İSLAM MİRAS HUKUKUNDA TEREKENİN PAYLAŞIMI VE OSMANLI UYGULAMASI

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 323 - 344, 30.04.2022

Adem Çakır

Öz

İslam miras hukuku (feraiz), kişilerin öldükten sonra geriye bıraktıkları malların (tereke) paylaştırılmasını düzenleyen kurallar bütünüdür. Feraizin omurgası bizzat Kur’an ve sünnet ile oluşturulmuş, geri kalan detaylar ise icma ve içtihat tarafından tamamlanmıştır. Feraizde mirasçılar hısımlık bağlamında, tartışma olmaksızın, ashabül feraiz (belirli pay sahipleri) ve asabe ( ashabül feraizden artanı; onlar yoksa tamamını alan) şeklinde iki türlüdür. Bunların mirasçı olabilmeleri, hisseleri, mirastan mahrumiyeti gibi hususlar en ince ayrıntısına kadar düzenlenmiştir. Mirasçılar mirası paylaştığında toplam payları; paydaya eşit, paydadan büyük veya paydadan küçük olabilir. Pay ve payda eşit ise adile denilir. Pay paydadan büyük olursa bu duruma avliye denilir ki pay ve paydanın eşitlemesi için iki farklı görüş uygulanmıştır. Pay paydadan küçükse buna reddiye denilir; artan asa-beye verilir. Asabe de yoksa artan kısmın ne olacağı farklı görüşlerin doğmasına neden olmuştur. Osmanlı Devleti’nde mülk mallar için İslam miras hukuku tatbik edilmiştir. Uygulamada, hemen her dalda olduğu gibi, Hanefi mezhebinin görüşleri tercih edilmiştir. Adile ve reddiye olan meseleler birebir uygulanmıştır. Ancak bazı avliye meselelerinde az da olsa azınlık görüşün öne sürdüğü içtihatlara uygun çözümlere rastlanılmıştır. Çalışma-da üç hal de örneklerle izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam miras hukuku, Osmanlı miras hukuku, adlie, avliye, reddiye

DIVISION OF ESTATE ACCORDING TO THE ISLAMIC LAW OF INHERITANCE AND ITS APPLICATION BY THE OTTOMAN EMPIRE

Öz

The Islamic law of inheritance refers to the laws and regulations regarding the division of estate upon the ancestor’s or benefactor’s death. The essential standards of the Islamic law of inheritance are based on (i) the Holy book Quran and (ii) sunnah- words and deeds of the Prophet Mohammed. Other additional stan-dards of the Islamic law of inheritance are regulated by ijma and ijtihad According to the Islamic law of inheri-tance, there are two kinds of next of kin relatives entitled to inherit; ashab al furud (those who are primarily entitled to inherit), agnates (those who are entitled to inherit either (i) what remains after ashabül feraiz inherit their entitlement or (ii) all estate if there are no next of akin relatives who are considered ashab al furud). Isla-mic law of inheritance regulates every single detail about who is entitled to inherit what and who is not entitled. The sum of the total amount inherited by all inheritors may be equal to the original amount of estate or more or less than that. It is called adile when the sum of the total amount inherited is equal to the original amount of estate. It is called al-awliyyah when the sum of the total amount inherited is more than the original amount of estate. Two different regulations have been enacted to equalize the sum of the total amount inherited and the original amount of estate. It is called reddiye when the sum of the total amount inherited is less than the origi-nal amount of estate. In this case, the balance is given to agnates. The absence of agnates in such a case have led to the emergence of different opinions as to how the balance should be divided. Ottoman Empire applied the Islamic law of inheritance for the division of property estate. In practice, as usual, the provisions of Hanafi school were applied. In the case of adile and reddiye, the provisions of Hanafi school were applied as is. In some al-awliyyah cases, although few, there are occasions where the provisions of a minority group were applied. This study explains the three situations with examples.

Anahtar Kelimeler

The Islamic law of inheritance, Ottoman law of inheritance, adile, ‘awl, the return/radd

