İş Tatmini Alt Boyutlarının Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisi: Yöneticiler Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2010, Cilt: 9 Sayı: 2, 117 - 143, 01.06.2010

İbrahim Sani Mert

Öz

Anahtar Kelimeler

-

İŞ TATMİNİ ALT BOYUTLARININ ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: YÖNETİCİLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Örgütsel Vatandaşlık Davranışını (ÖVD) etkileyen önemli değişkenlerden biri olarak kabul edilen iş tatmininin, ÖVD’yi hangi alt boyutlarıyla ne şekilde etkilediği, karşımıza bir problem olarak çıkmaktadır. Ancak, konu ile ilgili olarak yapılan araştırmaların çoğunda iş tatmininin alt boyutları ile değil bir bütün olarak ÖVD üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ayrıca, bu konudaki çalışmaların yöneticilerden oluşan örneklemler üzerinde sınırlı sayıda yapıldığı görülmektedir. Bu eksiklik ve ihtiyaçtan hareketle, yapılan bu çalışmanın amacı, iş tatmini alt boyutlarının yöneticilerin sergiledikleri örgütsel vatandaşlık davranışına olan etkisini belirlemektir. Çalışmada iş tatmini alt boyutları olarak kullanılan; “işin kendisinden duyulan tatmin”, “ücret”, “terfi”, “ödül” ve “iş arkadaşlarından tatmin” boyutlarının, yöneticilerin bireye ve örgüte yönelik olarak gösterdikleri ÖVD’yi ne şekilde etkildiği yapılan hiyerarşik regresyon analizleri ile incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre; iş tatmini alt boyutlarından “işin kendisinden duyulan tatminin”, yöneticilerin bireye ve örgüte yönelik olarak gösterdikleri ÖVD’yi olumlu yönde, “ücretten duyulan tatminin” ise bu davranışları olumsuz yönde etkilediği tespit edilmiştir. Bu bulgular, yöneticilerin gösterdikleri ÖVD’yi etkileyebilecek iş tatmini alt boyutlarına yönelik, yöneticiler için farklı örneklemleri ve yeni değişkenleri de kapsayan daha kapsamlı araştırmaların yapılmasına ihtiyaç olduğunu göstermektedir

Anahtar Kelimeler

Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, İş Tatmini, İş Tatmini Alt Boyutları

