MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYYE’NİN KÜLLİ KÂİDELERİ BAĞLAMINDA İSLAM HUKUKUNDA HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 263 - 290, 30.04.2022

Oğuzhan Orhan Veysel Karani Bilgiç

Öz

‘Hukuka aykırı olarak bir kimsenin şahsına veya malvarlığına zarar veren fiil’ şeklinde tarif edilen haksız fiil, hukukta borcun en önemli kaynaklarından birisi sayılmaktadır. İlk dönem İslam hukukçularının (fukahâ) eserlerinde, doğrudan haksız fiil tabiri yer almamaktadır. Bu eserlerde kazuistik yöntem esas alındığından dolayı her bir hukuka aykırı fiil ayrı ayrı değerlendirilip hükme bağlanmıştır. Hicri 4. ve 5. yüzyıldan itibaren ise, bü-tün haksız fiillere ilişkin hüküm ihtivâ edecek külli kâide ve esaslar belirlenmiştir. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin başında yer alan 99 külli kâide içerisinde de bu ilke ve esaslardan bir kısmına yer verilmiştir. ‘Zarar izâle olunur’, ‘Zarar ve mukâbele bi’z-zarar yoktur’, ‘Mübâşir, müteammid olmasa da dâmin olur’, ‘Mütesebbib, müteammid olmadıkça dâmin olmaz’, kâideleri, Mecelle’de yer alan haksız fiil sorumluluğu ile alakalı külli kâidelerdir. Bu çalışmada, bahsi geçen kâideler bağlamında İslam hukukundaki haksız fiil nazariyesinin temel esaslarının belir-lenmesi amaçlanmaktadır. Kâidelerin hukuki tahliline geçmeden evvel, haksız fiil kavramı, haksız fiilin türleri ve unsurlarına dair bilgi verilmiş ve yer yer İslam hukuku ile günümüz modern hukuku arasında mukayeseler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Külli Kâide, Haksız Fiil, Tazminat, Mesuliyet

LIABILITY OF TORT ACT IN ISLAMIC LAW IN THE CONTEXT OF HOLISTIC RULES OF AL-MAJALLA AL AHKAM AL ADALIYYAH

Öz

Unlawful act, defined as an act against somebody’s person or goods, is one of the main reasons of the obligations, This term is not encountered within the studies or books of the earlier İslamic lawyers (fukaha). In these studies in conformity with the casuistical method, this term has been touched upon in each such acts independantly. Only from the 4. and 5. centuries onwards general principles on this subject emerged. Some of these principles namely; “the redress of loss”, “damaging and counter damaging is prohibited”, “a person is held responsible for his own acts even though they are acted unintentionally”,“a person who cause something is not held responsible unless being intentional” exist in the first Chapter (Book) of the Mecelle Collection among the 99 general principles of law. In this article, the main aim is; in the context of the principles mentioned, elaboration of the responsibility from unlawful acts in Islamic Law.

Anahtar Kelimeler

Al-Majalla, general principle, tortious act, compensation, responsibility.

Kaynakça

• Abdurrezzak Senhuri. Masadiru’l Hak. Beyrut: Mensurat’ul Halebi el-Hukukiyye, 1998.
• Ahmed Ziya Efendi. İslam Hukukunun Genel İlkeleri. Konya: Esra Yayınları, 1996.
• Aktan, Hamza. ‘Damân’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993: C.8, s.450-453.
• Arsal, Sabri Maksudi. Hukukun Umumî Esasları. Ankara: Ankara Hukuk Fakültesi Neşriyatı, 1937.
• Arsebük, Esat. Medeni Hukuk. Ankara: Tan Matbaası, 1938.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukukunda Teassuf ve Hükümlere Etkisi”. EKAV Akademi Dergisi. Sayı 67 (Yıl 2016): 205-35. Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi Yayınları, 2021.
• Aybakan, Bilal. “Zarar”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013: C.44, s.130-134.
• Aydın, Mehmet Akif. “Haksız Fiil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997: C.15, s.210-211. .“İslam Hukukunda Gasp”, İslam Tetkikleri Dergisi. Sayı 9 (Yıl: 1995): 163-217.
• Bağdadî, Ebû Muhammed b. Ganim. Mecmâu'd-Damânât. Kahire: Daru’sselam, 1999.
• Baktır, Mustafa. “Kâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011: C.24, s.205-210.
• Bardakoğlu, Ali. ‘Diyet’, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994: C.9, s.473-479.
• Baz, Selim Rüstem. Şerh’ul Mecelle. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2010.
• Belgesay, Mustafa Reşit. “Mecelle’nin Külli Kâideleri ve Yeni Hukuk”. İÜHFM, Sayı 2-3 C. XII (Yıl 1946): 561-608.
• Berki, Ali Himmet. Hukuk Mantığı ve Tefsîr. İstanbul: Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, 2018.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuku. İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 2002.
• Çelik, İbrahim. ‘Teaddi’. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, C.39, s.283-284.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2015.
• Ergüney. Hilmi. İzahlı ve Mukayeseli Mecelle Külli Kâideleri. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1965.
• Ğazevi, Ebu Haris. Mevsuatu’l Kavaidu’l Fıkhiyye. Beyrut: Müessesetü’l Risale, 2003.
• Günergök, Özcan ve Şaban Kayıhan. Borçlar Hukuku Dersleri (Genel Hükümler). İstanbul: Umuttepe Yayınları, 2020.
• Hanbelî, İbni Recep. el-Kavaid. Kahire: Daru’l İbni Affan, 1999.
• Hocaeminzade Ali Haydar Efendi. Düreru’l Hükkam Şerhu Mecelleti’l Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkan-lığı Yayınları, 2017.