ANAYASA MAHKEMESİNİN BİREYSEL BAŞVURU KARARLARININ BAĞLAYICILIĞI VE ETKİSİ

Yıl 2026, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 31

Zeynep Hazar

https://doi.org/10.59909/khm.06.01.001

Öz

Mahkeme kararları, hukuktaki çokluğun içinde birliği sağlayan normlar hiyerarşisinin bir parçası olan tekil normlardır. Tekil normlar bir olması ya da yapılması gerekeni ortaya koyar ve bu nedenle bağlayıcıdır. Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararları davanın tarafları ve ilgilileri bakımından subjektif (inter partes) bağlayıcılığa sahiptir. Bu bakımdan bireysel başvuru kararları hukukun yardımcı kaynaklarıdır. Bireysel başvuru kararları subjektif bağlayıcılığa sahiptir ancak bütün hukuk sistemi üzerinde güçlü bir etki bırakır. Söz konusu etki dönüştürücü etki olarak isimlendirilmiştir. Dönüştürücü etki bir olması gerekeni ve hedefi işaret eder. Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararlarının içindeki ilke ve standartların, aynı ya da benzer uyuşmazlıklarda, hakkında hüküm tesis edilen ve karar verilen somut uyuşmazlığın ötesine geçen yön verici bir etkisi bulunmalıdır. Söz konusu etkinin mahkeme kararları, idari uygulamalar ile yasama faaliyetleri alanında olması mümkündür. Gerçekleşmesi Anayasa Mahkemesi ile diğer mahkemeler, yasama ve yürütme arasındaki iş birliğine bağlı olan bu etki, bireysel başvuru usulünün temel hak ve özgürlükleri koruma ve geliştirme işlevine hizmet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bağlayıcılık , objektif etki , dönüştürücü etki , res interpretata , Anayasa Mahkemesi

THE BINDING FORCE AND EFFECT OF THE TURKISH CONSTITUTIONAL COURT’S INDIVIDUAL APPLICATION JUDGMENTS AND DECISIONS

Öz

Court decisions are individual norms within the hierarchy of norms that ensure unity within the plurality of law. Individual norms indicate what should be done or what should be. In this respect, they are considered binding. Constitutional Court have subjective (inter partes) binding force regarding the parties to the case and other interested parties. In this regard, individual application judgments and decisions are auxiliary sources of law. Individual application decisions and judgments have subjective binding force but also have a powerful effect on the entire legal system. The effect in question in relation to individual application decisions and judgments is called transformative effect. Transformative effect indicates what should be and what the goal is. Accordingly, the principles and standards contained in the individual application decisions of the Constitutional Court should have a guiding effect on court decisions, administrative practices and legislative activities in the same or similar disputes, beyond the specific dispute on which they are based. This effect, whose realization depends on cooperation between the Turkish Constitutional Court and other courts, the legislature and the executive power, serves the function of protecting and developing fundamental rights and freedoms through the individual application procedure.

Anahtar Kelimeler

Binding force , objective effect , transformative effect , res interpretata , The Turkish Constitutional Court