Kaynakça

• Albayrak, A. S. 2006. “Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri”, Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
• Altunkese, T. N. 2002. “Psikolojik İklim, Örgüte Adama ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Bakan, İ. ve Büyükbeşe, T. 2004. “Örgütsel İletişim ile İş Tatmini Unsurları Arasındaki İlişkiler: Akademik Örgütler İçin Bir Alan Araştırması”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 7, 1-30.
• Bateman, T. S., ve Organ, D. W., 1983. “Job Satisfaction and the Good Soldier. The Relationship Between Affect and Employee ‘‘Citizenship’’, Academy of Management Journal, 26 (4), 587 – 595.
• Blakely, G.L., Andrews, M.C., Robert, H.M. 2005. “The Moderating Effects of Equity Sensitivity on The Relationship Between Organizational Justice and Organizational Citizenship Behaviors”, Journal of Business and Psychology, 20 (2), 259-273.
• Cekmecelioğlu, H.G. 2005. “Örgüt İkliminin İş Tatmini ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisi: Bir Arastırma”, C.U. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6 (2), 23-39.
• Chang, C.H., Johnson, R.E. ve Yang, L. 2007. “Emotional Strain and Organizational Citizenship Behaviours: A Meta-Analysis and Review”, Work ve Stress, 21 (4), 312-332.
• Chen, H.L., Chiu, S.F. 2005. “Relationship Between Job Characteristics And Organizational Citizenship Behavior: The Mediational Role of Job Satisfaction”, Social Behavior And Personality, 33 (6), 523-540.
• Chu, C.I, Lee M.-S., Hsu H.-M. ve Chen I.-C. 2005. “Clarification of the Antecedents of Hospital Nurse Organizational Citizenship Behavior: An Example From a Taiwan Regional Hospital”, Journal of Nursing Research, 13 (4), 313-324.
• Cohen, A. ve Vigoda, E. 2000. “Do Good Citizen Make Good Organizational Citizens? An Empirical Examination of the Relationship Between General Citizenship and Organizational Citizenship Behavior in Israel”, Administration and Society, 32 (5), 596-625.
• Demirel, Y. ve Özçınar, M.F. 2009. “Örgütsel Vatandaşlık Davranışının İş Tatmini Üzerine Etkisi: Farklı Sektörlere Yönelik Bir Araştırma”, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23 (1), 129-145.
• Elçi, M. ve Alpkan, L., 2006. “Etik İkliminin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkileri”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24 (1), 141-170.
• Ensher, E., Vallone, J. E. ve Donaldson, I. S. 2001. “Effects of Perceived Discrimination on Job Saticfaction, Organizational Commitment, Organizational Citizenship Behavior and Grievances”, Human Resource Development Quarterly, 12, 53-72.
• Erdem, U. 2003. “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Hastane Çalışanları Üzerinde Bir Uygulama”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Erdoğan, İ. 1999. “İşletme Yönetiminde Örgütsel Davranış”, İstanbul: İşletme Fakültesi Yayını, No.5.
• Ertürk, A. vd. 2004. “Promoting Organizational Citizenships Behaviors: Relative Effects of Job Satisfaction, Organizational Commitment, and Perceived Managerial Fairness”, METU Studies in Development, 31, 189-210.
• Godard, J. 2001. “High Performance and the Transformation of Work? The Implications of alternative work practices for the experience and outcomes of work”, Industrial and Labor Relations Review, 54 (4), 776-805.
• Gürbüz, S. ve Yüksel, M. 2008. “Çalışma Ortamında Duygusal Zeka: İş Performansı, İş Tatmini, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Bazı Demografik Özelliklerle İlişkisi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9 (2), 174-190.
• Gürbüz, S. ve Acar, A. C. 2008. “İşgörenlerin İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamalarına İlişkin Adalet Algısının Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkisi”, 16. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, 16-18 Mayıs, Antalya.
• Gürbüz, S. 2007. “Kamu Personelinin Ücret Tatmin Seviyelerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (6), 240-260.
• Gürbüz, S. 2007. “Yöneticilerin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının İş Tatmini Ve Algıladıkları Örgütsel Adalet İle İlişkisi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Ün.: İstanbul.
• Gürbüz, S. 2008. “İş Tatmini ve Adalet Algısının Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisi”, Amme İdaresi Dergisi, 41 (4), 49-77.
• Hackman, J.R. ve Oldham, G.R. 1975. “Development of the Job Diagnostic Survey”, Journal of Applied Psychology, 60 (2), 159-170.
• İşbaşı, J.Ö., 2000. “Çalışanların Yöneticilerine Duydukları Güvenin ve Örgütsel Adalete İlişkin Algılamalarının Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Oluşumundaki Rolü: Bir turizm Örgütünde Uygulama”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi: Antalya.
• Joreskog, K. G., ve Sörbom, D. 2001. Lisrel 8: Users Reference Guide. Chicago: Scientific Software International.
• Kamer, M. 2003. “Örgütsel Güven, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Koys, D. 2001. “The Effect of Employee Satisfaction, Organizational Citizenship Behavior, and Turnover on Organizational Effectiveness: A Unit-Level, Longitudinal Study”, Personnel Psychology, 54: 101-114.
• Köse, S., Kartal, B., Kayalı, N. 2003. “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Tutuma İlişkin Faktörlerle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 1-19.
• Lapıerre, L.M. ve Hackett R. D. 2007. “Trait Conscientiousness, LeaderMember Exchange, Job Satisfaction and Organizational Citizenship Behaviour: A Test of an Integrative Model”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 80, 539–554.
• Lepine, J.A., Erez, A. ve Johnson, D.E. 2002. “The Nature and Dimensionality of Organizational Citizenship Behavior: A Critical Review and Meta-Analysis”, Journal of Applied Psychology, 87, 52-65.
• Locke, E. A. 1976. “The Nature and Causes of Job Satisfaction”, In M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of industrial and organizational psychology (pp. 1293–1349. Chicago: Rand McNally.
• Luthans, F. 1989. “Organizational Behavior”, Mc Graw Hill International Edition.
