MARINE PROTECTED AREAS IN TURKISH LAW AND THE OBLIGATIONS ARISING FROM THE PROTOCOL ON SPECIALLY PROTECTED AREAS

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 901 - 932, 30.10.2024

Beyza Özturanlı

https://doi.org/10.59909/khm.1526072

Öz

The protection of the marine environment is of great importance for Turkey, as one of the countries with the longest coastline on the Mediterranean, and surrounded by three seas. One of the most effective legal measures that can be taken for the protection of ecological, environmental and cultural assets features to the marine environment and the sustainable use of living and non-living sources in the sea is the establishment of the marine protected areas. The international rule of law regulating the legal status of marine protected areas in respect of Türkiye are the rule of customary international law defining the rights and duties of States in their marine jurisdictional areas and the provisions of Protocol concerning Specially Protected Areas and Biological Diversity to the Convention for the Protection of the Marine Environment and Coastal Zone of the Mediterranean (Barcelona Convention) which is also important since its relevancy in terms of marine protected areas. There is no distinct legal regulation in Turkish law regarding the establishment and management of “marine protected areas”. However, Türkiye has established special environmental protection zones including coastal and marine areas along the Mediterranean and Aegean regions since the 1980s. However, the provisions concerning to the marine protected areas in the conventions which Türkiye is party to, should have legal and institutional correspondances in domestic law and should be implemented in practice effectively. In this paper, the national legal framework of the Türkiye related to marine protected areas, and relevant rule of customary international law, the rights and responsibilities arising out of Protocol on Special Protected Areas and Biological Diversity will be explained comparatively and some suggestions will be put forward for the problems in practice.

Anahtar Kelimeler

Marine protected areas, national law, Barcelona Convention, The Protocol, Obligation

TÜRK HUKUKUNDA DENİZ KORUMA ALANLARI VE ÖZEL KORUMA ALANLARI PROTOKOLÜ’NDEN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLER

Öz

Deniz çevresinin korunması, üç tarafı denizlerle çevrili ve Akdeniz’e en uzun kıyısı olan devletlerden biri olarak Türkiye için fazlasıyla önem arz etmektedir. Deniz çevresine ilişkin ekolojik, tarihsel ve kültürel unsurların korunması ve denizdeki canlı ve cansız kaynakların sürdürülebilir kullanımına yönelik olarak alınabilecek en etkili hukuki tedbirlerden biri deniz koruma alanlarının kurulmasıdır. Türkiye açısından deniz koruma alanlarının hukuki statüsünü düzenleyen uluslararası hukuk kuralları, deniz yetki alanlarında devletlerin hak ve yükümlülüklerini tanımlayan teamül hukuku kuralları ve doğrudan konuya ilişkin olması nedeniyle önem arz eden Akdeniz'in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi’ne (Barselona Sözleşmesi) Ek Akdeniz’de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol hükümleridir. Türk hukukunda “deniz koruma alanları” kurulması ve yönetilmesine ilişkin müstakil bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır. Oysa Türkiye, 1980’li yıllardan bu yana, Akdeniz ve Ege bölgelerinde, kıyı ve deniz alanlarını içeren özel çevre koruma bölgeleri ihdas etmiştir. Bununla beraber, taraf olunan sözleşmelerin deniz koruma alanlarına ilişkin düzenlemelerinin iç hukukta hukuki ve kurumsal karşılığının bulunması ve etkin şekilde uygulanması gerekmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’de deniz koruma alanlarının kurulmasına ilişkin ulusal mevzuat, uluslararası teamül hukuku kuralları ve Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol’den kaynaklanan hak ve yükümlülükler açıklanarak karşılaştırılacak ve uygulamadaki sorunlara dönük birtakım öneriler getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Deniz koruma alanları, ulusal hukuk, Barselona Sözleşmesi, Ek Protokol, Yükümlülük

