MÜLKİYET HAKKI YÖNÜNDEN DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLERİ KAVRAMI (AİHM VE AYM’NİN İÇTİHATLARINA ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM)

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 109 - 137, 30.04.2023

Cengiz Arıkan , Ogün Oktay

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin akdedildiği dönemlerde insan haklarının ihlalleri noktasındaki temel algı, bu ihlalleri devletlerin gerçekleştireceği düşüncesine dayanmaktaydı. Ancak modern zamanlara geldiğimizde, bu ihlallerin devletler kadar ve bazen devletlerden daha yaygın biçimde diğer bireyler tarafından gerçekleştirildiğine şahit olduk. Ancak gerek uluslararası insan hakları metinlerimiz, gerek anayasalarımız bu yönden ihlallerle mücadele edecek, onları engelleyecek ya da zararı tazmin edecek açık hükümler içermemekteydi. Bu sebeple hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çeşitli mahkemeler yorum faaliyetleri ve içtihatları ile temel hakların bireyler arasında etki doğurmasını sağlamaya çalıştılar. Bu çabalar sonucunda temel hakların vatandaşlar arasındaki etkisine yönelik ‘yatay etki’ ve bu etkiyi sağlayan temel araç olan ‘pozitif yükümlülükler’ kavramları gelişti. Neticede geldiğimiz noktada hukukun yaşayan bir varlık olarak değişen dünyaya, sosyal taleplere ve ihtiyaçlara göre gelişimine şahit olmaktayız. Ancak her ne kadar hak temelli yorumun faydaları göz ardı edilemeyecekse de, mahkemelerin yorum faaliyetlerin geldiği nokta endişe yaratmaktadır. Her geçen gün devletler için mevcut yasalarda yer almayan yeni yükümlülükler belirlemek, kanun maddelerin kapsamının sınırsız biçimde genişletilmesi, uluslararası alanda devletlerin imza attıkları metinden bağımsız bir takım yükümlülükler ile sorumlu tutulması bu endişelerin temel sebepleridir.
Bu çalışmada da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi içtihatları ile yapılan yorum faaliyetlerine değinilecek, hak temelli yorum ile jüristokrasi arasında bu faaliyetlerin nereye konumlandığı okuyucunun takdirine bırakılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yatay Etki, Pozitif Yükümlülükler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, Mülkiyet Hakkı

The Concept of Positive Obligations of the State With Respect to Property Right (Critical Approach to the Jurisprudences of ECtHR & TCC)

Öz

At the time when the European Convention on Human Rights was signed, the basic perception of violations of human rights was based on the idea that states would commit these violations. But when we come to modern times, we have seen that these violations are committed by other individuals as much as and sometimes more widely than states. However, both our international human rights texts and our constitutions did not contain clear provisions to combat, prevent or compensate for violations between individuals. For this reason, various courts, both at the national and international level, have tried to ensure that fundamental rights have an impact among individuals with their interpretation activities and case-laws. As a result of these efforts, the concepts of 'horizontal effect' on the effect of fundamental rights among citizens and 'positive obligations' of states, which are the main tools that provide this effect, have developed. Consequently we are witnessing the development of law as a living entity according to the changing world, social demands and needs. However, although the benefits of rights-based interpretation cannot be ignored, the point of the interpretation activities of the courts raises concerns. The main reasons for these concerns are to determine new obligations to the states that are not included in the existing laws, to expand the scope of the laws unlimitedly, to hold states responsible with some new obligations that are not present in the texts signed by them in the international arena.
In this study, the interpretation activities made by the European Court of Human Rights and the Turkish Constitutional Court will be mentioned, and the position of these activities between the rights-based interpretation and the jurytocracy will be left to the reader's discretion.