• Mackenzie, S.B., Podsakoff, P.M., Fetter, R. 1993. “The Impact of Organizational Citizenship Behavior on Evaluations of Salaesperson Performance”, Journal of Marketing, 57 (1), 70-80.
• McCarthy, A. ve Schermerhorn, J.R., 2004. “Enhancing Performance Capacity in The Work Place: A Reflection on The Significance of the Individual”, Irısh Journal of Management, 25 (2), 45-60.
• Mengüç, B. 2000. “An Emprical Investigation of a Social Exchange Model of Organizational Citizenship Behavior Across Two Sales Situations: A Turkish Case”, The Journal of Personal Selling and Sales Management, 20 (4), 205-14.
• Moorman, R.H. ve Blakely, G.L. 1995. “Individualism-collectivism as an Individual Difference Predictor of Organizational Citizenship Behavior”, Journal of Organizational Behavior, 16: 127-142.
• Murphy, G., Athanasou, J. ve King, N., 2002. “Job Satisfaction and Organizational Citizenship Behavior: A Study of Australian HumanService Professionals”, Journal of Managerial Psychology, 17 (4), 287-297.
• Feather, N.T., Rauter, K. A. 2004. “Organizational Citizenship Behaviours in Relation to Job Status, Job Insecurity, Organizational Commitment and Identication, Job Satisfaction and Work Values”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 77, 81–94.
• Netemeyer, R.G. ve Boles, J.S. 1997. “An Investigation into the Antecedents of Organizational Citizenship Behaviors in a Personal Selling Context”, Journal of Marketing, 61 (3), 85-98.
• Nguni, S., Sleegers, P. ve Denesen, E. 2006. “Transformational and Transactional Leadership Effects on Teachers’ Job Satisfaction, Organizational Commitment, and Organizational Citizenship Behavior in Primary Schools: The Tanzanian case”, School Effectiveness and School Improvement, 17 (2), 145 – 177.
• Organ, D.W. 1988. “Organizational citizenship behavior”, Lexington, MA: Lexington Books.
• Organ, D.W. ve Ryan, K. 1995. “A Meta-analytic Review of Attitudinal and Dispositional Predictors of Organizational Citizenship Behavior”, Personnel Psychology, 48, 775-802.
• Organ, D.W. ve Konovsky, M. 1989. “Cognitive versus affective determinants of organizational citizenship behaviour”, Journal of Applied Psychology, 74 (1), 157 – 164.
• Organ, D.W. ve Lingl, A. 1995. “Personality, Satisfaction, and Organizational Citizenship Behavior”, Journal of Social Psychology, 135 (3), 339-351
• Öğüt A., Akgemci, T., Demirsel, M.T. 2004. “Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Bağlamında Örgütlerde İşgören Motivasyonu Süreci”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12: 277-290.
• Pallant, J. 2001. “SPSS Survival Manual”, Philadelphia: Open University Press.
• Parnell, J. ve Crandall, W. 2003. “Propensity for participative decisionmaking, job satisfaction, organizational commitment, organizational citizenship behavior, and intention to leave among Egyptian managers”, The Multinational Business Review, 11 (1), 45-65.
• Podsakoff, P.M., Mackenzie, S.B., Moorman, R.H. ve Fetter, R. 1990. “Transformational Leader Behaviours and Their Effects on Followers’ Trust in Leader, Satisfaction, and Organizational Citizenship Behaviours”, Leadership Quarterly, 1 (2), 107 – 142.
• Podsakoff, P.M. ve Mackenzie, S.B. 1994. “Organizational Citizenship Behaviors and Sales Unit Effectiveness”, Journal of Marketing Research, 31, 351–363.
• Rifai, H. A. 2005. “A Test Of The Relatıonshİps Among Perceptİons of Justice, Job Satisfaction, Affective Commitment and Organizational Citizenship Behavior”, Gadjah Mada International Journal of Business, 7 (2), 131—154.
• Schappe, S.P. 1998. “The Influence of Job Satisfaction, Organizational Commitment, And Fairness Perceptions On Organizational Citizenship Behavior”, Journal of Psychological Interdisciplinary ve Applied, 132 (3), 277-291.
• Smith, P.C., Kendal, L.M. ve Hulin, C.L., 1969. “The Measurement of Study of Satisfaction in Work and Retirement: A Strategy for the Study of Attitudes”, Chicago, IL.: Rand McNally.
• Smith, C.A., Organ, D.W. ve NEAR, J. P. 1983. “Organizational Citizenship Behaviour: Its Natureand Antecedents”, Journal of Applied Psychology, 68 (4), 653 – 663.
• Somech, A. ve Drach-Zahavy, A. 2004. “Exploring Organizational Citizenship Behaviour from an Organizational Perspective: The Relationship Between Organizational Learning and Organizational Citizenship Behaviour”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 77, 281–298.
• Toker, B. 2007. “Demografik Değişkenlerin İş Tatminine Etkileri: İzmir’deki Beş ve Dört Yıldızlı Otellere Yönelik Bir Uygulama”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 8 (1), 92-107.
• Tsai, Y. ve Wu S.W. 2008. “The Relationship Among Job Satisfaction, Organizational Citizenship Behavior and Turnover Intention”, Proceedings for the Northeast Region Decision Sciences Institute, 62-67.
• Üngüren, E., Doğan, H., Özmen, M. ve Tekin, Ö.A. 2010. “Otel Çalışanlarının Tükenmişlik ve İş Tatmin Düzeyleri İlişkisi”, Yaşar Üniversitesi Dergisi, 17(5 ), 2922-2937.
• Van Dyne, L., Graham, J.W. ve Dienesch, R. M. 1994. “Organizational Citizenship Behavior: Construct Redefinition, Measurement, and Validation”, Academy of Management Journal, 37, 765–802.
• Van Scotter, J.R. ve Motowıdlo, S.J. 1996. “Interpersonal facilitation and job dedication as separate facets of contextual performance: Evidence for two factors of contextual performance”, Journal of Applied Psychology, 81, 525 – 531.
• Vroom, H.V. 1964. “The Determination of Job Satisfaction Work and Motivation”, New York: John Wiley and Sons, Inc.
• Walz, S.M. ve Niehoff, B.P. 2000. “ Organizational Citizenship Behaviors: Their Relationship to Organizational Effectiveness”, Journal of Hospitality and Tourism Research, 24, 301–319.
• Williams, L.J. ve Anderson, S.E. 1991. “Job Satisfaction and Organizational Commitment as Predictors of Organizational Citizenship and In-role Behaviors”, Journal of Management, 17, 601-617.Yılmaz, A. ve Giderler, C. 2007. “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerine Kuramsal Bir İnceleme”, Ekev Akademi Dergisi, 11 (30), 263-278.