YENİ SOL DALGADAN KÜRESEL DALGAYA TÜRKİYE’DE TERÖRİZM

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 1, 139 - 166, 30.06.2019

Engin Avcı

Öz

Dünyada 1960’ların sonunda yükselişe geçen siyasal şiddet hareketleri
Türkiye’yi de etkilemiştir. O dönemlerde Yeni Sol Dalga olarak adlandırılan
terörizm dalgası ile birlikte sol ideoloji temelli terörist örgütler ile etnik
ayrılıkçı/milliyetçi terörist örgütlerin sayısı hızla artmıştır. Ayrıca,
1980’lerde başlayan ve 2001 yılından itibaren küresel boyuta evrilen dinî
dalganın da etkisiyle Türkiye, terörizmin bütün türlerinin hedefi olmuştur.
Küresel Terörizm Veritabanı (GTD)’na göre, Türkiye 1970-2017 döneminde 70’e
yakın örgüt veya grup tarafından gerçekleştirilen 4.387 şiddet eylemine sahne
olmuştur. Bu çalışmanın amacı, 1960’lardan günümüze Türkiye’de terörizmin
tarihsel gelişimini incelemektir. Bu kapsamda, öncelikle GTD’deki verilere
dayanarak Türkiye’de terörizm olaylarına ilişkin genel bir çerçeve sunulmuştur.
Müteakiben Türkiye’de faaliyet göstermiş/göstermekte olan terörist örgütler
dikkate alınarak sol ideoloji temelli terörizm, etnik milliyetçi/ayrılıkçı
terörizm, din temelli terörizm ve küresel terörizm şeklinde bir sınıflandırma
yapılmıştır. Bu sınıflandırma çerçevesinde, ön plana çıkan terörist örgütler
açık kaynaklardan edinilen bilgiler ışığında incelenmiştir. Türkiye’de rejim
veya sınır değişikliği paydasında benzer özellikler taşıyan örgütlerin,
bölgesel ve uluslararası gelişmelere göre dönemsel olarak strateji
değiştirdikleri, çoğunlukla dış desteğe bağımlı oldukları ve tarihsel olarak
devamlılık gösterdikleri, ulusal ve uluslararası yasa dışı oluşumlara
işbirliğine açık oldukları sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Terörizm, Türkiye, Yeni Sol Terör Dalgası, Sol İdeoloji Temelli Terörizm, Din Temelli Terörizm, Etnik Milliyetçi/Ayrılıkçı Terörizm, Küresel Terörizm, Küresel Terörizm Veritabanı

Terrorism in Turkey from the New Left Wave to the Global Wave

Öz

The rise of political violence in the world at the
end of 1960s affected Turkey as well. Along with the New Left Wave, which is a
wave of terrorism erupted at that time, the number of left-ideological and
ethnic separatist/nationalist terrorist organizations increased rapidly. Additionally,
with the effect of the religious wave started in 1980s and evolved to a global
dimension after 2001, Turkey has been the target of all types of terrorism.
According to the Global Terrorism Database (GTD), Turkey became the target of 4.387
violent actions carried out by nearly 70 terrorist organizations or affiliated groups
between 1970 and 2017. The aim of this study is to examine the historical
development of terrorism in Turkey from the 1960s to the present. In this
context, a general framework is drawn with this study primarily related to
terrorism incidents in Turkey, based on data retrieved from the GTD.
Subsequently, based on the information about the terrorist organizations which
have been active in Turkey, a classification was generated as
left-ideology-based, ethnic nationalist/separatist, religious-based and global
terrorism. Within the framework of this classification, the prominent terrorist
organizations were examined in the light of information obtained from open
source. The results show that terrorist organizations in Turkey have similar
aims in terms of the regime and the border changes; that they are mostly
dependent on foreign support and open to the cooperation with the national and
international illegal entities; that they revise their strategies periodically based
on the regional and international developments; and show continuity
historically. 

Anahtar Kelimeler

Terrorism, Turkey, New Left Terror Wave, Left-Ideology-Based Terrorism, Religious-based Terrorism, Ethnic Nationalist/Seperatist Terrorism, Global Terrorism, Global Terrorism Database

