The Problematic Valley at the Intersection of Uzbekistan, Kyrgyzstan and Tajikistan: Ferghana

Yıl 2012, Cilt: 11 Sayı: 2, 33 - 69, 01.06.2012

Levent Demirci

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Kesişimindeki Sorunlu Vadi: Fergana

Öz

Orta Asya’da istikrar Fergana Vadisinden geçmektedir. Zira Orta Asya’nın merkezinde bulunan Fergana Vadisi tüm bölge ülkeleri açısında çok önemli özelliklere sahiptir. Vadi bölgesinde su bulunmakla beraber, Aral Havzasının önemli nehirleri olan Sir-i Derya ve Amu Derya nehirlerinin sularının ülkeler arasında eşitsiz olarak paylaşılması Fergana bölgesi ülkeleri arasında sorunlara yol açmaktadır. Tacikistan ve Kırgızistan’ın çeşitli mülahazalarla su kartını koz olarak kullanması bölgede tansiyonun yükselmesine neden olmaktadır. Fergana’da üslenmiş bulunan aşırı dini akımlar tüm bölge ülkelerini rahatsız etmektedirler. Yakın dönemde Sovyetlerin uyguladığı sınır politikaları bugün bölge ülkelerinin üstesinden gelemediği sorunlarla karşılaşılmasına neden olmaktadır. Sınırları içinde diğer komşu ülkelerin soydaşlarını barındıran bölge ülkeleri, bu özelliği kültürel bir zenginlik olarak görme yerine, ülke istikrarına tehdit oluşturabilecek bir unsur olarak kabul etmektedirler. Aynı zamanda Fergana Vadisi uyuşturucu üretim merkezlerine yakınlığı nedeniyle transit geçiş güzergâhı üzerinde bulunmaktadır. Bölgenin uluslararası terörizme ve uyuşturucu kaçakçılığına ortam sağlaması, 11 Eylül saldırıları ertesinde Rusya, ABD, Çin gibi dış güçlerin bölgeye müdahale etmesi için yeterli mazereti teşkil edebilmektedir.Bu çalışmada Fergana kaynaklı sorunlar, bu sorunların etkileri ve bölge ülkeleri ile dış güçlerin ilişkileri incelenecektir

