KLASİK DÖNEM OSMANLI HUKUKUNDA ŞERİYYE MAHKEMELERİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 577 - 601, 31.10.2022

Abdülazim İbrahim

Öz

İslam dinini kabul eden ve Müslümanlığı benimseyen Osmanlı Devleti şüphesiz İslam hukuk teşkilatlanmasından etkilenmiştir. Osmanlı Devleti’ndeki adliye yapılanması İslam’ın ilk zamanlarında görülen adli yapının Selçuklu Abbasi gibi büyük devletlerin geliştirilmiş bir şeklinden türetilmiştir. Devletin adliye teşkilatlanması her ne kadar İslam hukukundan etkilenmiş olsa da bu devletleri birebir taklit etmemiştir. Bilakis bu devletlerin teşkilatlanmasını özümseyerek kendine has yeni bir yapılanma ortaya çıkarmıştır. Devletin kuruluşundan Tanzimat’a kadar hukuk alanında görülen tüm uyuşmazlıklar ise Şer’iyye Mahkemelerinde çözüme kavuşturulmuştur. Osmanlı hukuki teşkilatlanmasının ve Şer’iyye Mahkemeleri’nin en önemli kişisi ise kadı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadılar bireyler arasındaki sorunları ve davaları yasal hükümler çerçevesinde çözen kişilerdir. Yeterli eğitime ve fonksiyona sahip olan kadılar bizzat padişah tarafından atama yoluyla göreve başlamaktadır. Osmanlı Devleti’nde fethedilen topraklara İslamiyet’in ve devletin sembolü olarak kadılar gönderilmiştir. Bu bağlamda kadıların Osmanlı topraklarında hukuki ve toplumsal açıdan geniş misyona sahip olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Şeriyye Mahkemeleri, Kadılık Kurumu, Adli Teşkilat, Klasik Dönem

THE SHARİA COURTS İN THE CLASSİCAL ERA OF THE OTTOMAN LAW

Öz

The Ottoman Empire, which accepted the religion of Islam and embraced Islam, was undoubtedly influenced by the Islamic legal organization. The judicial structure in the Ottoman State was based on the form developed by great states such as the Seljukids and Abbasids, patterning after the judicial organization in the early times of Islam. Although the judicial organization of the state was affected by Islamic law, it did not imitate these states in every respect. On the contrary, internalising the organization in these states, the Ottomans created a distinctive new structure. All disputes in the field of law from the establishment of the state to the Tanzimat era were resolved in the Sharia Courts. As the most important figure at the Ottoman legal organization and the Sharia Courts, qadi (judge) is the one to settle the cases between individuals within the framework of legal provisions. With sufficient education and function, qadi was appointed by the sultan himself. In the Ottoman Empire, qadis were dispatched to the conquered lands as a symbol of Islam and the state. In this context, it may be said that qadis undertook a great legal and social mission in the Ottoman territories.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Sharia Courts, Judge, Judicial Service, Classical Period.

Kaynakça

• ABDÜLAZİM, İbrahim, Tanzimat Sonrası Gayrimüslim Osmanlı Tebaasının Hukuki Durumu, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, C.5 S.1, ss.63-91.
• ANBARLI, Şeniz “Baskıya Karşı Direnme Hakkı ve Sivil İtaatsizlik (Türkiye Örneği)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2006.
• AYDIN, M. Akif, Türk Hukuk Tarihi, 6. Baskı, Hars Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• BAYINDIR, Abdülaziz, İslam Muhakeme Hukuku, İslami İlimler Araştırma Vakfı Yayını, İstanbul, 1986.
• BOZATAY, Şeniz Anbarlı – DEMİR, Konur Alp “Osmanlı Adli ve İdari Sisteminde Kadılık: Kurumsal Bir Değerlendirme” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, C.6 S.10, ss. 71-89.
• CİN, Halil- AKGÜNDÜZ, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995.
• CİN, Halil- AKGÜNDÜZ, Ahmet Türk Hukuk Tarihi, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 1989.
• CİN, Halil -AKYILMAZ, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya, 2008.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye: Anadolu Kentleri, (Der: Tülay Ercoşkun), İmge Kitabevi, İstanbul, 2011.
• DOĞAN, Orhan (2019), “Tanzimat Sonrası Osmanlı Mahkemelerinde Görev Yapan Yardımcı Adliye Çalışanları”, Adalet Dergisi, 2019, C.1-2, S.62-63, ss.531-555.
• DURHAN, İbrahim, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilatındaki Gelişmeler”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008, C.12, S.3-4, ss.55-111.
• DURSUN, Davut, Yönetim- Din İlişkileri Açısından Osmanlı Devleti’nde Siyaset ve Din, İşaret Yayınları, İstanbul, 1989.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra “Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri”, Ankara Barosu Dergisi, 2001, S.1, ss.59-72.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü (Klasik Devir)”, Türk Tarih Kurumu Vakfı Belleten Dergisi, 2001, C.65, S.244, ss.959-1006.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2004.
• FEDA ŞAMİL Arık, “Osmanlılarda Kadılık Müessesi”, Otam Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1997, C.8, S.8, ss.2-71.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Osmanlıda Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı, Yeni Türkiye Yayınları, Osmanlı Özel Sayı, C.6, Ankara, 1999.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Türk Hukuk Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• FEYİZOĞLU, Hamiyet Sezer- KILIÇ, Selda, “Tanzimat Arifesinde Kadılık- Naiplik Kurumu”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 2005, C.24, S.38, ss.31-53.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995. İNALCIK, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayınları, İstanbul, 2000.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyet Tarihi, Ed: Ekmelettin İhsanoğlu, Ircica Yayınevi, İstanbul, 1994, C.1, ss.139-283.
• KAYA, Kemal, “Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 2007, C.26, S.41, ss.101-112.
• KILINÇ, Ahmet- KAYAR, Betül, Osmanlı Yargılama Hukukunda “Şuhudü’l Hal’in Fonksiyonunu Yeniden Değerlendirme Gerekliliği”, Adalet Dergisi, 2019, S.62-63, ss.33-48.
• MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet, 2. Baskı, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1985.
• ORTAYLI, İlber, “Osmanlı Kadısı: Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1975, C.30, ss.117-128.
• ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Kronik Kitap, Ankara, 2016.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, 3. Baskı, Cedit Neşriyat, Ankara, 2010.
• ÖZKORKURT, Nevin Ünal, “Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlı’da ve Günümüz Türkiye’sinde Yargıya Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2007, C.57, S.2, ss.225-242.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları Basımevi 8.Seri, Ankara, 1965.
• ÜÇOK, Coşkun- MUMCU, Ahmet- BOZKURT, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, 10. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2002.
• YAŞAR ŞAHİN Anıl, Osmanlı’da Kadılık, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
• YÜKSEL, Ahmet, “Osmanlı Devlet Dairelerinde Mesai Kavramı ve Uygulaması (18. ve 20. Yüzyıllar), Osmanlı Bilim Araştırmaları Dergisi, 2014, C.16, S.1, ss.19-49.