Kaynakça

• Agreement under the United Nations Convention on the Law of the Sea on the Conservation and Sustainable Use of Marine Biological Diversity of Areas beyond National Jurisdiction (New York, 19 June 2023). https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-10&chapter=21&clang=_en (erişim: 01.08.2024)
• Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunmasına Ait Sözleşme (Barselona Sözleşmesi), 7.12.1980 tarih ve 8/2067 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (Resmi Gazete Tarih:12.06.1981, Sayı: 17368).
• Algan, Nesrin, “Akdeniz Eylem Planı, Sürdürülebilir Kalkınma ve Türkiye”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 17/1-2 (2011), s. 37–54.
• Bakır Kanlı, İmam ve Falcıoğlu, Nahide Nur, “Barselona Sözleşmesi Kapsamında Akdeniz ve Kıyılarının Korunmasında Çevresel İşbirliğinin Önemi”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi (9), 2021, s. 117-142.
• Başbakanlık Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Taşra Teşkilatının Görevleri, Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarih: 02.12.1990, Sayı: 20713)
• Barselona Sözleşmesi’nin güncellenmiş metni, 22 Temmuz 2002 tarih ve 2002/4545 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (Resmi Gazete Tarih: 22.08.2002, Sayı: 24854)
• Barselona Sözleşmesi’ne Ek 1986 tarihli Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol, Dışişleri Bakanlığı’nın 7.10.1988 Tarih ve 88/13151 Sayılı kararı (Resmi Gazete Tarihi: 23.10.1998 Sayı: 19968).
• Barselona Sözleşmesi’ne Ek Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol’ün güncellenmiş metni, 22.07.2002 tarih ve 2002/4545 Sayılı Bakanlar Kurulu kararı (Resmi Gazete Tarih: 22.08.2002, Sayı: 24854.
• Barselona Sözleşmesi’ne Ek Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol Ekleri, “Ek I: SPAMI listesine dahil edilecek korunan deniz ve kıyı alanlarının seçiminde başvurulacak ortak kriterler”; Ek II: Tehlike ve tehdit altındaki türler listesi; Ek III: Faydalanılması (avlanması) düzenlenen türler listesi, https://spa-rac.org/en/6/spa-bd-protocol (erişim: 15.07.2024)
• Barselona Sözleşmesi’ne Ek Akdeniz’de Gemilerden ve Uçaklardan Boşaltma veya Denizde Yakmadan Kaynak-lanan Kirliliğin Önlenmesi ve Ortadan Kaldırılması Protokolü (Dumping Protokolü), 7.12.1980 tarih ve 8/2067 Sayılı Bakanlar Kurulu kararı (Resmi Gazete Tarih: 12.06.1981, Sayı: 17368)
• Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, 29.8.1996 Tarih ve 4177 sayılı Uygun Bulma Kanunu (Resmi Gazete, Tarih: 27.12.1996, Sayı: 22860).
• Borgese, E. Mann, “A Constitution for the Oceans: Comments and Suggestions Regarding Part XI of the Infor-mal Composite Negotiating Text”, San Diego Law Rev, 15 (1978), s. 371-408.
• Boyle, Alan E, “Land-Based Sources of Marine Pollution: Current Legal Regime”, Marine Policy, 16/1 (1992) s. 20-35 Coşkun, Bayram ve Pank Yıldırım, Çiğdem, “The Legal Ground of Special Environmental Protection Areas and The Latest Developments on This Issue”, Eurasian Academy of Sciences Eurasian Education & Litera-ture Journal, 12 (2020), s. 53-67
• Conference of Parties (COP) to the Convention on Biological Diversity, Decision VII/5, 13 April 2004 (UN Doc UNEP/CBD/COP/DEC/VII/5), https://www.cbd.int/decisions/cop/7/5/59 (erişim: 12.06.2024) Convention on the Continental Shelf, Geneva, 29 April 1958, Entry into force: 10 June 1964, UNTS, Vol. 499, No. I-7302. https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXI-4&chapter=21&clang=_en (erişim: 20.06.2024)
• Convention on Fishing and Conservation of the Living Resources of the High Seas (CFCLR), Geneva, 29 April 1958, Entry into force: 20 March 1966, UNTS, Vol. 559, No. I-8164. https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-3&chapter=21 (erişim: 20.06.2024)
• Convention on the High Seas, Geneva, 29 April 1958, Entry into force: 30 September 1962, UNTS, Vol. 450, No. I-6465. https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-2&chapter=21 (erişim: 20.06.2024)
• Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone, Geneva, 29 April 1958, Entry into force: 10 September 1964, United Nations Treaty Series (UNTS) Vol. 516, No. I-7477. https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-1&chapter=21 (erişim: 20.06.2024)