Anahtar Kelimeler

Fergana Vadisi, Orta Asya, Özbekistan, Uluslararası Terörizm, Uyuşturucu

Kaynakça

• Akmoldoev, K. (2006). Bağımsızlıktan sonra Kırgızistan'da ulus-devlet inşası. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Allworth, E. (1990). The modern Uzbeks. Stanford: Hoover.
• Amanov, S. (2007). Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Amerika Birleşik Devletleri’nin Orta Asya politikası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Andican, A. (1996), Değişim sürecinde Türk Dünyası. İstanbul: Emre Yayınları.
• Aras, O.N. (2001). Azerbaycan’ın Hazar ekonomisi ve stratejisi. İstanbul: Der Yayınevi.
• Arı, T. (1996). Sovyetler Birliği sonrasında Avrasya: Din, etnik yapı, ekonomi http://www.tayyarari.com/download/ Avrasya.doc adresinden alınmıştır politika. 12 Mayıs 2009 tarihinde
• Arı, T. (2008). Orta Asya’da güvenlik sorunları ve işbirliği girişimleri. İçinde Ersin Embel (Ed.), Prof. Dr. Fahir ARMAOĞLU’na Armağan (ss.435-458). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Avrasya Siyasi Haritası, 18 Aralık 2011 tarihinde http://www.hgk.msb.gov. tr /CografiUrunKatalogu/tematik/sayfa19.asp adresinden alınmıştır.
• Avsar, B.Z. ve Solak, F. (1998). Türkiye ve Türk cumhuriyetleri. İstanbul: Vadi Yayınları.
• Babadjanov, B., Malikov K. ve Nazarov A. (2011). Islam in the Ferghana Valley: Between national identity and Islamic alternative. İçinde S. Frederick Starr (Ed.) Ferghana Valley - The heart of Central Asia (ss. 297-372). New York, London: M.E.Sharpe.
• Baran, Z. (2004). Hizb ut-Tahrir: Islam’s political insurgency. Washington: Nixon Center.
• Baycaun, S. (2001). Orta Asya’da krizin diğer adı: Su’dan bahaneler, su’dan savaş (mı)? Stratejik Analiz, 2(13), 48-52.
• Baycaun, S. (2002). Orta Asya’da krizin diğer adı: Su’dan bahaneler, su’dan savaş (mı)? İçinde Aziz Koluman (Ed.), Dünyada su sorunları ve stratejileri (ss.95-114). Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Baycaun, S. (2003). Orta Asya’da bitmeyen sınır sorunları: Kırgızistan- Özbekistan gerginliği. Stratejik Analiz, 4(43), 66-70.
• Bıyıkoğlu, N. (2010). Orta Asya’da su sorunları. 2023 Dergisi, 9(110), 64- 68
• Bilgiç, E. (2006). Su sorunu: Fırat, Dicle ve Asi nehirleri örnekleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atılım Üniversitesi, Ankara.
• Bichsel, C. (2009). Conflict transformation in Central Asia - Irrigation disputes in the Ferghana Valley. London-New York: Routledge.
• Brzezinski, Z. (1998). Büyük satranç tahtası. (Çev. E. Dikbaş ve E. Kocabıyık), İstanbul: Sabah Kitapları.
• Demirtepe, M.T. (2006a). Kırgızistan’da demografik yapıda değişim ve göç olgusu. 05 Haziran 2012 tarihinde http://www.usakgundem.com/ yazar/356/kirgizistan%E2%80%99da-demografik-yapida-degisim-ve- g%C3%B6%C3%A7-olgusu.html adresinden alınmıştır.
• Demirtepe, M.T. (2006b). Andican olayları sonrası özbek dış politikası. 05 Haziran andican-olaylari-sonrasi-%C3% B6zbekdis-politikasi.html adresinden alınmıştır.
• http://www.usakgundem.com/yazar/320/
• Demirtepe, M.T. (2008). Orta Asya'da radikalizm ve terör. 12 Şubat 2012 tarihinde alınmıştır. adresinden
• Demirtepe, M.T. ve Özkan, G. (2010). Prof. Dr. Jibek Saparbekovna Sızdıkova ile Kırgızistan’da yaşanan son gelişmeler üzerine. Avrasya Analiz, (İstikrar Arayışında Bir Ülke: Kırgızistan), 1, 52-56.
• Demirtepe, M.T. (2011). Demokrasi ve istikrar arayışında bir ülke: Kırgızistan. Usak Stratejik Gündem. 01 Aralık 2011 tarihinde http://www.usakgundem.com/haber/100/demokrasi-ve-İstikrar-arayışın da-bir-ülke-Kırgızistan.html adresinden alınmıştır.
