 15, s.119-120.
• Kaplan, Yavuz. “Arabuluculuk ve Türk Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Tasarısına Eleştirel Bir Bakış”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 28(1-2), 200): (s. 115-146).
• Karacabey, Kürşat. “Zorunlu Arabuluculuğun Hukukun Temel İlkelerine Aykırılığı ve Uygulanabilirliğine Dair Sorunlar”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı: 1, (2016): (s. 458-489).
• Karaman, Hayrettin. İslâm’da Kadın ve Aile, İstanbul:Ensar Neşriyat, 2006.
• Kekeç, Elif Kısmet. Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, Ankara: Adalet Yayınevi, 2014.
• Kılınç, Ahmet. “İslam Hukukunun Evrenselliği Bağlamında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile Malezya İslam Aile Hukuku Kanunu 1984’ün Mukayesesi”, ERÜHFD, 14(2), 2019: (s. 623-662)
• Kılınç, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihun Osmanlı Arabuluculuğu”, II. Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Cilt: 2, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık,2016: (s. 150-166)
• Kılınç, Ayşe Nur, Ahmet, Kılınç. "Mehrin Türk Pozitif Hukuku Açısından Yeniden Değerlendirilmesi Gerekliliği", İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(1), 2019: (s. 103-118)
• Konuralp, Cengiz Serhat. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Köksal, Mustafa Asım. İslâm Tarihi 1-2 (Mekke Devri), İzmir: Işık Yayınları, 2011.
• Özbay, İbrahim. “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri”, EÜHFD, Erzincan: 10(3-4), 2006: (s. 459-475)
• Özbek, Mustafa Serdar. Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, Ankara: Yetkin Yayınları, 3.baskı, 2013.
• Parkinson, Lisa. Aile Arabuluculuğu (Family Mediation), çev. Nikbinlik Tercüme, Sorumlu ed. Yonca Fatma Yücel, Ankara: T.C. Adalet Bakanlığı, 2017.
• Ponte, Lucille M., Thomas D., Cavenagh, Alternative Dispute Resolution in Business, Ohio: ITP, 1999.
• Said Nursi, Bediüzzaman. Mektubat, İstanbul: Rnk Neşriyat, 2011.
• Somer, Pervin. vd., Aile ve Miras Hukukunda Uzman Arabuluculuk, haz., Şükran ŞIPKA vd., Ankara: Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı, 2020.
• Şen, Yusuf. “İslam Hukukunda Arabuluculuk”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çorum, 22(22), 2012, (s. 110-111)
• Tanrıver Süha, “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 64, (2006), (s. 151-177).
• Temel, Ahmet. “İslam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları”, Darulfunun İlahiyat, İstanbul: 30(2), (2019): (s. 311-336).
• Yazıcı Tıktık, Çiğdem. Arabuluculukta Gizliliğin Korunması, İstanbul: Onikilevha Yayıncılık, 2013.
• Yıldırım, Mustafa. "TAHKÎM", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 39.
• Abdillatîf Ez-Zebîdî, Zeynüddin Ahmed B. Ahmed Bin. Sahîh Buhâri Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercümesi ve Şerhi, çev. Ahmed Naim; Kâmil Miras, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• “Evlenme ve Boşanma İstatistikleri, 2021”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2021-45568 (Erişim tarihi: 03.03.2022)