• Coşkun, Bayram; Ak, Duygu ve Pank Yıldırım, Çiğdem, “Mevzuatta Son Dönemlerde Meydana Gelen Gelişmeler Bağlamında Çevresel Açıdan Korunan Alan Yönetiminin Değerlendirilmesi”, Aksaray Üniversitesi İk-tisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10/4 (2018), s. 29-44
• Çetin Keskin, Aydan; M. Tonay, Arda; Dede, Ayhan; Özsandıkçı, Uğur, “A short note on pelagic fishes in the Finike Seamounts and adjacent waters, the eastern Mediterranean Sea”, Journal of the Black Sea / Mediterranean Environment, 28/2 (2022), s. 300-307.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB), “Özel Çevre Koruma”, https://csb.gov.tr/sss/ozel-cevre-koruma (erişim: 15.07.2024)
• Denizlerin Gemilerden Kirlenmesini Önleme Uluslararası Sözleşmesi (MARPOL 73/78), 3.5.1990 tarih ve 90/442 sayılı Bakanlar Kurulu kararı (Resmi Gazete Tarih: 24.06.1990, Sayı: 20558)
• Erol, Oğuz, “Turkey”, Encyclopedia of the World's Coastal Landforms (Eric C. F. Bird), Dordrecht, Springer, s. 2010, s. 833-840.
• Greenpeace International, “Emergency Oceans Rescue Plan”, 2010 https://www.greenpeace.org/static/planet4-international-stateless/2010/10/cd7382f4-emergency-oceans-rescue-plan-final-lr.pdf
• Gubbay, Susan, “Marine protected areas - past, present and future” Marine Protected Areas (Susan Gubbay), Conservation Biology (5), Springer, 1995, s. 1-14.
• Gündüz, Aslan, Milletlerarası Hukuk (Editör Reşat Volkan Günel), Genişletilmiş ve Güncellenmiş 6. Baskı, Beta, 2013
• Kaboğlu, Gökhan. Güçlüsoy, Harun ve Bizsel, Kaan. C, “Marine Protected Areas in Turkey History Current State and Future Prospects”, INOC International Workshop on Marine and Coastal Protected Areas (2005) Miknas, Morocco, s.127-145.
• Karadeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Bükreş Sözleşmesi) ve Eki Protokoller, 7.12.1993 tarih ve 3937 Sayılı Uygun Bulma Kanunu (Resmî Gazete Tarih: 14.12.1993, Sayı: 21788).
• Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik (Resmî Gazete Tarih: 19.07.2012, Sayı: 28358)
• Kucuksezgin, Filiz; Pazi, Idil; Kocak, Ferah; Gönül, Tolga; Duman, Muhammet; Eronat, Hüsnü, “The Coasts of Turkey” in World Seas: an Environmental Evaluation (Second Edition), Volume I: Europe, the Americas and West Africa, 2019, s. 307-332
• Koç Yasin, “Dünyada ve Türkiye’de Doğa Korumanın Kuramsal Temelleri”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 7 (2020), s. 86-99.
• Kojima, Chie, “South China Sea Arbitration and the Protection of the Marine Environment: Evolution of UNCLOS Part xii Through Interpretation and the Duty to Cooperate”, Asian Yearbook of Internatio-nal Law, 21 (2015), s.166-180
• Lausche, Barbara, Guidelines for Protected Areas Legislation, IUCN Gland, Switzerland, 2011.
• Mackelworth, Peter Charles; Seker ,Yael Teff; Fernández, Tomás Vega; Marques, Márcia; Lopes Alves, Fátima; Giovanni, D’Anna, F, Darren A.; Goldborough, David; Kyriazi, Zacharoula; Pita, Cristina; Portman, Michelle E.; Rumes, Bob; Warr, Stephen J. ve Holcer, Draško, “Geopolitics and Marine Conservation: Synergies and Conflicts”, Frontiers in Marine Science, 6 (2019), s. 1-17
• Mann, Borgese E, (1978) “A Constitution For The Oceans: Comments and Suggestions Regarding Part XI of The Informal Composite Negotiating Text”, San Diego Law Rev 15 (1978), s. 371–408.
• MedECC, Summary for Policymakers, in Climate and Environmental Change in the Mediterranean Basin – Current Situation and Risks for the Future, First Mediterranean Assessment Report (Cramer W, Guiot J, Marini K.) Plan Bleu, UNEP/MAP, Marseille, France, 2020
• Marmara Denizi ve Adalar ÖÇKB. https://ockb.csb.gov.tr/marmara-denizi-ve-adalar-ozel-cevre-koruma-bolgesi-i-106827 (erişim: 22.07.2024)
• Mücavir Atlantik Deniz Bölgesi, Akdeniz ve Karadeniz’deki Deniz Memelilerinin Korunmasına Dair Anlaşma (ACCOBAMS), 09.03.2017 tarih ve 6998 sayılı uygun bulma Kanunu https://accobams.org/wp-content/uploads/2022/03/ACCOBAMS_ConservingWDP_web_2022.pdf (erişim: 22.07.2024)
• Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) 27.9.1994 tarih ve 4041 sayılı uygun bulma Kanunu (Resmi Gazete Tarih: 20 Haziran 1996, Sayı: 22672)
• Nguyen, Lan Ngoc, “Jurisdiction and Applicable Law in the Settlement of Marine Environmental Disputes under UNCLOS”, The Korean Journal of International and Comparative Law, 9 (2021), s. 337-353
• Önez, Zuhal, “Özel Çevre Koruma Bölgeleri Yönetim Sorunları Kapsamında: Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi”, Akademik İncelemeler, 3/1 (2008), s. 55-73.
• Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (Ramsar Sözleşmesi) 28/12/1993 tarihli ve 3958 sayılı Uygun Bulma Kanunu (Resmi Gazete Tarih: 17.05.1994, Sayı: 21937.
• Özkan Işıl, “Uluslararası Hukuk-Ulusal Hukuk İlişkileri”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8 (2013), s. 2127-2176.
• Özman, Aydoğan M. “Ege Karasuları Sorunu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, LXIII/3-4 (1988), s. 173-182
• Öztürk, Bayram, “Editor’s Note to the issue dedicated to the Finike Seamounts (Anaximander) Special Envi-ronmental Protection Area, the eastern Mediterranean”, Journal of the Black Sea/Mediterranean Envi-ronment, 28/2 (2022), s. 127-138
• Öztürk, Bayram, “Marine protected areas in the high seas of the Aegean and Eastern Mediterranean Seas, some proposals” Journal of the Black Sea/Mediterranean Environment 15, (2012), s. 69-82
• Öztürk, Bayram; Topçu, Eda Nur; Çetin Keskin, Aydan, “SPAMI proposals for Finike (Anaximander) and Mediterranean (Erathosthenes) Seamounts in the eastern Mediterranean Sea” in Proceedings of the 2012 Forum of Marine Protected Areas in the Mediterranean, 25-28 November 2012, Marseille.
• Pazarcı, Hüseyin, “Ege Denizindeki Türk-Yunan Sorunlarının Hukuki Yönü” Türk Yunan Uyuşmazlığı (Semih Vaner), Metis, İstanbul, 1990, s. 106-127
• Pérez-Cayeiroa, M. Luisa; Maestro, María; Chica-Ruiz, Juan Adolfo; Reyes, Harry, “Marine Protected Areas in the 21st Century: Current Situation and Trends”, Ocean and Coastal Management (171), s. 28–36.
• Programme des Nations Unies pour l’Environnement/Plan d’Action pour la Méditerranée et Plan Bleu, État de l’Environnement et du Développement en Méditerranée, Nairobi, 2020.
• “Report of The Mediterranean Regional Workshop to Facilitate The Description of Ecologically or Biologically Significant Marine Areas”, Mediterranean Regional Workshop to Facilitate the Description of Ecologically or Biologically Significant Marine Areas (EBSAs) (Málaga, Spain, April 2014) s. 27 UNEP/CBD/EBSA/WS/2014/2/4
• Roach, J. Ashley, “Today’s Customary International Law of the Sea”, Ocean Development & International Law, 45/3 (2014), s. 239-259.
• Robin Churchill, Vaughan Lowe ve Amy Sanders, The Law of the Sea, 4th Edition, Manchester University Press, 2022.
• Semiz, Yasemin, “Anayasa Mahkemesi’nin Çevre Hakkı Perspektifi”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/2 (2014), s. 9-46
• Specially Protected Araes Regional Activity Centre (SPA/RAC), Conservation of marine and coastal biodiversity in the Aegean Sea and levantine basin subregion by 2030 and beyond, Tunis, 2021
• Sunlu, Uğur; Kaymakçı, Aslı ve İzgören, F. Sanem, “Denizlerde Karbon Dinamiği”, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, (18/1-2), 2001, s. 233-241.
• Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları ile Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Bulunan Devletin Hüküm ve Tasar-rufu Altındaki Yerlerin İdaresi Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarih: 23.06.2018, Sayı: 30457).
• Toluner, Sevin, Milletlerarası Hukuk Dersleri: Devletin Yetkisi, 4. Bası, Beta, İstanbul, 1996.
• Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TUDAV), Marmara Denizi 2022 Sempozyumu Sonuç Bildirgesi, Marmara Denizi 2022 Sempozyumu, 10.01.2022, İstanbul, https://tudav.org/calismalar/deniz-alanlari/marmara-denizi/marmara2022/ (erişim: 22.07.2024)
• United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) Montego Bay, 10 December 1982, Entry into force: 16 November 1994, UNTS Vol. 1833 (p.3), https://treaties.un.org/Pages/showDetails.aspx?objid=0800000280043ad5 (erişim: 20.06.2024).
• Wolf, Sarah ve Bischoff, Jan Asmus, “Marine Protected Areas”, Max Planck Encyclopedias of International Law (2013).
• World Wide und (WWF), “İklim Değişikliğinin Akdeniz’deki Etkileri Endişe Verici”, https://www.wwf.org.tr/?10921/Iklim-Degisikliginin-Akdenizdeki-Etkileri-Endise-Verici (erişim: 12.06.2024)
• Von Rebay, Anna, The Designation of Marine Protected Areas: A Legal Obligation, Springer, 2023
• Şekil 1: Finike Denizaltı Dağlarının Özel Çevre Koruma Bölgesi Olarak Tespit ve İlan Edilmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı Ekli Haritası, 22.07.2013 Tarih ve 5153 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (Resmi Gazete Tarih: 16.08.2013, Sayı. 28737).