• Derin, S. (2006). Tasavvufun Orta Asya’da yakın geçmişteki rolü: Kırgızistan örneği. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 7(16), 7-39.
• Dermanoğlu, S. ve Muhammadiyev, N. (1997). Özbekistan Kılavuzu. Ankara: Mine Matbaası.
• Erdoğan, B. (2006). Orta Asya’da yasadışı uyuşturucu ticareti ve kullanımı. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 1(1), 81-117.
• Fuller, G.E. (1994). Central Asia: The quest for identity. Current History, 93(582), 145-149.
• Gleen, J. (1999). The Soviet legacy in Central Asia. New York: St. Martin’s Press.
• Gürbüz, M. ve Karabulut, M. (2008). SSCB’nin dağılmasıyla bağımsızlığına kavuşan ülkelerde ortalama yasam süresi ile sosyo-ekonomik değişkenler arasındaki ilişkiler. Coğrafi Bilimler Dergisi, 6(1), 69-83.
• Haghayeghi, M. (1995). Islam and politics in Central Asia. New York: St. Martin’s Press.
• International Crisis Group. (2002). Central Asia: Border disputes and conflict potential. ICG Asia Report No 33, Brussels, 4 April 2002.
• IRIN News. (2004) Central Asia: Regional impact of the Afghan heroin trade. 04 August 2004. 19 Şubat 2012 tarihinde http://www.irinnews. org/InDepthMain.aspx?InDepthId=21&ReportId=63026&Country=Yes adresinden alınmıştır.
• Ishmatov, A.T. (2003). Central border disputes and conflict resolution: The Kyrgyz perspective. Prepared for delivery at the Midde East and Central East and Central Asia Politics, Economics and Society Conferance, University of Utah, Salt Lake City, October 16-18, 2003.
• Juraev, S. (2001). The water problem in Central Asia: Is there a solution? 18 Şubat 2012 tarihinde http://www.cacianalyst.org/?q=node/458 adresinden alınmıştır.
• Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı, Kaçakçılık Güzergahları. 22 Aralık 2011 tarihinde http://www.kom.gov.tr/ Tr/KonuDetay.asp?BKey=37&KKey=54 adresinden alınmıştır.
• Kadir, Z. (1996). Muslim political movements in Russia. Avrasya Etüdleri, 5(2), 48-57.
• Kara, M. (1999). Tarikatlar Dünyasına Genel Bir Bakış. İslâmiyât, (Tasavvuf Özel Sayısı), 2(3), 69-78.
• Kang, D. (2010). Orta Asya’da radikal İslam hareketi ve terörizm. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atılım Üniversitesi, Ankara.
• Kangas, R.D. (1994). Uzbekistan: Evolving authoritarianism. Current History, 93(582), 178-182.
• Kaya, İ. (2002). Aral Havzası anlaşmazlığının değerlendirilmesinde hukuksal çerçeve ve uygulanabilir öneriler. İçinde Aziz Koluman (Ed.), Dünyada su sorunları ve stratejileri (ss.115-129). Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Kessikbayev, A. (2007). Soğuk savaş sonrası Avrasya jeopolitiği: Orta Asya’da yapısal dönüşüm. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Khamidov, A. (2006). Ethnic uzbeks intensify civil rights advocacy effort. 18 Şubat 2012 tarihinde http://www.eurasianet.org/departments/ civilsociety/articles/eav060706a.shtml adresinden alınmıştır.
• Kodaman, T. ve Birsel, H. (2006). Bağımsızlık sonrası Özbekistan ve dış politikası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 413-442.
• Koichiev, A. (2001) Kyrgyzstan and Uzbekistan map out their differences. 16 Şubat 2012 tarihinde http://www.eurasianet.org/departments/insight/ articles/eav030501.shtml adresinden alınmıştır.
• Kona, G.G. (2003). Radikal İslam ve Orta Asya. M5 Savunma ve Strateji Dergisi, (Özel Rapor), 116, 76-80. 21 Aralık 2011 tarihinde http://http://gamzegungormuskona.blogspot.com/2007/08/m5-savunma- ve-strateji-dergisi-rapor.html adresinden alınmıştır.