Anahtar Kelimeler

Horizontal Effect, Positive Obligations, European Court of Human Rights, Turkish Constitutional Court, Right of Property

Kaynakça

• Akandji-Kombe, Jean-François. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Pozitif Yükümlülükler”. Çev. Özgür Heval Çinar ve Abdulcelil Kaya. Strasbourg: İnsan Hakları ve Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Avrupa Konseyi. 2008.
• Aydın, Öykü Didem. “Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 15, S. 4 (2011): (s.4-121). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuhfd/issue/48116/608485) (E.t 26.04.2022)
• Bilgin, Burak. “Bireysel Başvuruda 3 Yıl: Bir İnsan Hakları Karnesi – Olumlu Örnekler/Uygulamalar/Yaklaşımlar”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 6, S. 2 (2015): (s.129-210). (Erişim: https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TWpRNE5qQTFOUT09) (E.t 11.03.2022)
• Council of Europe: European Court of Human Rights, Guide on Article 1 of Protocol No. 1 to the European Convention on Human Rights - Protection of property, 31 August 2020, https://www.refworld.org/docid/6048fac40.html, (E.t. 22.04.2022).
• Çımrın, Çiğdem. “Toplantı Ve Gösteri Yürüyüşü Özgürlüğü Bakımından Devletlerin Pozitif Yükümlülüğü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 128 (2017): (s.9-38). (Erişim: https://app.trdizin.gov.tr/makale/TWpJMU56RXhNUT09/toplanti-ve-gosteri-yuruyusu-ozgurlugu-bakimindan-devletlerin-pozitif-yukumlulugu#:~:text=T%C3%BCrkiye%20Anayasas%C4%B1%20kapsam%C4%B1nda%2C%20toplant%C4%B1%20ve,ki%C5%9Fileri%20koruma%20g%C3%B6revleri%20%C3%BCzerine%20oturmaktad%C4%B1r.) (E.t 06.04.2022)
• Dağ Bereket, Cansu. “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Ekseninde Mülkiyet Hakkı”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 2 (2020): (s.169-196). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mhfd/issue/64869/994245) (E.t 23.04.2022)
• Eren, Fikret. “Anayasa Ve Yeni Gelişmeler Karşısında Medenî Kanunun Mülkiyet Kavramına Verilecek Anlam”, Medeni Kanunun 50. Yılı, AÜHF Yayınları No. 408, Ankara 1977.
• Florczak-Wątor, Monika. “The Role Of The European Court Of Human Rıghts In Promotıng Horızontal Posıtıve Oblıgatıons Of The State”. International and Comparative Law Review. 17/2 (2017): (s.39-53). (Erişim: https://www.researchgate.net/publication/324070913_The_Role_of_the_European_Court_of_Human_Rights_in_Promoting_Horizontal_Positive_Obligations_of_the_State) (E.t 03.04.2022).
• Gemalmaz, Burak. “Mülkiyet Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 6”. Ankara: Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi, 2018.
• Grgić, Aida. Mataga, Zvonimir. Longar, Matija. Vilfan, Ana. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Mülkiyet Hakkı”. Çev. Özgür Heval Çinar ve
• Abdulcelil Kaya, Strasbourg: Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü, 2007.
• Hassemer, Winfried. “Anayasa Şikâyeti Ve Buna İlişkin Sorunlar” (Almanya’da Temel Hak Şikâyeti Hakkında Rapor), Anayasa Yargısı, Cilt 21 (2004): (s.1-13). (Erişim: https://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg21/almanya.pdf) (E.t 25.04.2022)
• Maksim Yuryevich, Izhikov. ““Horızontal” Human Rıghts And Posıtıve Oblıgatıons”. Juridical Sciences and Education, S. 57 (2018): (s.190-202). (Erişim: http://www.iolr.org/wp-content/uploads/2018/12/Izhikov-M.Yu_.-Horizontal-human....pdf) (E.t 19.04.2022)
• Kanadoğlu, Korkut. “Türk Ve Alman Anayasa Yargısında Anayasal Değerlerin Çatışması Ve Uyumlaştırılması”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, 1998.