Kaynakça

• Ağralı, B. (2019). Türkiye’nin IŞİD ile Aktif Mücadelesi: Fırat Kalkanı Harekatı, 11 Ocak 2019, https://www.akademikparadigma.com/turkiyenin-isid-ile-aktif-mucadelesi-firat-kalkani-harekati/ Erişim tarihi: 15 Mart 2019.
• Al-Khattar, A. M. (2003). Religion and Terrorism: An Interfaith Perspective, London: Praeger Publishers.
• Anadolu Ajansı Resmî İnternet Sitesi. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/savci-kirazin-sehit-edilmesine-iliskin-iddianamenin-detaylari/1179965 Erişim tarihi: 05 Şubat 2019
• Anadolu Ajansı Resmî İnternet Sitesi. https://www.aa.com.tr/tr/gunun-basliklari /salih-mirzabeyoglu-hayatini-kaybetti/1147738 Erişim tarihi: 05 Şubat 2019
• Avcı, E. (2011). Radikal İslamcı Terörizmin Meşru Gösterilmesi: Türkiye Hizbullahı Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bagasi, İ. (2004). Kendi Dilinden Hizbullah ve Mücadele Tarihinden Önemli Kesitler, <http://www.huseynisevda.net>, Erişim Tarihi: 15 Ağustos 2010.
• Basın İlan Kurumu Resmî İnternet Sitesi. https://www.bik.gov.tr/15-temmuzdan-bugune-kamudan-ihrac-edilenlerin-sayisi/ Erişim tarihi: 05 Şubat 2019
• Çağlar, A. (2009). Türkiye’de Terör: Genel Bir Değerlendirme, Ali Çağlar (ed.) Terör ve Türkiye, Ankara: Gazi Kitabevi, 37-88.
• Çelen, M. S. (2016). Eylemleriyle Türkiye Hizbullahı ve Legalleşme Süreci. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çitlioğlu, E. (1998). Yedekteki Taşeron: ASALA. 2’nci Baskı, Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Çitlioğlu, Ercan. (2001). Tahran-Ankara Hattında Hizbullah. Ankara: Ümit Yayıncılık .
• Daftary, F. (2008). Alamut Efsaneleri. (çev. Özgür Çelebi), Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• DDGMCB. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı (DDGMCB) Hizbullah Terör Örgütü İddianamesi, Hazırlık Nu.: 2000/143, 24 Mayıs 2000.
• Demir, C.K. (2010). Sebeplerinden Mücadele Yöntemlerine Avrupa’da Etnik Ayrılıkçı Terörizmin Analizi; PIRA, ETA, PKK. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Demir, C.K. (2017). Sebeplerinden Mücadele Yöntemlerine Etnik Ayrılıkçı Terörizm: PIRA, ETA, PKK, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Faraç, M. (2002). Batman’dan Beykoz’a Hizbullah’ın Kanlı Yolculuğu, 2’nci Baskı, İstanbul: Günizi Yayıncılık.
• Global Terrorism Database. <http://www.start.umd.edu/gtd/search/Results.aspx? search=pkk&sa.x=-451& sa.y=-208&sa=Search>, Erişim Tarihi: 19 Mart 2019.
• Guelke, A. (1995). The Age of Terrorism and The International Political System, London: Tauris Academic Studies.
• Gunn, C. (2012). Cinayetin Cezasız Kalması: Soghomon Tehlirian, ASALA VE Adalet Komandoları, 1921–1984, Ermeni Araştırmaları, 42, 125-146.
• Günay, N. (2012). Ermenilerin Kurdukları Cemiyetler ve Komitelerin Maraş ve Çevresindeki Faaliyetleri, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 163, Aralık, 21-44.
• Habertürk Internet Sitesi. <http://m.haberturk.com/gundem/haber/1264903-teror-orgutu-isidin-turkiyeye-yonelik-gerceklestirdigi-saldirilar> Erişim Tarihi: 11 Şubat 2019.
• Halaçoğlu, Y. (2001). Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Hoffman, B. (1995). Holy Terror: The Impli- cations of Terrorism Motivated by a Religious Imperative, Studies in Conflict and Terrorism, 18, 271-284.
• Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSKY) Genel Kurul Kararı, Karar No: 2016/426, 24 Ağustos 2016. <http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016 /08/20160825-5.pdf> Erişim Tarihi: 15 Ocak 2017.
• İçişleri Bakanlığı. Bir Terör Örgütünün Bitmeyen Senaryosu Nuriye Gülmen ve Semih Özakça Gerçeği, Temmuz 2017.
• Juergensmeyer, M. (2003). Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence, Berkeley: University of California Press.
• Karaağaçlı, A. (2009). 11 Eylül Sonrası El Kaide, 07 Kasım 2009. Bilge İnsanlar Stratejik Araştırmalar Merkezi, http://www.bilgesam.org/incele/1244/-11-eylul-sonrasi-el-kaide/#.XRPG6i3BJZo Erişim tarihi: 17 Şubat 2019.
• Karabudak, N. (2000). THKP-C’den DHKP-C’ye Devrimci Sol Örgütü Üzerine Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaca, B. (2015). Terör Algısının ve Teröre Karşı Verilen Tepkilerin Değişim Sürecinde Ermeni Terörü, Ermeni Araştırmaları, 50, 215-230.
• Karakoç, E. (2008). Türk Basınında Ermeni Terörü (1973–1984), (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Koç, Y. ve A. Palabıyık. (2016). Türk Siyasal Yaşamında İslami Kürt Bir Muhalefet Partisi: Hür Dava Partisi Örneği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(47), Aralık, 504-528.