• Lubin, N., Rubin B.R. ve Martin, K. (1999). Calming the Ferghana Valley, development and dialog in the heart of Central Asia. Report of the Ferghana Valley Working Group of the Center for Preventive Action. New York: The Century Foundation Press.
• Mann, P. (2001). Religious extremism in Central Asia. Strategic Analysis, 25(9). 06 Şubat 2012 tarihinde http://www.ciaonet.org/olj/sa/sa_ dec01map01.html adresinden alınmıştır.
• Mardin, Ş. (1993). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Megoran, N. (2004). The critical geopolitics of the Uzbekistan–Kyrgyzstan Ferghana Valley boundary dispute, 1999–2000. Political Geography, 23(6) 731-764.
• Megoran, N. (2006). For ethnography in political geography: Experiencing and re-imagining Ferghana Valley boundary closures. Political Geography, 25, 622-640.
• Menon, R. (1995) In the shadow of bear: Security in post-Soviet Central Asia. International Security, 20(1), 149-181.
• Moscow News, (2005). Tajik ex-drug tsar charged. 26 Mayıs 2005. 10 Şubat 2012 tarihinde http://www.themoscowtimes.com/news/article /news-in-brief/ 223007.html adresinden alınmıştır.
• Nanni, M. (1996). The Aral Sea basin: Legal and institutional issues. Review of European Community and International Environmental Law, 5(2), 130-137.
• Narin, M. (2006). Avrasya bölgesindeki Türk cumhuriyetlerinin enerji kaynakları ve iletim hatlarının Türkiye'ye katkıları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 6(l), 151-167.
• Oğan, G. (2006). ‘Andican olayları’ sonrasında Özbekistan dış politikası. Stratejik Analiz, 6(69), 71-76.
• Oğan, G. (2006). Turuncu devrimler. İstanbul: Bir Harf Yayıncılık.
• Olcott, M. B. (1994). Nation building and ethnicity in the foreign policies of the new Central Asian state. İçinde R. Szporluk (Ed.), National identity and ethnicity in Russia and the new States of Eurasia (ss. 209–229). London: M. E. Sharpe.
• Özdemir, Y. (2007). Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın enerji potansiyelleri ve politikaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atılım Üniversitesi, Ankara.
• Pamir, N. (2006). Kafkaslar ve Hazar havzasındaki ülkelerin enerji kaynaklarının Türkiye’nin enerji güvenliğine etkileri. Türkiye’nin çevresindeki gelişmeler ve Türkiye’nin güvenlik politikalarına etkileri sempozyumu, Harp Akademileri, İstanbul, 10 Mart 2006. 19 Mayıs 2009 tarihinde http://www.asam.org.tr/temp/temp15.pdf adresinden alınmıştır.
• Picton-Turberville, G. (2011). The international comparative legal guide to: Gas regulation 2011. 26 Aralık 2011 tarihinde http://www.iclg.co. uk/index.php?area=4&kh_publications_id=175 adresinden alınmıştır.
• Policy Brief: Risk of increasing instability in the Ferghana Valley. (2001) 07 Şubat 2012 tarihinde http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files /reliefweb_pdf/node-93114.pdf adresinden alınmıştır.
• Rashid, A. (2002). Jihad: The rise of militant islam in Central Asia. New Haven: Yale University Press.
• Rollan, F. (2004). Learning to live with frontiers: New frontiers in Central Asia. http://kms1.isn.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/114799/ichaptersection _singledocument/2739c073-4630-4132-b2d4-43e828f71aee/en/disc_05. 06.pdf adresinden alınmıştır. Papers.
• Şubat 2012 tarihinde
• Shozimov, P. (2008). The Fergana Valley: A microcosm of problems and potential in Central Asia. Asian Voices Seminar Series, March 26, 2008. 10 Mayıs 2009 tarihinde http://www.spfusa.org/program/avs/2007 adresinden alınmıştır.
• Shozimov, P., Sulaimanov, J. ve Abdullaev, S. (2011). Culture in the Ferghana Valley since 1991: The issue of identity. İçinde S. Frederick Starr (Ed.) Ferghana Valley - The heart of Central Asia (ss.278-295). New York, London: M.E.Sharpe.