Kaynakça

• Akçil, Yılmaz. “Bireysel Başvuru Kararlarının Subjektif ve Objektif Etkisinin İdari Yargı Yönünden İncelenmesi”. Anayasa Yargısı, C. 39, S. 1 (2022): 1-45.
• Akkutay, Berat Lale. Uluslararası Andlaşmaların Üçüncü Devletlere Etkisi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Anayurt, Ömer. Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar). Güncellenmiş 3. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları, 2020.
• Anayurt, Ömer. Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu. Ankara: Seçkin Yayınları, 2004.
• Arnardottir, Oddny Mjoll. "Res Interpretata, Erga Omnes Effect and the Role of the Margin of Appreciation in Giving Domestic Effect to the Judgments of the European Court of Human Rights". European Journal of Internatio-nal Law 28, No. 3 (August 2017): 819-844.
• Aydoğdu, Yasin. “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının Gereğinin Yerine Getirilmesi Üzerine Denetim Mekanizması Önerisi: ‘Anayasa Mahkemesi İcra Kurulu’”. Terazi Hukuk Dergisi, S. 200 (Nisan 2023): 25-37.
• Bağcı, Basri. “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Objektif İşlevi (Etkisi)”. Prof. Dr. Zühtü Arslan’a Armağan, C. 1, 1007-1036, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2024.
• Başlar, Kemal. “Uluslararası Hukukta ‘Erga Omnes’ Kavramı”. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni. V. 22, Iss. 2 (2011): 75-108.
• Besson, Samantha. “The Erga Omnes Effect of Judgments of the European Court of Human Rights”. La Cour européenne des droits de l’homme après le Protocole 14 / The European Court of Human Rights after Protocol 14, 22, Schulthess, Forum droit européen (2011): 125–175.
• Black’s Law Dictionary. Bryan A. Garner (Editor in Chief), Ninth Edition, St. Paul MN USA: West Publishing Co., 2009.
• Bodnar, Adam. “Res Interpretata: Legal Effect of the European Court of Human Rights’ Judgments for other States Than Those Which Were Party to Proceedings”. İçinde Human Rights and Civil Liberties in the 21st Century, ed. Yves Haeck, Eva Brems, 223-262. Heidelberg New York London: Springer Dordrecht, 2014.
• Çıtak, Alperen. İdare Hukukunun İçtihadi Karakteri. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2020.
• Denk, Erdem. “Uluslararası Antlaşmalar Hukukunda Jus Cogens Kurallar”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. C. 56, S. 2 (2001): 43-70.
• Döner, Ayhan. “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Gerekçelerinin Bağlayıcılığına İlişkin Bazı Sorunlar”. İçinde Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan- C. II (Anayasa Hukuku), 215-233. Ankara: Yetkin Yayınları, 2008.
• Eren, Abdurrahman. “Hukuki Yorum Yöntemleri Açısından Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Yorumuna Etkileri”. Anayasa Yargısı 33 (2016): 231-301.
• Ergül, Ozan. Anayasa Yargısında Stare Indecisis Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarında İçtihat İstikrarsızlığı. Ankara: Adalet Yayınevi, 2016.
• Goodhart, Arthur L. “Determining The Ratio Decidendi of A Case”. Yale Law Journal, No. 2, December (1930): 161-183.
• Gözler, Kemal. “Res Iudicata’nın Türkçesi Üzerine”. AÜHFD, C. 56, S. 2 (2007): 45-61.
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Genişletilmiş 16. Baskı, Bursa: Ekin Kitabevi, 2019.
• Göztepe Çelebi, Ece. “Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcra Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı”. Anayasa Yargısı. 33 (2016): 93-118.
• Gülan, Aydın. “Bireysel Başvuru Kararlarının Türk İdari Yargı Sistemine Etkisi”. Anayasa Yargısı 35 (2018): 105-120.
• Gülgeç, Yahya Berkol. Normativite ve Pozitivizm. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2020.
• Gülgeç, Yahya Berkol. Normlar Hiyerarşisi. 2. Baskı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2018.
• Hakyemez, Yusuf Şevki. “Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu”. İçinde Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan- C. II (Anayasa Hukuku), 365-398. Ankara: Yetkin Yayınları, 2008.
• Kanadoğlu, O. Korkut. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2015.
• Karaman, Ebru. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2013.
• Karan, Ulaş. Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Eski Alışkanlıklar, Yeni Sorunlar Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Usulünün İlk Dört Yılına Dair Bir Değerlendirme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2017, https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2017/08/21/bireysel_basvuru_kararlarinin_icrasi_bilgi_universitesi.pdf. (erişim: 09.07.2025)
• Karan, Ulaş. Öğretide ve Uygulamada Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2018.
• Kaya, Semih Batur. Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Kaya, Seyithan. 2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Anayasa Yargısı ve Bireysel Başvuru. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Kelsen, Hans. Reine Rechtslehre. Studienausgabe der 1. Auflage 1934, Herausgegeben von Matthias Jestaedt, Tübingen: Mohr Siebeck, 2008.
• Kelsen, Hans. Saf Hukuk Kuramı: Hukuk Kuramının Sorunlarına Giriş, Çeviren Ertuğrul Uzun, İstanbul: Nora Kitabevi, 2016.
• Kılınç, Bahadır. “Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) ve Türkiye Açısından Uygulanabilirliği”. Anayasa Yargısı, C. 25, S. 1 (2008): 17-57
• Koca, Mahmut, Nihat Bulut. “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Üzerine Verdiği Kararların Objektif Etkisi”. Prof. Dr. Zühtü Arslan’a Armağan, C. 2, 1441-1464, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2024.
• Köküsarı, İsmail. “Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolunda İhlal Kararlarının Kesinliği, Bağlayıcılığı ve Etkisi”. EBYÜHFD, C. XXII, S. 1-2 (2018): 1-56.
• Kuru Baki, Burak Aydın. İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 8. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları, 2023.
• Oder, Bertil Emrah. Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri. İstanbul: Beta Yayınevi, 2010.
• Özbudun, Ergün. Türk Anayasa Hukuku. 20. Bası, Ankara: Yetkin Yayınları, 2020.
• Perdecioğlu, İsmail Emrah. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Uyumlaşma Sorunu Mükiyet Hakkı Örneği. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar. Hukuka Giriş. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Summers, Robert S, Michelere Taruffo. “Interpretation and Comparative Analysis”. içinde Interpreting Statutes, ed. D. Neil MacCormick, Robert S. Summers, 461-510, UK: Routledge, 1991.
• Şahbaz, Fatih. “Bireysel Başvurunun Türk Anayasa Yargısını Dönüştürücü Etkisi ve Hukuk Düzenine Katkısı”. Doktora Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Nohutçu, 2022.
• Şahbaz, Fatih. Bireysel Başvuru Hakkı ve Türk Anayasa Yargısı. Ankara: Liberte Yayınları, 2023.
• Şirin, Tolga. Türkiye’de Anayasa Şikayeti (Bireysel Başvuru) İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya Uygulaması ile Mukayeseli Bir İnceleme. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2013.
• Tams, Christian J., Alexandre Belle. “Erga Omnes Effects of Judicial Decisions: International Adjudication”. Max Planck Encyclopedias of International Law (MPIL, 2021), https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law-mpeipro/e3733.013.3733/law-mpeipro-e3733. (erişim: 05.05.2025)
• Tanör, Bülent, Necmi Yüzbaşıoğlu. 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku. 21. Bası, İstanbul: Beta Yayınları, 2023.