• Kongar, E. (2005). Küresel Terör ve Türkiye, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Körpe, Ö. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayaklanmalar 1800-1938, İstanbul: Paraf Yayınları.
• Köse, T. (2016). FETÖ ve PKK’nın Lider Kadrolarının Tasfiyesinin Terörle Mücadeleye Katkıları, SETA Perspective, 137, Temmuz, <http://www. setav.org> Erişim Tarihi: 16 Ocak 2017.
• Kurum, M. (2018). Terörist Örgüt PKK Şiddeti ile Örgütün Desteklediği Siyasi Partilerin Oy Oranları İlişkisi, Uluslararası 10. Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi, Diplomasi ve Savaşın Değişen Rolü, 8-10 Ekim, Bursa, 711-742.
• Kurum, M. (2016). Terörist Örgütlerin Güvenlik Ortamları ve PKK. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
• Lewitt, M.A. (2002). Political Economy of Middle East Terrorism, Aralık 2002, Middle East Review of International Affairs, 6(4), <http://meria.idc. ac.il/journal/2002/ issue4/jv6na3. hyml>, Erişim Tarihi: 18 Kasım 2006.
• Ortaylı, İ. (2002). Dünyada ve Türkiye’de Tarihte Terör. Dünyada ve Türkiye’de Terör Konferansı Ekonomik ve Sosyal Yapıya Yansımaları, Ankara, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, 20-24 Mayıs, 5-13.
• Özcan, N.A. (2002). Bir Terör Örgütü Olarak PKK; İdeolojisi, Yöntemi, Yükselişi ve Çöküşü. Dünyada ve Türkiye’de Terör Konferansı Ekonomik ve Sosyal Yapıya Yansımaları, Ankara, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, 20-24 Mayıs, 107-120.
• Özcan, N.A. (2016). FETÖ’cü subay ifadelerinin düşündürdükleri-1. Milliyet Gazetesi İnternet Sitesi, <http://www.milliyet.com.tr/feto-cu-subay-ifadelerinin-siyaset-ydetay-2358621/> Erişim Tarihi: 09 Aralık 2016.
• Rapoport, D.C. (1984). Fear and Trembling: Terrorism in Three Religious Traditions, The American Political Science Review, 78(3), Eylül, 658-677.
• Rapoport, D.C. (2004). The Four Waves of Modern Terrorism, Audrey Kurth CRONIN ve James M. LUDES (eds.), Attacking Terrorism: Elements of a Grand Strategy, Washington: Georgetown University Press, 46-73.
• Savcı, S. (1985). Ermeni Terörü ve Türk Kamuoyu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sayarı, S. (1987). The Terrorist Movement in Turkey: Social Composition and Generational Changes, Conflict Quarterly, 7(1), Kış, 21-32.
• Star Internet Sitesi. (2013) Gezi olaylarında yasa dışı örgütler koalisyon yaptı, 20 Eylül, https://www.star.co m.tr/politika/gezi-olaylarinda-yasadisi-orgutler-koalisyon-yapti-haber-790878/ Erişim tarihi: 19 Mart 2019.
• Stern, J. (2004). Terror in the Name of God: Why Religious Militants Kill, New York: Harper Collins Publishers.
• Terör Örgütleri Internet Sitesi. (2015) <http:// www.terororgutleri.com>, Erişim Tarihi: 01 Mayıs 2015.
• Terzi, M. (2016). Din Referanslı Terörizm Üzerine, Ankara: Edge&Elhan Kitap Yayın Dağıtım.
• Tololyan, K. (1987). Martyrdom as Legitimacy: Terrorism, Religion and Symbolic Appropriation in the Armenian Diaspora. P. Wilkinson ve A.M. Stewart (ed.), Contemporary Research on Terrorism, Aberdeen: Aberdeen University Press, 89-103.
• Topal, A.H. (2004). Uluslararası Hukukta Terörizmin Tanımlanması Sorunu, E-Akademi.org. 06 Ekim, 32, <www.e-akademi.org>, Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2015.
• Töreli, T. (2002). PKK Terör Örgütü (Tarihsel ve Siyasal Gelişim Süreci Bakımından İncelenmesi) 1978-1998. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• TRT Haber Resmî İnternet Sitesi. https://www.trthaber.com/haber/gundem/ fetoden-tutuklu-ve-hukumlu-sayisi-31-bin-88-400107.html Erişim tarihi: 07 Mart 2019.
• Uluçevik, T. (2015). Dışişleri Bakanlığı’nın Emekli Mensuplarının Asala’nın Şehit Ettiği Devlet Görevlilerini ve Onların Aile Bireylerini Anmak İçin Düzenledikleri Saygı Yürüyüşü Vesilesiyle Emekli Büyükelçi Tugay Uluçevik Tarafından Yapılan Konuşma, 25 Nisan, http://www.mfa.gov.tr/ disisleri-bakanligi_nin-emekli-mensuplarinin-asala_nin-sehit-ettigi-devlet-gorevlilerini-ve-onlarin-aile-bireylerini-anmak-icin.tr.mfa Erişim tarihi: 14 Mart 2019.
• White, S. (2013). Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celali İsyanları (çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Alfa Basım.
• Yalçınkaya, H. (2017). IŞİD’in Yabancı Savaşçıları ve Yarattığı Tehdit: Türkiye’nin Tecrübesi (2014-2016), Uluslararası İlişkiler Dergisi, 14(53), s. 23-43.
• Yeşiltaş, M. ve N. Özçelik. (2016). PKK Terörünün Yeni Dinamikleri: Radikalleşme ve Şehir Çatışması, 157, Nisan, Ankara: Seta Yayınları.