• Soltan, E. (2001-2002). Rusya ve Kırgızistan: Asimetrik ilişkilerin sürekliliği. Avrasya Dosyası, (Kazakistan-Kırgızistan Özel Sayısı), 7(4), 177-204.
• Starr, S.F. (2011). Ferghana Valley - The heart of Central Asia. New York, London: M.E.Sharpe.
• Sürücü, C. (2002). Kolonyal miras, kimlik ve bölgesel ilişkiler. Avrasya Dosyası, (BM Özel Sayısı), 8(1), 273-291.
• Temir A. (2001). Aral tehdit ediyor. 19 Şubat 2012 tarihinde http://arsiv.zaman.com.tr/2001/06/26/dishaberler/dishaberlerdevam.htm adresinden alınmıştır.
• The Paris Pact Initiative. (2008). Illicit drug trends in Central Asia. United Nations Office on Drugs and Crime Regional Office for Central Asia, April 2008. 22 Aralık 2011 tarihinde http://www.unodc.org /documents/regional/central-asia/Illicit%20Drug%20Trends_Central% 20Asia-final.pdf adresinden alınmıştır.
• Türer, O. (1992). Orta Asya’da İslâm’ın yerleşmesi ve muhafazasında Tarikatların Rolü. İlim ve Sanat, 35/36 (Çift Sayı), 19-27.
• US International Narcotics Control Strategy Report, (2005). Bureau for International Narcotics and Law Enforcement Affairs, March 2005. 20 Şubat 2012 tarihinde http://www.state.gov/j/inl/rls/nrcrpt/2005/vol1/ html/42368.htm adresinden alınmıştır.
• Uulu, U.A. (2006). 1990 sonrası Kırgızistan dış güvenliği ve NATO. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Uzbekistan Daily Digest, (2000). Uzbek court sentences two to death for ‘terrorism’. 20 November 2000. 19 Şubat 2012 tarihinde http://www.rferl.org/content/article/1142286.html adresinden alınmıştır.
• Vural, Z. (2006). Hazar havzası enerji kaynaklarının uluslararası politikadaki yeri ve Türkiye’ye etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atılım Üniversitesi, Ankara.
• Wilson, S. (2001). The rise of islamic militancy in Central Asia: Causes and consequences. Islamic Briefing Notes on Islam, Society, and Politics, Center for Strategic and International Studies, 4(1). 10 Ekim 2012 tarihinde adresinden alınmıştır.
• Winrow, G.M. (2004). Orta Asya’daki kriz kaynakları ve bölgeleri. Genelkurmay Başkanlığı ikinci uluslararası sempozyum bildirileri - Türkiye, NATO ve Avrupa Birliği perspektifinden kriz bölgelerinin incelenmesi ve Türkiye’nin güvenliğine etkileri, Mayıs 2004, (ss.127- 134). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Yalçınkaya, A. (1999). Yetmiş yıllık kriz: Sovyetler Birliği döneminde Moskova Türkler ilişkileri. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Yemelianova G.M. (2007). The rise of Islam in Muslim Eurasia: International determinants and potential consequences. China and Eurasia Forum Quarterly, 5(2), 73-91.
• Zaman Gazetesi (2012). Kırgız-Özbek sınır meseleleri tekrar masaya yatırılıyor. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno= 1274853&title=kirgizozbek-sinir-meseleleri-tekrar-masaya-yatiriliyor adresinden alınmıştır. Haziran 2012 tarihinde
• Zelkina, A. (1999). Islam and security in the new states of Central Asia: How genuine is the islamic threat? Religion, State & Society, 27(3-4), 354-372.
• Zokirov, S. ve Umarov, K. (2011). Economic development in the Ferghana Valley since 1991. İçinde S. Frederick Starr (Ed.) Ferghana Valley - The heart of Central Asia (ss.232-252). New York, London: M.E.Sharpe.
• http://maps.grida.no/go/graphic/water_issues_in_the_ferghana_valley Environmental Knowledge for Change, GRID-Arsenal (Collaborating centre of the United Nations Environment Programme -UNEP) Web Site, 20 Aralık 2011.
• http://maps.dbroca.uz/node/63, UN Office on Drugs and Crime Web Site, 22 Aralık 2011.