Kaynakça

• Abdullah b. Muhammed b. Mevdûd el-Mevsılî, el- İhtiyar –Metni el Muhtar li’l Fetva, ter: Celal Yeniçeri, Şamil Yayınevi, İstanbul, 2014.
• Akgündüz, Ahmet, İslam ve Osmanlı Külliyatı Üçüncü Cild, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2012.
• Aktan, Hamza Mukayeseli İslam Miras Hukuku, İşaret Yayınları, İstanbul, 1989.
• Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, 4. Bası, Ankara, 2002.
• Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, 10. Baskı, Atlas Akademi, 2021.
• Aydemir, Halis Kur’an’da Hata Yok, Enki Yayınları, İstanbul, 2012.
• Aydın, Mehmet Akif, Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli, İSAM yayınları, 2020.
• Aydın, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, 12. Bası, BETA, İstanbul, 2014.
• Barkan, Ömer Lütfi, “ Edirne Askeri Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545 — 1659)”, Belgeler, cilt 3, sayı 5-6, 1966.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuki İslamiyye ve Istilatahatı Fıkhıyye Kamusu, Cilt: 5, Bilmen yayınevi, İstanbul, 1996.
• Cin, Halil ve Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, SAYRAM yayınları, Konya, 2019.
• Çeker, Huzeyfe “Kur’an’da Hata Yok Kitabında Teklif Edilen Miras Sisteminin Değerlendirilmesi”, Kocatepe İslami İlimler Dergisi, cilt 4 sayı 1(2021) (s. 23-40).
• Demir, Abdullah ,Mufassal Türk Hukuk Tarihi, Astana Yayınları, Ankara 2019.
• Dror Ze'evi, “Women In 17th-Century Jerusalem: Western And Indıgenous Perspectıves”, International Jour-nal of Middle East Studies, 27(2), 1995.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, 7.baskı, Arı Sanat Yayınevi, 2021.
• Esad Muhammed Said es- Sağirci, Delilleriyle Hanefi Fıkhı, çev. Soner Duman, Karınca & Polen yayıncılık, İstanbul, 2009.
• Gedikli, Fethi, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri‟ Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 2005.
• Hoca Emin Efendizade Ali Haydar Efendi, Teshilü’l Feraiz, tıpkı basım haz. Osman Doğan, Nadir Eserler Kitap-lığı, İstanbul, 2015.
• İbn-i Abidin, Redd’ül Muhtar, Cilt 17, ter: Mazhar Taşkesinlioğlu, Hüsayin Kayapınar, Şamil Yayınevi, İstan-bul, 1994.
• İbrahim Halebi, Mülteka el Ebhur, Cilt 4, ter: Mustafa Uysal, Çelik yayınevi, İstanbul, 2015.
• İmam İbn Kudame el-Makdisi, Delilleriyle Hanbeli Fıkhı el-Muğni, Cilt 3, Kısaltan ve Yayına Hazırlayan: Dr. Hamed b. Abdulaziz el-Hammad, Mütercim: A. Alpaslan Tuncer, karınca & polen yayınları, İstanbul, 2015.
• İstanbul Kadı Sicilleri, http://www.kadisicilleri.org/madde.php ( erişim: 20.03.2022).
• Mahmud Esad Bin Emin Seydişehri, Delilleriyle İslam Miras Hukuku, Ter: İsmail Hakkı Uca, Esra Yayınları, Konya, 1994.
• Manastırlı İsmail Hakkı, Vesaya ve Feraiz Mecmuası, İstanbul, Matbaa-i Amire, H. 1326.
• Mehmet Mevkufati, Mülteka El Ebhur ( mevkufat), Cilt 3, Sad. Ahmed Davutoğlu, Sağlam yayınevi, İstanbul, 2007.
• Mustafa El-Hin, Mustafa El-Buğa, Ali eş-Şerbeci, Büyük Şafii Fıkhı, Cilt 3, ter: Ali Aslan, Huzur yayınevi, İstan-bul, 2010.
• Serahsi, Mebsut, Cilt XXIX, editör: Mustafa Cevat Akşit, İstanbul, Gümüşev Yayıncılık, 2008.
• Şener, Mehmet, “İslam Miras Hukuku İle İlgili Terimler‟, D.E.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: Vlll , 1994.
• Türk Hukuk Lügati, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, 3. Baskı, Ankara, 1991.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ ( erişim: 20.03.2022).
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ali Bardakoğlu, C:12, “feraiz”, 1995.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Hamdi Döndüren, C:3 “Ashâbü1-Ferâiz”. 1991.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Hamza Aktan, C:44, , “Zevi‟l-Erhâm‟, 2011.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Hayreddin Karaman, C:3, “Asabe‟,1991 .
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Mehmet Erkal, C:6 , “Beytülmal‟, 1992.
• Vanlıoğlu, Hüsameddin, Fatih Kalender, Abdullah Hiçdönmez, Emin Ali Yüksel, Siraciyye Tercümesi Feraiz İslam Miras Hukuku ( Geniş İzahlı ve Şemalı), İsmailağa Yayınları, İstanbul, 2020.
• Yazıcı, Abdurrahman, “Abdullah B. Abbâs (ra)’ın Ferâız İlmindeki İçtihat Ve Uygulamaları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı 28, (2016).
• Yazıcı, Abdurrahman, “Fıkıhta Bir Miras Meselesi Olarak Avliyye: Avl Halleri, Kaynağı Ve Çözümlerin Değer-lendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 24, 2014.