• Karabulut, Muhammed Fatih. “Malvarlığına Karşı Suçlarda Devletin Pozitif Yükümlülükleri”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S. 42 (2020): (s.231-246). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/58517/857918) (E.t 12.03.2022)
• Kılınç, Ahmet. “İnsan Haklarının Anayasal Konumu”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. IX/1-2 (2005): (s.279-290). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebyuhfd/issue/63549/962988) (E.t 15.04.2022).
• Klatt, Matthias. “Posıtıve Oblıgatıons Under The European Conventıon Of Human Rıghts”, Heidelberd Journal of International Law, S. 71-4 (2011): (s.691-718). (Erişim: https://www.researchgate.net/publication/315768399_Positive_Obligations_under_the_European_Convention_on_Human_Rights) (E.t 08.04.2022)
• Köküsarı, İsmail. “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Genişlemesi Ve Uluslararasılaşmasındaki Etkisi”, Anayasa Yargısı Dergisi, S. 33 (2016): (s.303-318). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/939535) (E.t 19.05.2022)
• Özbay, Feyzan. “Bireysel Başvuruda Pozitif Yükümlülükler Doktrininin Uygulanmasına İlişkin Bir Değerlendirme”, 2017. (Erişim: https://anayasatakip.ku.edu.tr/wp-content/uploads/sites/34/2017/08/Feyzan-O%CC%88zbay-Pozitif-Yu%CC%88ku%CC%88mlu%CC%88lu%CC%88kler.pdf) (E.t. 27.03.2022).
• Perdecioğlu, İsmail Emrah. “İnsan Haklarının Yatay Etkisi Ve Mülkiyet Hakkının Yatay Etkisinin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadında Görünümü”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S. 43 (2020): (s.49-78). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/59539/873694) (E.t 16.04.2022).
• Prechal, Sacha. “Horızontal Dırect Effect Of The Charter Of Fundamental Rıghts Of The Eu”, Revista de Derecho Comunitario Europeo, S. 66 (2020): (s.407-426). (Erişim: file:///C:/Users/user/Downloads/Dialnet-HorizontalDirectEffectOfTheCharterOfFundamentalRig-7527353%20(1).pdf) (E.t 30.04.2022).
• Sunay, Reyhan. “İnsan Haklarının Yatay Etkisi Ve Devletin Sorumluluğu”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 23/1 (2015): (s.9-52). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/suhfd/issue/26655/281295) (E.t 18.04.2022)
• Şenol, Cem. “Aihs Hükümleri Ve Aihm Kararlarının Devletlerin Egemenlikleri Üzerindeki Etkisi”, Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 1 (2012): (s.259-288). (Erişim: https://www.yalova.edu.tr/Files/UserFiles/83/11_Senol.pdf) (E.t 05.05.2022)
• Şimşek, Suat. “Mülkiyet Hakkının Kapsamı, Sınırlandırma Nedenleri Ve Şartları Açısından 1982 Anayasası Ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi: Karşılaştırmalı Bir Analiz–I”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. S. 91 (2011): (s.312-349). (Erişim: https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRBNU1EQTVPUT09/mulkiyet-hakkinin-kapsami-sinirlandirma-nedenleri-ve-sartlari-acisindan-1982-anayasasi-ve-avrupa-insan-haklari-sozlesmesi-karsilastirmali-bir-analiz-ii) (E.t 08.04.2022)
• Şimşek, Suat. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarına Göre Mülkiyet Hakkının Korunması Açısından Devletlerin Pozitif Yükümlülükleri”, Sayıştay Dergisi, S. 84 (2012): (s.1-21). (Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sayistay/issue/61539/919067) (E.t 03.04.2022)
• Tosun, Seyfullah. 2017. “İnsan Hakları Hukukunda Negatif Ve Pozitif Özgürlük Anlayışı”. Gün Hukuk Bürosu. 10.11.2017. http://gunhukuk.com/wp-content/uploads/%C4%B0nsan-Haklar%C4%B1-Hukukunda-.Negatif-ve-Pozitif-%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BCk-Anlay%C4%B1%C5%9F%C4%B1.pdf (E.t. 27.04.2022).
• Xenos, Dimitris. “The Posıtıve Oblıgatıons Of The State Under The European Conventıon Of Human Rıghts”, New York: Routledge Research in Human Rights Law, 2012